طبریه ( شهر - )

شهر طبریه در شمال شرقی فلسطین قرار دارد و مرکز ناحیه طبریه می باشد . یکی از نواحی چهارگانه ای است که از آن شهرستان عکا در دوره عثمانی و دوران قیمومیت انگلیس تشکیل شده است .

شهر برکناره دریاچه طبریه غربی در دامنه های جلیل شرقی در فاصله 20 کیلومتر به سوی جنوب دهانه رود اردن در دریاچه طبریه و در فاصله 9 کیلومتری شمال دهانه رود در گوشه جنوب غربی دریاچه واقع شده است .

فاصله شهر طبریه از بیت المقدس 160 کیلومتر ، از شهرستان " لد " 141 کیلومتر و از " عکا " 86 کیلومتر و از مجدل عسقلان 194 کیلومتر می باشد . همچنین 71 کیلومتر از شهر قنیطره و 137 کیلومتر از دمشق در سوریه فاصله دارد .

شهر به وسیله یک جاده اصلی که از ناصره می گذرد به حیفا و همچنین به عفوله جنین ، نابلس و بیت المقدس مرتبط می شود . جاده دیگری نیز طبریه را به سمخ و بیسان وصل می کند که از آن یک راه فرعی به سوی عفوله منشعب می شود .

از طبریه جاده اصلی دیگری به سوی شمال به مطله و نیز راه دیگری به سوی شمال غرب به طرف صفد و عکا

می رسد . علاوه بر آن مجموعه راهها یک سری راههای فرعی دیگری طبریه را به روستاهای شهرستان متصل می سازد .

الف - موقعیت :

موقعیت شهر طبریه اهمیت فوق العاده ای دارد . شهر در زمان " هیرودس انتیباس " در سال 22م در محل " رقه " کنعانی - - که فقط ویرانه های آن باقی مانده است - ساخته شد . امروز به خرابه قنیطره در شمال شهر جدید شناخته شده و به نام طیباریوس امپرطور رومانی نامیده می شود . شهر در سایه حکومت رومیان در منطقه شکوفا شد و هیردوس آن را تنها محل دفاعی اطراف دریاچه یافت . زیرا بر دریاچه به طور کامل اشراف دارد .

شاید به لحاظ دارا بودن اهمیت نظامی نظامی اش بود که هیرودوس رامایل به ساختن قلعه ای نزدیک حاشیه دریاچه کرد . علاوه بر آن ، در نزدیک طبریه حمام آب معدنی وجود داشته که برای درمان استفاده می شده و مورد توجه رومی ها قرار گرفت . بدین لحاظ اهمیت فراوان موقعیت آن بود که در ایجاد شهر سهم داشت .

انجیل گفته که طبریه شهری آباد و شکوفا است . بعد از اینکه " تیطس " رومی بیت المقدس را در سال 70م آتش زد و اجازه داده شد یهودیان در طبریه سکونت کنند و کشیش های بزرگ آنها در شهر مستقر شدند این شهر یک مرکز دینی برای آنان شد .

قرار گرفتن طبریه بر سرراه کاروانهای تجاری بین دمشق و مصر اهمیت آن را افزایش داد . آن راه از دمشق شروع و از کسوت ، فیق ، طبریه ، لجون ، قلنسوه ، لد ، اسدود ، غزه ، رفح ، سینا و مصر می گذشت . به دلیل قرارگرفتن طبریه بر سر آن راه این شهر از یک منزلت تاریخی برخوردار شده بود . درهم طبریه عتیق در شهر به عنوان پول نقد در معاملات اعراب دوران جاهلیت با رومی ها استفاده می شد .

در سال 15 هجری بعد از اینکه مسلمانان طبریه را فتح کردند خالدبن ولید درهم ها یا سلامیه را به جای درهم های طبریه ضرب کرد . در سال 30 هجری خلیفه ، یک نسخه از مصحف ( قرآن ) را برای قرائت مسلمانان همراه عثمان بن عفان به طبریه فرستاد . این شهر قدیمی دارای اهمیت صنعتی بود . در آن صنایع مختلفی مانند شیشه

و سفالگری وجود داشت .

طبریه بعد از فتح اسلامی جزء سرزمینهای شام و مرکز استان اردن شد . شهرهای بیت المقدس صور ، عکا ، لجون ، بیسان ، قدس و درعا جزئی از آن بود . حقایق گذشته براهمیت موقعیت دفاعی طبریه در درجه اول و در درجه دوم به عنوان ایستگاهی برای راههای کاروانهای بین دمشق و مصر و نقطه عبوری فلسطین در شمال و مرکزیت اداری مهم بعد از فتح اسلامی تأکید می کند .

