بیسان ( شهر - )

شهری عربی و از کهن ترین شهرهای فلسطین است که در تاریخ 12/5/1948به اشغال اسرائیل درآمد ( نک - : بینا ، نبرد - 1948 )

الف - موقعیت جغرافیایی :

موقعیت جغرافیایی بیسان سهم بزرگی در رشد اولیه‌ی این شهر داشته است زیرا بر روی دامنه‌های ارتفاعات غربی دره و در دشت بیسان که حلقه اتصال بین دره‌ی اردن از شرق و دشت مرج ابن عامر از غرب به شمار می‌رود ایجاد شده است . این شهر بر دره و گذرگاه جالود مشرف یکی از دروازه‌های طبیعی سمت شرقی برای دشت دره‌ی اردن مشرف است و گزاف نیست اگر بگوئیم بیسان به شبکه‌ای مهم از راههای ارتباطی مرتبط می‌باشد . موقعیت بیسان قابل توجه و ایستگاهی بوده برای کاروانهایی که بین شام و مصر رفت وآمد می‌کردند . این شهر همچنین گذرگاهی برای نیروها و درگیریهای جنگی بین این دو کشور بوده و بسیاری اوقات از شرق مورد تعرض و هجومهای پیگیر صحرانشینان قرار گرفته است . و به دلیل موقعیتش ، به عنوان نگهبان خط اول دفاع از مناطق کشاورزی حاصلخیز در دشت مرج ابن عامر و دشت ساحلی فلسطین ، جلوی این حملات را سد می‌کرده است . با مرور زمان بیسان توانسته است بسیاری از بازرگانان و نیروهای نظامی را مایل و راضی به سکونت و استقرار در آنجا بنماید .

از آنجا که راهها در رشد اولیه‌ی بیسان سهم داشته ، شهر بیسان از آن به بعد عاملی اصلی در جذب راهها به طرف خود گردید و با شبکه‌ای حیاتی از راههای مهم به سرزمینهای مجاور و همسایه متصل گردید . راه شوسه‌ای که به موازات جلگه‌ی غربی کشیده شده ، بیسان را با طبریه در فاصله‌ی 38 کیلومتری از شمال آن مرتبط می‌سازد . و راه دیگری به طول 128 کیلومتر که از اریحا می‌گذرد بیسان را به بیت‌المقدس پیوند می‌دهد . از بیسان راه شوسه‌ی سومی خارج می‌شود که در دشت مرج بن عامر به طرف عفوله در 27کیلومتری و تا حیفا در 71 کیلومتری ادامه دارد . از این راه دو راه دیگر منشعب می‌شود که یکی به طرف شمال به ناصر ( 41کیلومتری ) و دومی به طرف جنوب به جنین ( 32کیلومتری ) و نابلس ( 67کیلومتری ) می‌رود . بیسان به وسلیه‌ی راههای شوسه‌ای که در شرق با پل شیخ حسین ( 7/5کیلومتری ) در جنوب ، با پل دامیه ( 51 کیلومتری ) و در شمال ، با پل مجامع ( 71کیلومتری ) رود اردن را قطع می‌کنند ، به اردن و سوریه متصل می‌شود . بیسان درکیلومتر 59 خط راه آهن حیف - درعا واقع شده و با همین خط آهن ، به سمخ در کناره‌های جنوب شرقی دریاچه‌ی طبریه ( 27کیلومتری ) متصل شده و از آنجا به درعا و دمشق مرتبط می‌گردد .

بر اثر جنگ 1948 در توجه به جغرافیای راههای ارتباطی بین بیسان و مناطق مجاور تغییری حاصل شد زیرا بیسان دیگر مانند گذشته ، موقعیت مرکزی را دارا نبود بلکه پس از استیلای صهیونیستها بر آن و تعیین خطوط آتش بس در سال 1949 بیسان تقریباً یک موقعیت حاشیه‌ای پیدا کرد . ( نک - : آتش بس دائم بین اردن و اسرائیل ، پیمان - )

ب - موقعیت :