در سال 1187م صلاح الدین ایوبی طبریه را از صلیبیان پس گرفت . این رویداد قبل از شکست دادن فرنگیان در جنگ حطین در همان سال بود . اما صالح اسماعیل ایوبی والی دمشق ، در سال 1240م طبریه را با بیت المقدس و عسقلان به صلیبیان تسلیم نمود . در سال 1247م صالح ایوب والی مصر به فرماندهی امیرفخرالدین بن الشیخ توانست طبریه و قلعه آن را از صلیبیان باز پس بگیرد ( نک - : ایوبیان ، فلسطین در دوره - )

طبریه به سبب جنگهای پی درپی متحمل خرابی شد و به خاطر حملات مغولها در قرن 14 میلادی در حال نابودی بود و بیسان و حطین از نظر اهمیت چون بر سرراه کاروانها قرار داشتند جایگزین طبریه شدند .

در سال 1517م عثمانی ها بر طبریه تسلط پیدا کردند و نیز بر سرزمین شام . در سال 1562م سلطان سلیمان قانونی به یهودیان اجازه داد در طبریه اقامت کنند و به تعالیم دینی خود بپردازند . در اوایل قرن 18 قبیله زیادنه در آنجا سکنی گزیدند و افراد قبیله از زمینهای کشاورزی اش بهره برداری کردند . در سال 1730م والی صیدا ، ظاهرالعمر را به حکومت بر طبریه و روستاهای مجاور آن برگزید .

ظاهرالعمر طبریه را به عنوان مرکز خود انتخاب نمود و به عمران و آبادانی طبریه همت گماشت . ولی زمانی که که بر عکا تسلط پیدا کرد این شهر را به عنوان مرکز برگزید یعنی مرکزیت از طبریه به عکا انتقال یافت .

اهمیت طبریه بار دیگر در قرن 18 از بین رفت و ناپلئون در سال 1799م براین شهر دست یافت . در قرن 19 طبریه و 12 روستای مجاور آن بخشی از استان عکا را تشکیل داد . در آن هنگام طبریه به عنوان مرکزی برای دفاع

اصلی از مناطق تابعه استان عکا به حساب می آمد .

شهر در دوران حکومت مصر بر فلسطین شکوفا شد . بازسازی حمام های آن پایان یافت . شهر پذیرای گروههای بزرگی از زائران خارج از کشور شد که برای شفا در آبهای معدنی به آنجا می رفتند . اما از دوران شکوفایی شهر مدت مدیدی نگذشت زیرا بر اثر زلزله شدیدی که در سال 1837م در فلسطین رخ داد این شهر متحمل خسارات و خرابی شد .

تعداد قربانیان این حادثه در طبریه فقط 600 کشته بود به اضافه تعداد زیادی مجروح . در اوایل قرن 20 صهیونیستها با توجه به اشغال فلسطین توسط انگلیس به شهر طبریه نظر دوختند و سیل انتقال یهودیان به سوی طبریه و اسکان آنها در این شهر آغاز شد .

شهر طبریه در دشت گسترده ای در کناره غربی دریاچه واقع شده است و به سوی ارتفاعات شمالی و جنوبی کشیده شده است . در سمت جنوب از منطقه دشت غویر تپه هایی وجود دارد که به سمت دریاچه کشیده شده است و دره ای آنها را از یکدیگر جدا می کند .

در جنوب آن دره جلو تپه نواری از ساحل گسترده می شود . این نوار وسیع از زمینهای بین شهر تا دامنه های تپه های غربی امتداد می یابد . از این نوار که ارض العریضه نامیده می شود ساکنان منطقه برای کشاورزی استفاده کردند . در شمال شهر به سوی شمال زمینهای پراکنده و دره عمیس در نزدیکی چشمه ابوعیشه قرار دارد . اما در جنوب شهر سرچشمه های معدنی جاری است . به سمت غرب از طبریه کوه لوزات که به سوی جنوب کشیده شده قرار دارد .

نام آن به کوه قعقعیه و کوه منارهتبدیل شده است ، سپس از این کوه یک رشته کوههای کوچک که در حکم حصار طبیعی برای شهر طبریه و نواحی جنوبی آن دارد در طول جنوب غربی دریاچه کشیده شده اند .

ساختمانهای شهر بر روی دامنه های تپه های غربی که از کناره دریاچه تا ابتدای کوهپایه های باقیمانده بر شهر و دریاچه امتداد یافته است پراکنده شده است . اما از ناحیه جنوب ، شهر تا حمام های آب معدنی امتداد یافته است و از شمال بر زمینی گسترده به طرف شهر مجدل مشرف است . جنگل ها به طرف شمال غربی شهر طوری گسترانیده

شده اند که گویا یک تور نگاه طبیعی از آن ساخته اند . جنگل هایی نیز در سراشیبی دره های واقع شده در جانب غرب شهر گسترده شده اند .

تپه ها در غرب و شمال غربی و جنوب شهر از ارتفاع نسبتا بالاتری برخوردارند و دره هایی به طور پراکنده از آن تپه ها امتداد یافته اند . که از دره " شهبا " در شمال شهر شروع شده است . سپس صحرای " ابورمل " و بعداز آن صحرای " دلاف " در جنوب شهر می باشد . به همین ترتیب شاهد افزایش چشمه ای به طرف غرب شهر هستیم ، که مهمترین آنها چشمه " تینه " و چشمه های " بیار " و چشمه " ست الکل " می باشند . همچنین چشمه " ابوعیشة " نزدیک ساحل در شمال شهر . ( نک : چشمه های آب )

دامنه های طبیعی که غرب شهر را می پوشاند منطقه ای است که رودهای سرازیر شده به سوی جنوب غربی منتهی به دره اران را تقسیم می کند ، این زمانی است که آبها از یک سوی متمایل به شرق شده است و از سوی دیگر رودهایی هستند که به طرف دریاچه طبریه سرازیر شده در ساحل شمال غربی دریاچه منتهی می شوند .

شرایط آب و هوایی :

وضعیت آب و هوایی طبریه معلول وضع زمینی این منطقه است که بیش از 200متر پایین تر از سطح دریا است . درجه حرارت فصل تابستان در این منطقه خیلی بیشتر از درجه حرارت در دشت ساحلی است . میانگین بالاترین درجه حرارت روزانه به 38 درجه می رسد و چند ساعت هم ادامه پیدا می کند . درجه حرارت در مناطق دور و کناره ها تا 5 - درجه ثبت شده است .

از سوی دیگر ، درجه حرارات در این مناطق در فصل زمستان به ندرت به 18 درجه می رسد و این به دلیل تأثیر ذاتی حرارت دریاچه است . فصل بهار در طبریه کوتاه بوده و انتقال از فصل زمستان به تابستان خیلی سریع صورت می گیرد . ( جدول شماره یک ) .

با وزش بادهای شرقی ( پنجاه روزه ) سطح درجه حرارت نیز بالا می رود . همچنین بادهای گرمی که از ارتفاعات جولان می وزند عامل مؤثری است در تشکیل امواج گرمی که به ساحل غربی دریچه می رسند .

%%%محل جدول%%%

%%%محل جدول%%%

84

52

23

10

• -
• -
• -
• -

19

53

72

14

15

17

20

23

28

30

32

27

23

19

17

اما در خصوص بارانها ، اختلاف در مقدار رگبار باران بر شهر طبریه و مقداری که بر دامنه های طبیعی غرب می بارد به حدی نیست که ذکر گردد . این اختلاف کم به این سبب است که سطح شهر با ارتفاعات از اختلاف ناچیزی برخوردار است ، همچنین به سبب نزدیکی با میانگین باران سالانه که بالغ بر 500 میلی متر می باشد .

میزان باران قسمت جنوبی طبریه 375 میلیمتر است در حالی که قسمت شمالی آن 475 میلیمتر را به خود اختصاص می دهد . بنابراین با توجه به وضعیت جغرافیایی آن ، کشاورزی به صورت دیمی در زمینهای این منطقه امکانپذیر است .

باران در این منطقه با طوفان و رعد و برق همراه است اما زمان آن کوتاه است . این بارش که بیشتر همزمان با اواخر فصل زمستان است . تغییر سطح درجه حرارت وابستگی حامل با افزایش حرکت هوا دارد . این بارانهای سیل آسا و غیر مترقبه سبب طغیانهای شدید شده و در نتیجه باعث خرابی بعضی از مناطق ساختمانی در شهر طبریه می شود . حد متوسط روزهای بارانی در طبریه 23 روز در سال است و نسبت رطوبت در شهر تا 65 درصد بالا می رود .

ب - پیشرفت آبادانی شهر :

دو بخش میانی و جنوبی شهر بر روی شهر مخروبه روم قدیم که هردودوس آن را بنا کرده بود قرار دارد و در آن مجسمه ها و حمام ها و میدانی در وسط شهر وجود دارد و ساختمانهای بزرگ در آن بنا شده است به وسیله یک کانال به طول 15 کیلومتر آب به سمت شهر جاری است .

آثار معبد و دیر مربوط به طایفه های مسیحی در شهر به وفور دیده می شود و همه آنها در کنار ساحل دریاچه واقع شده اند که این آثار به دوره پیروزی قسطنطین رومانی برمی گردد اما ایرانیان هنگامی که فلسطین را به اشغال خود در آوردند خرابی و ویرانی را برای این شهر به ارمغان آوردند .