موقعیت کنونی بیسان ، مجموعه‌ای از مواضع قدیمی و جدید می‌باشد . یک بخش آن شامل خرابه هائی است که برخی از تپه‌های محیط بر بیسان آنها را در برگرفته است . در قسمت شمال بیسان تپه‌ی الحصن با ارتفاع 175متر و تپه‌ی المصطبه با ارتفاع 150متر دیده می‌شود و در شمال غرب ، تپه‌ی الجسر با ارتفاع 120متر ، تپه‌ی بصول با ارتفاع 110 متر و تپه‌ی الزهره با ارتفاع 95 متر شهر را احاطه کرده است . این خرابه‌ها شامل بقایای ساختمانهای مسکونی ، قبرها ، اماکن ، عبادتگاهها ، نمایش خانه ها ، میادین و نیز دیوار شهرها می‌باشد . بخش جدید شهر نیز بر تپه‌ای کوچک با ارتفاع 150متر که در جلگه‌ی جنوبی رود جالود امتداد دارد واقع می‌باشد . لازم به اشاره است که هر دو قسمت قدیمی و جدید بیسان بر تپه‌هایی واقع شده است که از زمینهای گسترده‌ی پیرامون خود در داخل جلگه بیسان مرتفع تر می‌باشند و علت این امر از یک طرف به تمایل ساکنان به کناره گیری از خطرات طغیان رود جالود و دوری جستن از باتلاقها و از طرف دیگر به خواست بهره گیری از زمینهای گسترده در امر کشاورزی بر می‌گردد . شاید انتقال موقعیت شهر از شمال به جنوب ، در اصل با هدف دفع خطرات طغیانها و بیماری‌های فراگیر ، و استفاده از زمینهای جلگه‌ای مجاور رود جالود و آب قنات در امر کشاورزی بوده است .

بخش جدید بیسان تقریباً در اویل قرن نوزدهم به وجود آمده و در ابتدای امر ، محل ساختمان‌های این شهر بر سطح تپه‌ی بیسان که بستر یکی از دریاچه‌های اردن می‌باشد اکتفا شده و سپس در نتیجه‌ی پیشرفت آبادانی شهر ، موقعیت و محل بیسان امتداد یافته و بخشهایی از کناره‌ی غربی و قسمتهایی از زمینهای گسترده جلگه را در برگرفته است . زمین بیسان به طور کلی از غرب به شرق شیب داشته و رود جالود که یکی از رودهای تغذیه کننده‌ی رود اردن در شمال بیسان است ، پس از گذر از بین دو تپه الحصن و المصطبه به انضمام یک شاخه جدا شده‌ی از این رود ، از جنوب بیسان می‌گذرد ، به برکه‌های پرورش ماهی ، آب می‌رساند . چشمه‌های آب در پیرامون شهر فراوان بوده که به همراه رود جالود و شاخه‌های آن در آبیاری زمین‌های کشاورزی مجاور نقش مهمی دارند .

ج - آب و هوا :

آب و هوای بیسان ، از موقعیت محل این شهر در جلگه که بیش از 150 متر از سطح دریا ارتفاع دارد و همچنین از همجواری بیسان با منطقه‌ی بازداشت مرج ابن عامر اثر

می پذیرد که این منطقه هم تغییرات آب و هوائی دریای مدیترانه را به بیسان می‌رساند . متوسط درجه حرارت سالیانه در بیسان به 21 درجه و میانگین رطوبت نسبی آن به 85 درصد می‌رسد ، نسبت کم رطوبت از شدت ارتفاع و بالا رفتن درجه حرارت به ویژه درفصل تابستان که متوسط بالاترین دما به 29 درجه می‌رسد و میانگین رطوبت نسبی به نزدیک 50 درصد پایین می‌آید ، می‌کاهد . ولی در زمستان متوسط پایین ترین درجه حرارت به 29درجه رسیده و گاهی نیز پایین ترین درجه حرارت در ماه دی به صفر می‌رسد که به محصولات کشاورزی زیان وارد می‌آورد .

میانگین میزان بارش سالانه باران در بیسان بین سالهای 1901 تا 1940 نزدیک به 305 میلیمتر رسید . این مقدار از باران در صورتی که به طور پراکنده و غیر مداوم باریده شود ، برای کشاورزی در منطقه بیسان کفایت می‌کند . در سالهای 1927 - 1928 میزان باران 1495 میلیمتر بوده و این میزان در سالهای 1942 - 1943 به 5144 میلیمتر بالا رفت و این تغییر باعث نگرانی مداوم کشاورزان منطقه شد . ولیکن آبیاری مساحت‌های گسترده‌ای از زمینهای کشاورزی بروز مشکل را کاهش می‌دهد . شهر بیسان از بازگشت بادهایی که از سمت غرب به آنجا می‌وزد متأثر می‌باشد . سبب این بازگشت جریان باد از طرف ارتفاعات به سمت شهر ، فشردگی هوا و بالارفتن درجه حرارت جو و تأثیر طوفانها و خاکهائی است که به ویژه بعد از ظهرها از طرف دریای مدیترانه به منطقه‌ی جلگه‌ی بیسان می‌رسد ، همچنین جریانات هوای گرم در فصل بهار هنگامی که بادهای جنوب شرقی غبارآلود و حامل خاک ، وزیدن می‌گیرد بر شهر تأثیر می‌گذارد . جریانات سرد نیز گاهی بر اثر وزش بادهای سرد شمالی در این منطقه پدیدار می‌شود .