این شهر قدیمی در محلی بسیار نزدیک به محل " رقه " کنعانی جای گرفته است . بعضی از جهانگردان ایرانی این گونه ذکر نموده اند که قسمتی از بناهای طبریه بر آبهای دریاچه مشرف است . منظره هایی بر روی ستونهای سنگ مرمری که در آب گذارده شده اند نقاشی شده است .

اما مقدسی در وصف آن چنین گفته است : دارای دیوار محکمی است که از ابتدای ساحل تا اطراف شهر امتداد یافته است . اما از طرف دریا دارای هیچ دیواری نیست . مسجد در وسط شهر واقع شده است . همان طور که در سمت غربی شهر مسجدی است بنام مسجد یاسمین " و به نظر می رسد قلعه طبریه که آن را ظاهر عمر در سال 1730م ترمیم کرد دفترهایی را برای ادارات دولتی به کار گرفته که موسوم به سراهای قدیمی است .

ظاهر عمر در سال 1749م دیواره ای جدیدی بنا نمود و همچنین در ناحیه شمالی مسجد بزرگی بنام مسجد زیدانی بنا نمود .

طبریه در ثلث اول از قرن 19 به وسیله دیواری بسیار محکم احاطه شده بود ، طول باقیمانده از آن حدود 100 متر و عرض آن از 40 متر تجاوز نمی کند و در آن نزدیک 25 برج با ارتفاع شش متر و دارای سنگر حفاظ دار و دارای منفذی برای تیراندازی است . از سه طرف دیوار احاطه شده است و اطراف آن را آب فرا گرفته است .

البته بخش زیادی از این دیوار در اثر زلزله سال 1837 م فرو ریخت . در آن تاریخ ساختمان محصور دیوار بود و تا سال 1904 به همین منوال گذشت ، تا اینکه

به ساکنین اجازه احداث ساختمانها در خارج از دیواره داده شد . اما از 15 خانه تجاوز نکرد .

از نقشه ای که برکهارت در سال 1812 م برای شهر ترسیم نمود می شود که این شهر دارای دو دروازه بوده است ، اولی دروازه ای است بزرگ در شمال و دومی کوچک است در جنوب . کاروانسرها در مجاورت دروازه اولی واقع شده اند .

شهر دارای بازاری قدیمی و دو مسجد است که یکی از آن دو وسیع و دیگری دارای بنای بسیار زیبا و قس دار است . قسمتهای مرتبط به هم در نزدیک ساحل توسط تنگه های باریک که جدا از هم و دارای سقفی بسیار پست هستند به همدیگر متصل شده اند . برای جلوگیری از رطوبت در فصل تابستان از محافظهایی استفاده گردیده است .

شهر طبریه در شمال شهر رومانی قدیم که بین شهر کنونی و حمام های آب گرم معدنی است امتداد یافته است . شهر جدای از سواحل دریاچه و حمام های معدنی دگرگون شد . بنابراین شهر همانند از هر طرف به استثنای طرف دریایچه در میان دیوارها محصور شده بود .

هسته مرکزی شهر بر کناره ساحل دریاچه و در داخل دیوار قدیمی بین ساحل و راه اصلی قرار دارد که شهر را جدا کرده و آن را به ناصره و حیفا ارتباط می دهد . ولی شهر از آن عزلت بیرون آمد و بناهای شمالی آن به سوی غرب و قسمتی هم به سوی غرب و جنوب گسترش یافت .

با آغاز سال 1920 هنگامی که استعمار صهیونیستی مستمره یهودی نشین شموئیل را در شمال غربی شهر احداث کرده طبریه وارد مرحله نوینی شد . بعد از اشغال فلسطین در سال 1948 ، شهر طبریه یکی از شهرهای اصلی و پیشرفته فلسطین اشغالی شد .

ج - جمعیت طبریة :

1 - رشد جمعیتی :

با نگاهی به تاریخ شهر طبریه ملاحظه می شود که این شهر طی دوران درازی پس از ایجاد محل لشکریان بوده است و پس از فتح اسالمی که تبدیل به مرکز شهرستان اردن و نیز مرکز اداری آن می شود : رشد تعداد ساکنین طبریه تا حد زیادی به عوامل ذیل الذکر که ساکنین مناطق دیگر با به آن جذب کرد ، ارتباط دارد .

از بقایای بناهای عمومی اطراف شهر که گاهی اوقات در اثر حفاریها پیدا می شوند چنین برمی آید که ساکنین آن به ویژه در دوره اسلامی بیش از آنچه که طبریه کنونی دارا است در خود داشته است . شاید تعداد ساکنین این شهر آن زمان بالغ بر 35000 نفر بوده باشد .