د - رشد و توسعه‌ی بیسان :

سابقه‌ی بیسان به دوره‌های ماقبل تاریخ یعنی بیش از 6 هزار سال قبل از میلاد برمیگردد . در دوره‌ی کنعانی این شهر بیت شان نام داشته که به معنای خانه خدا " شان " و یا خانه سکونت و آرامش بوده است . یهود ، همین نام را از کنعانیها گرفت . بیسان به دلیل واقع شدن بر سر راه عمومی که آن را به شرق اردن و حوران و دمشق متصل می‌کند و به دلیل قرار داشتن در جلگه‌ی حاصلخیر دارای آب فراوان که در آنجا درختان خرما همچنین پنبه و حبوبات کشت می‌شود و دارای اهمیت بازرگانی ، نظامی و کشاورزی می‌باشد .

مصریها به فرماندهی تحتمس سوم در حدود سال 1479 پیش از میلاد بر بیت شان استیلا یافتند . این شهر مدت طولانی و مدید تا روزگار رامسس سوم به سال 1198 پیش از میلاد در قبضه‌ی قدرت آنها بود و یهودیان علی رغم تلاشهای مکررشان تنوانستند آن را تحت تسلط خود درآوردند . فلسطینیها ، اجساد شاؤل و فرزندانش را پس از کشتن آنها در سال 1004ق . م در درگیری جلبوع که بین فلسطینیها و یهودیان درگرفت ، به دیوارهای شهر بیسان میخکوب کردند . یونانی‌ها به بیسان " شهر سکبتین " schy thopolis می‌گفتند زیرا در حدود سال 600 پیش از میلاد " سکیتها " آنجا را به اشغال خود در آوردند و در آنجا وطن گزیدند . سکیت‌ها قبائلی از اسب سواران جنگجو بودند که از شمال آمدند و اسبهای اخمینیون را پس از رام کردن ، در جنگهایشان مورد استفاده قرار می‌دادند . در دوره‌ی هلنستی ، بیسان " سکیتوبولوس " از مهم ترین شهرهای فلسطین بود که تمدن یونانی در آن انتشار و رواج یافته بود . اهمیت بیسان تا دوره‌ی رومیها نیز ادامه یافت و این شهر در رأس شهرهای دهگانه‌ی " دیکاپولوس " قرار داشت و مرکز تجاری مهمی گشت که کاروان‌های تجاری در راهشان به اردن از آنجا می‌گذشتند . هنوز نشانه‌های این شکوفایی در بیسان نمودار می‌باشد به طوری که بقایای پلکان رومی در تپه‌ی الحصن وجود دارد و هنوز پل رومی بر روی رود جالود پابرجاست . بیسان در دوره‌ی بیزانس در سال 325 میلادی مرکزی جهت کلیسای کاتولویک گشت که نماینده‌ی آن در مجمع دینی فینیقی نقش بارزی داشت . از آثار مربوط به این دوره صومعه‌ای است که از سه اتاق تشکیل شده و هنوز پابرجاست .

بیسان از اولین شهرهای مهمی است که اعراب فتح کردند .

در اواخر سال 13ه - /634 م عمرو بن عاص و شرجبیل بن حسنه شهر را محاصره کرده و آن رابدون جنگ و خونریزی فتح کردند . بنابر روایتی شرجبیل خود به تنهایی پس از چند روز محاصره شهر را فتح کرد و وقتی که برخی از ساکنان در بیسان برای جنگ با مسلمین خارج شدند ، با آنها جنگید آنها را شکست داد و درهای شهر را به روی اسب سواران مسلمان باز کرد . صلح بیسان وضع خاصی داشته و مسلمانان علاوه بر قرار دادن جزیه بر اهالی و محصولات زمینهای آنها ، خانه‌های آنها را میان خود و ساکنان به دو قسمت کرده و تمامی اهل شهر در نیمی از آن جمع شده و نیم دیگر را برای مسلمین خالی گذاردند . به همین ترتیب محل مسجد مسلمان معین شد . به سبب وجود قبر صحایی بزرگ ابی عبیدة بن جراح فرمانده فتوحات شام در بیسان ، شهرت ویژه‌ای برای این شهر در تاریخ مسلمین باقی مانده است . شاید قبر شرجبیل بن حسنة نیز در این شهر باشد . این دو تن به مرض طاعون مشهور عمواس در سال 18ه - /639م درگذشتند . نظر به اهمیت بیسان ، بسیاری از جغرافی دانان عرب از این شهر نام برده اند . ابن خردازیه در کتاب خود " مسالک و ممالک " ذکری از بیسان آورده و می‌نویسد : " محل و منطقه‌ای از مناطق اردن بوده و بر راهی که

از دمشق به رمله می‌رود بین طبریه و لجون واقع شده است " مقدسی در کتاب " احسن التقاسیم " در مورد بیسان می‌گوید " بیسان در کنار رود واقع شده و دارای درختان خرمای بسیاری است برنج فلسطین و اردن از آنجا تأمین می‌شد . دارای آبهای بسیار وسیع بوده اما آب آنجا سنگین می‌باشد . " وزیر فقیه ابوعبیدبن عبدالعزیز الکبری اندلسی ( متوفای سال 487ه - /1094م ) گفته است : " بیسان دو قسمت است ، یک قسمت آن در شمال بوده و شراب پاک به آنجا نسبت داده می‌شود و بخش دیگر در حجاز می‌باشد . " یاقوت در دائرة المعارف خود می‌گوید : " بیسان شهری در اردن در جلگه‌ی شام می‌باشد . به آن زبان زمین نیز می‌گویند . بیسان بین حوران و فلسطین بوده و از چشمه‌ی فلوس که گفته می‌شود چشمه‌ای از بهشت است در آنجا می‌باشد آب این چشمه کمی شور است " . ادریسی ( متوفای 56ه - /1165 ) از بیسان سخن گفته : بیسان شهر بسیار کوچک بوده که دارای درختان خرمای زیادی است . و قلعه‌ی ساوانا در آن واقع شده و گیاهان آن در هیچ جای شام پیدا نمی‌شود .

مروی ( متوفای سال 616ه - /1220میلادی ) می‌گوید : گفته می‌شود در شهر بیسان مسجدی وجود دارد که به عمربن خطاب منسوب بوده و همچنین در آنجا چشمه‌ی فلوس است که گفته شده از جمله چشمه‌های چهارگانه می‌باشد .

زمانی که کشورهای شرق عربی مورد هجوم صلیبیها واقع شد ، پس از اشغال شهر بیت‌المقدس توسط فرنگیها بیسان تسلیم آنها شد ولی اعراب پس از نبرد حطین در سال 583ه - /1187م توانستند بیسان را باز پس بگیرند در سال 612ه - /1217م فرنگیان برای بار دوم بیسان را اشغال کردند . ( نک - : فرنگیها ) از حوادث مهمی که بیسان در دوره‌ی ممالیک با آن رو به رو شد آن بود که پس از واقعه‌ی چشمه‌ی جالوت ، ارتش و لشکریان پیروز به دنبال مغولان رفتند تا اینکه بار دیگر با آنها د ربیسان رو به رو شدند که واقعه‌ای خونین روی داد ، بسیاری از مغولان کشته شدند و لشکر پیروز غنائم بسیار به غنیمت گرفت . یکی دیگر از حوادث ، درگیر بزرگی است که بین ممالیک به رهبری جان یردی غزالی و ارتش عثمانی به فرماندهی نسان پاشا رخ داد ، منتهی به شکست ممالیک و سقوط بیسان به دست عثمانی‌ها منجر شد . در سال 1812 میلادی بیرکهارت جهانگرد ، از شهر بیسان گذر کرده و آن را این گونه وصف کرد : " بیسان بر زمین مرتفع در قسمت غربی جلگه ، جایی که سلسله جبال بین آن واقع شده و زمینی مرتفع و کاملاً مکشوف و آشکار به وجود آمده ، واقع شده است . شهر قدیمی از رودخانه‌ای که اکنون آب بیسان خوانده می‌شود آبیاری می‌شد . این رود با شاخه‌های مختلف به سمت دشت جاری می‌باشد . خرابه‌های بیسان تا سطحی وسیع امتداد داشته و شهر در طول کرانه‌ی جویبارها و در دره‌هایی که شاخه‌های متعدد رود و جویبار را تشکیل می‌دهند واقع است . روستای فعلی بیسان 70 یا 80 خانه داشته و ساکنان آن درحالت بدبختی شدید بوده و این به دلیل آنست که مورد غارت و چپاول اعراب جلگه واقع شدند علی رغم آنکه رشوه‌های زیادی به آنان پرداخت کردند . "