عوامل مؤثر در آن عبارتند از :

1. عوامل طبیعی : ناشی از آب و هوای معتدل و ملایمی است که برای کشاورزی بعضی از محصولات مناسب است . وجود چشمه های آب گرم در کنار شهر این چشمه ها عاملی در جذب کسانی است که برای مداوای خود از فلسطینی و شام به آنجا می آیند . علاوه بر آن وفور ماهیان در دریاچه طبریه و همچنین وجود زمینهای حاصلخیز با خاک آتشفشانی که برای کشاورزی مناسب است .

2 ) عوامل انسانی :

قلعه ای که رومیان آن را بنا کرده بودند ، تعداد زیادی از لشکریان و خانواده هایشان را در خود جای داده بود . بعضی از ساکنین به انجام خدمات برای بازدیدکنندگان از حمام های معدنی مشغول شدند . شهر در دوره اسلامی به واسطه مرکزیت اردن بود از درجه اعتبار بیشتری برخوردار شده بود ، بنابراین از مراکز تجاری و اداری خوبی محسوب می شد .

عوامل طبیعی همراه با عوامل انسانی سبب مهمی در استقرار ساکنین در این منطقه شدند . به طوری که تغییر و تحولی در حرفه ماهیگیری و در بازار و صدور آن صورت گرفت و حرکت تجاری شکوفا شد . این شهر در دوره رومیان مدت زمان درازی را به حرفه مشروب سازی گزارند .

زمینهای آتشفشانی واقع در غرب شهر از بهترین خاکهایی است که برای کشت درختان انگور مناسب است . از تخته سنگهای اطراف شهر برای بناهای ساختمانی استفاده می شود . در قسمت شمال غربی شهر منطقه ای است بنام مقاطع که سنگهای ساختمانی از آنجا به منطقه دشت ساحلی فلسطین صادر می شده است .

در قرون گذشته از تعداد ساکنین شهر اطلاع دقیقی وجود نداشته است . یهودیان در سال 1560 م وارد طبریه شدند و در ابتدای امر ارتباط حسنه ای با اهالی آنجا داشتند ،

ولی در زمان قیمومیت بریتانیا ارتباط آنها تیره شد .

این هنگامی بود که فکر تشکیل یک وطن یهودی در فلسطین ایجاد شد . بسیاری از مورخان و جهانگردان که از این شهر دیدن نموده اند آمار مختلفی از تعداد ساکنین در این شهر را ارائه نموده اند . ( جدول شماره 2 ) .

%%%محل جدول%%%

1. سال

منبع

علی رغم وجود اطلاع دقیق نسبت به افزایش جمعیت در نتیجه عوامل طبیعی و مهاجرتی ، استفاده از میانگین سالانه افزایش جمعیت تنها وسیله شناخت میزان رشد از ابتدای قرن حاضر به حساب می آید .

میانگین افزایش سالانه جمعیت در طبریه بین سالهای 1908 و 1922 حدود 18 در هزار بوده است . این میانگین مابین سالهای 1922 و 1931 به 24 درصد هزار افزایش یافت تا اینکه این مقدار بین سالهای 1931 و 1945 به 32 درصد هزار رسید . افزایش در این سطح به افزایش طبیعی و مهاجرت ارتباط دارد و این در حالی است که خدمات بهداشتی در جهت کاهش میانگین مرگ و میر در اثر امراض مسری به ویژه در سه دهه آخر قرن حاضر مؤثر بوده است .

بنابراین میانگین مرگ و میر اطفال شیرخوار در سالهای 1931 تا 1941 از 125 در هزار به 75 در هزار کاهش یافته است .

اما مهاجرت در رشد جمعیت طبریه نقش سلبی - - ایجابی داشته است ، خواه مهاجرت یهودیان به آنجا و خواه مهاجرت اجباری ساکنین عرب از آنجا باشد . از زمانی که

سلطان سلیمان در اواسط قرن شانزده به یهودیان اجازه سکونت در این شهر داد تعداد آنان افزایش یافت ، ولی اطلاع موثقی از تعداد دقیق آنها تا قرن 19 در دست نیست ، تنها در بعضی از منابع تعداد آنها در سال 1839 ، 600 نفر ذکر شده است .

در قرن 19 ارزیابی های مختلفی نسبت به تعداد یهودیان در این شهر شده است . از جمله برکهارت که تعداد آنها را41 ساکنین شهر یعنی 1000 یهودی ذکر نموده است .

طبق آمار سال 1922 نسبت تعداد یهودیان 64 درصد بود ولی این نسبت در سال 1931 به 47 درصد از مجموع ساکنین شهر کاهش یافت . نوشتین و جورکات خاطرنشان ساخته اند که در تخمین تعداد ساکنین عرب در آمار سال 1922 اشتباهی روی داده است .

این دو مؤلف میانگین مهاجرت به طبریه را 6 درصد از مجموع ساکنین اصلی بین سالهای 1922 و 1931 می دانند و از طرف دیگر نصف ساکنین طبریه در سال 1947 عرب بوده اند .

طبریه یکی از شهرهای فلسطینی است که به سبب وجود مرکز دینی یهود از مهاجرین استقبال نمود . آمار سابق نشان دهنده مهاجرت مستمر یهودیان به آنجا است . ولی با این وجود از حجم ساکنین عرب در شهر کاسته نشد .

تعداد ساکنین عرب و یهود در سال 1945 حدود 11031 نفر بود در حالی که تعداد آنها در سال 1948 بعد از جنگ و اخراج اجباری عربها به حدود 50566 نفر رسید و همچنین ارقام یاد شده اشاره به این دارد که مهاجرین صهیونیستی جایگزین تمامی ساکنین عربی شدند که در سال 1948 از این شهر خارج شدند ، طبریه اولین شهر فلسطینی بود که در آن این گونه مهاجرت صورت گرفت . بنابراین مهاجرین صهیونیستی 46 درصد ساکنین یهود را قبل از جنگ 1967 به وجود آورد .

2 - ترکیب جمعیتی ( جنس - میزان سواد و شغل ) :

آمار سال 1931 ترکیب جنسی ساکنان طبریه ( نسبت پسر به دختر ) را 94 به 100 اعلام کرده است . این نسبت در میان ساکنین عرب 97 و یهود 92 می باشد . سطح افراد تحت پوشش تحصیل بالاتر از 14 سال در این شهر به دلیل کاهش نسبت بیسوادی به 52 درصد در سال 1931

می رسد . تعداد زیاد مدارس در شهر مؤید این مطلب است . از طرف دیگر در سال 1943 ، 497 در هزار ساکنین را دانش آموزان هفت سال به بالا تشکیل داده است .

نسبت دانش آموزان پسر 645 در هزار و دانش آموزان دختر 364 در هزار بوده است . در همان سال نسبت دانش آموزان پسر بین 5 تا 15 سال به بالای 65 درصد و نسبت دانش آموزان دختر در همان گروه سنی به 55 درصد رسید .

در ترکیب شغلی ساکنین طبریه چنین ملاحظه می گردد که زندگیشان بر کشاورزی و صید ماهی مبتنی است . بعضی از آنان به صید ماهی از دریاچه پرداخته و بعضی دیگر از آنان مشغول کارهای کشاورزی هستند .

حدود یک چهارم ساکنان در امور اداری و آموزشی و بهداشتی شهر مشغولند . گذران زندگی قسمتی دیگر از ساکنین نای از خدمات سیاحتی و تفریحی است . زندگی عده ای از ساکنین یهودی بر تجارت استوار است ، در حالی که بیشتر آنها از سوی صندوق نژادی یهود در اروپا حمایت می شدند . این ترکیب شغلی بعد از اشغال فلسطین توسط صهیونیستها در سال 1948 تغییر یافت و صنعت جهانگردی حرفه اصلی شهر گردید .

د - نقشه شهر :

در سال 1945 مساحت شهر طبریه بالغ بر 305/1 جریب بود که 432 جریب آن را راهها و صحراها در بر می گرفت . عرض آن از ساحل دریاچه تا زمین عریض در غرب شهر به طور مستقیم 400 م و طول آن از شمال تا جنوب بین 600 و 700 م می باشد .

شهر بر روی یک قطعه زمین ناهموار از سنگهای بازالتی بر کناره ساحل غربی دریاچه امتداد یافته است . طبیعت در رشد عمرانی و تنظیم شکلی آنجا تأثیر گذارده است . ارتفاع تپه های کشیده شده به سوی غرب و شمال غربی و جنوب باعث شده تا شهر به شکل طولی به موازات ساحل و به طرف شمال و شمال غربی گسترش پیدا کند . وجود چند رود از غرب به شرق باعث جدایی مناطق شهر از یکدیگر شده است .

شهر دارای خیابانهای عریضی است که از شرق به غرب امتداد داشته و خیابان اصلی شهر از شمال به جنوب امتداد یافته است . محله ای تجاری در دو طرف این خیابان

واقع شده و بازار اصلی شهر را تشکل می دهند .

در کناره دیگر خیابانهای عرضی ، کم وبیش مغازه هایی به چشم می خورد . در شهر دو مسجد بزرگ وجود دارد . یکی مسجد جسر که در بخش جنوبی شهر دیگری مسجد زیدانی است در بخش شمالی واقع است . کشتارگاهی نیز در جنوب شهر و در سمت شرقی راه طبریه واقع شده است .

بعضی از خیابانهای کم عرض به طرف غرب با طول کمی امتداد یافته اند . در همان زمان خیابانهای دیگری به طرف شمال بین راه اصلی ، موازی با ساحل به جانب بلندیهای شمالی و راه اصلی که طبریه را به ناصره و حیفا مرتبط می کند امتداد یافته اند . بر این راه اصلی خیابانهای کم عرضی بنا شده اند .

بیمارستان اصلی در قسمت شمالی شهر و بالاتر از محل بنای حکومت قدیم در عهد بریتانیا بنا شده است . به طور کلی طبریه ( قبل از 1948 ) به سه بخش اصلی از شمال به جنوب به ترتیب زیر تقسیم می شود :

1 ) نوار ساحلی :

شامل قسمتهای اصلی مانند جایگاه قایقها در قسمت شمالی ساحل دریاچه است . در مجاورت آن مسجد زیدانی قرار دارد . کشتارگاه و همچنین محله یهودیان بر روی این نوار ساحلی واقع شده و حمام های معدنی در قسمت جنوب این نوار قرار دارند .

2 ) بخش میانی :

در موازات نوار ساحلی است و شمال آن از بیمارستان اصلی و دیگر بیمارستان‌ها وابسته به خارج و همین طور محل بنای حکومت قدیم شروع می گردد . بعد از آن بازار تجاری اصلی امتداد پیدا کرده و اطراف آن را منطقه مسکونی دربر گرفته است که همراه بازار ، شهر نیرومندی را در قدیم تشکیل داده بود و در جنوب بازار تجاری و منطقه مسکونی مسجد جسر قرار گرفته است .

3 ) بخش غربی :

قسمت عظیمی از آن را زمینی برای سنگبری سنگهای مرمر سیاه برای ساختمان در بر گرفته است .

همچنین شامل زمین گسترده ای است که برای کشاورزی مورد استفاده قرار می گیرد . قبرستان شهر نیز در این قسمت قرار دارد .

مؤسسه های شهر به ویژه منطقه شمالی بعد از سال 1948 تغییر پیدا کردند . رژیم اشغالگر صهیونیستی دست به نابودی محله های عربی زد و مستعمره " قریات شموئیل " را که در سال 1920 به وجود آمده بود توسعه داد و در آن باغها و گردشگاههای عمومی ، مسافرخانه ای سیاحتی و بناهای جدیدی بر پا کرد و محله مسکونی جدیدی را بر بلندیهای مشرف بر حمام های معدنی طبریه به وجود آورد .

1 - بناهای شهر :

ساختمانهای مسکونی سبریه از سنگهای مرمری سیاه که از منطقه سنگبری در غرب شهر آورده می شود بنا شده است . ساکنین این سنگ محلی و فراوان را در ساختن منازل مسکونی به کار گرفته بودند . این نتیجه خوبی را به بار آورده بود و به دشت ساحلی نیز صادر می شد .

بیش از نیمی از بناهای طبریه یک طبقه است و بقیه دو طبقه یا سه طبقه هستند . بیشتر ساختمانها به هم پیوسته هستند . تقریبا مدل همه بناها یکی است . سقف اغلب آنها صاف و به شکل مربع یا مستطیل است . بیشتر سقفها از خاک و کمتر از آجر ساخته شده اند .

2 - حمام های معدنی طبریه :

این حمام ها در فاصله دو کیلومتری جنوب سبریه واقع شده اند و دارای آبهای گرمی است که از آن برای مداوا بهره برداری می شود . این آب سرشار از معادن و مواد شیمیایی مختلف مانند سدیم ، نمک ، ید ، کبریت و منگنز می باشد . کنعانیان در آنجا شهری به نام حمام به معنی چشمه های گرم ایجاد کردند . در دوره رومی ها بنام " أماتوس " شناخته می شد . حمام های امروزی بر روی مخروبه های بناهایی است که رومیان و سپس اعراب آنها را ساخته بودند . برکه معروفی بنام حمام عتیق در دوره اسلامی بنا شد ، اما برکه ای که با نام حمام بزرگ معروف بود در زمان عبدا... جزار والی عکا در سال 1830م بنا شده بود .

درجه حرارت حمام ها تا 8 و 37 درجه می رسد ، مردم سوریه و فلسطینی برای مداوای امراض روماتیسمی و پوستی از این حمام ها استفاده می کردند . راه ارتباطی این حمام ها با طبریه راه صعب العبوری است ، آثار شهر قدیم بر دو طرف آن مشهود است ، در سال 1910 امتیاز تعمیر این حمام ها و بهره وری از آن به مدت 35 سال به لبنانی ها داده

شد ، ولی دولت بریتانیا در راه آن سنگ اندازی کرد و هیچ کدام از آنها بهره ای نبردند ، تا اینکه امتیاز آن به یک شرکت یهودی واگذار شد .

3 - خدمات و امکانات عمومی در طبریه :

طبریه در دوره عثمانی مرکز مدیریت شهرستان طبریه بود که در سال 1911 به وجود آمد . در آن هنگام دارالخلافه و شش مدرسه و مسافرخانه و بیمارستان و کارگاه روغن گیری زیتون ایجادشد . در زمان جنگ جهانی اول فقط در مدرسه رسمی وجود داشت یکی برای پسران و دیگری برای دختران ، شش مدرسه برای یهودیان و سه مدرسه دیگر وابسته به خارجی ها بود . در آن سه کلیسای مسیحی و 10 معبد یهودی و دو مسجد بزرگ برای مسلمانان وجود داشت .

آب آشامیدنی ساکنین از چشمه ابوعیشه تأمین می گردد که توسط لوله به شهر انتقال پیدا می کند ، در ساکنان از کناره آبهای دریاچه نیز برای مصارف دیگر بهره برداری می کردند .

طبریه مرکز تجاری مهمی را در دره شمالی خود به وجود آورده است ، راه آهن جنوب دریاچه آن را با دره و حیفا از راه سمغ مرتبط می سازد و راههای صعب العبور نیز آن را به صفد و قدس پیوند داده است .

ساکنین طبریه از سطح تحصیلی خوبی برخوردارند ، آن به دلیل خدمات تحصیل و آموزشی است که برای شهروندانش ارائه شده است . جدول شماره سه مبین این مطلب است .

تعداد دانش آموز در مدارس ابتدایی طبریه بالغ بر 030,1 محصل پسر و دختر در سال تحصیلی 47/1948 می باشد . برای یهودیان در سال 42/1943 در طبریه شش مدرسه اختصاص یافته بود ، که در همان سال 851 دانش آموز پسر و دختر جذب آنها شده بودند .

4 - اشغال طبریه توسط صهیونیستها و تغییر در مؤسسه های آن :

ساکنین یهودی که به شهر طبریه آمده بودند با ساکنین عرب آن تا آغاز دولت قیمومیت انگلیس بر

فلسطینی در سال 1920 رابطه حسنه ای داشتند . بعد از آن تاریخ حوادثی به وجود آمد که صدمات زیادی در روابط ساکنین عرب و یهود به وجود آمد که شدیدترین آنها حوادث انقلاب 36 - 1939 بود .

بعد از اعلام تقسیم در 29 ژانویه 1947 ( نک : تقسیم فلسطین ) بین ساکنین عرب و مهاجرین صهیونیستی درگیری هایی به وقوع پیوست ، در 15 آوریل 1948 صهیونیستها توانستند با کمک نیروهای انگلیسی بر شهر تسلط یابند .

این حادثه باعث شد تا ساکنین عرب به کلیساها و مساجد شهر ناصره پناه ببرند ، صهیونیستها به خانه های عرب ریختند و آنچه را که در آن بود به غارت بردند و در 19 آوریل همان سال انگلیسی ها شهر را به صهیونیستها تحویل دادند . طبریه اولین شهر فلسطینی بود که انگلیس آن را به صهیونیستها تسلیم کرد . ( نک : طبریه ، درگیری )

آنها محله های طبریه عرب را از میان بردند . در مسجد جنوبی طبریه ( مسجد جسر ) موزه ای برپا کردند . شهرکهای یهودی نشین را توسعه دادند و شهر را تعدادی مستعمره ، که مهمترین آنها کنیرت ، یفنیئل ، روش بینا و پل دختران یعقوب است احاطه کردند .

مآخذ :

1. صایغ ، انیس : بلدانیة فلسطین المحتلة 1948 - 1967 ، بیروت 1968 .
2. برکهارت ، جون : رحلات بیرکهارت - الجزءالثانی فی سوریه الجندبیت ، ( ترجمه ) عمان 1969 .
3. مقدسی ، طلعت سیفی : مدینة طبریة ، عمان 1967 .
4. نحال ، محمد سلامه : جغرافیة فلسطین : الدراسة الطبیعیة ، اقتصادیة و سیاسیة ، بیروت 1966 .
5. دباغ ، مصطفی مراد : بلادنا فلسطین ، جلد 6 ، ق 2 ، بیروت 1974 .
6. نقشه فلسطین : مقیاس 000,501 ، تابلو طبریه - فیق .
7. Notestein, F, and Jurkat, E. : Poupulation problems of Palestine, The Milbark Memorial fund, 1945
8. Smith. G.A : The Historical Geography of the Holy Lond. London 1966.

%%%محل جدول%%%