ظاهراً بیسان بار دیگر در ربع اول قرن بیستم سربرداشت و رو به گسترش نهاد . صاحب کتاب " ولایت بیروت " در مورد بیسان در فاصله‌ی بین سالهای 1914و1918 می‌گوید : " تعداد خانه‌های بیسان حدود 600 باب تخمین زده می‌شود که 20 یا 25 خانه متعلق به مسیحیان و تنها 15 خانه از یهودیان است و بقیه نیز به مسلمانان تعلق دارد . "

ه - - کاوشهای باستان شناسی :

برخی از مواضع و آثار باستانی در نزدیک بیسان وجود دارد که عبارتند از تپه الجسر ، خان الاحمر ، تپه‌ی المصطبه ، تپه‌ی الحصن که محل قدیم بیسان می‌باشد ( نک - : خرابه‌ها و اماکن باستان ) کاوشهای باستان شناسی در تپه‌ی الحصن از اولین کاوشهای باستان شناسی در فلسطین بود . دانشگاه پنسیلوانیا عهده دار این کاوشها گردید و از سال 1922 شروع به کاوش کرد و طی دو مرحه تا سال 1933 به این کار ادامه داد . مرحله‌ی اول از 1922تا 1926 به سرپرستی و نظارت " فیتزجرالد " انجام گرفت . بخش زیادی از کاوشها در ابتدای کار بر روی قله‌ی تپه متمرکز بود زیرا روشن شده بود که این قله از دوره‌ی میانه‌ی برنزی تا دوره‌ی بیزنطی معابدی را در خود داشته است . ( نک - : دوران باستان )

در مرحله‌ی اول از کاوشها ، چهار معبد کنعانی معاصر با حکومت " امنوفس " سوم و " رستی اول " و رامسیس دوم و سوم و همچنین یک کلیسای بیزنطی اجساد هفتگانه کشف شد . در اثنای مجموع این کاوشهای باستان شناسی امکان تشخیص و شناسایی هجده جست به دست آمد و در کنار آثار معماری ،

بسیاری از ادوات و ابزار و آثار باستانی نیز پیدا شد .

از جمله‌ی این ابزار ، مهر استوانه‌ای شکل بابلی بود که بر روی آن با خط میخی نوشته شده بود و همین طور یک بت از سنگ سفدی که نشانگر خدای رشف است . همچنین قلعه سنگی آهکی است که نمایانگر نزاع بین شیر نر و ماده ، همچینی نمونه‌ای از یک خانه‌ی گلی و تابوتهای سفالی و گلی و قبوری از هر دوره نیز از این جمله می‌باشد . در کلیسا زیورآلات طلا یافته شد از جمله گردنبند و النگوهای طلا و شمشیرهای پهن طلائی و ظرف بخور برنزی و 10 قطعه پول و سکه بنابراین می‌توان گفت که کاوشها باستان شناسی تأییدی است بر این نظر که بیسان از هزاره‌ی چهارم قبل از میلاد تا دوره‌ی عربی ، محلی مسکونی بوده است .

و - بیسان جدید

پس از آنکه در سال 1905 خط آهن حیفا - درعا از شمال بیسان گذشت ، این شهر پیشرفت کرد و همراه رشد آبادانی شهر ، تعداد ساکنان آن نیز بیشتر شد . جمعیت بیسان در کنار افزایش طبیعی ساکنان اصلی ، در نتیجه‌ی مستقر شدن برخی صحرانشیانان و بازرگانان در شهر افزایش یافت و در مدت دو سال به بیش از 1000تن رسید . آبادانی شهر نیز به سبب اهتمام مسئولان ترک ، کمی قبل از جنگ جهانی اول و با برقراری و تنظیم بازار و ساختمان‌های شهر رشد کرد و مجموع خانه‌های بیسان در اثنای جنگ جهانی اول ، حدود 600باب تخمین زده شد . دنباله‌ی خانه‌ها کمی از رود جالود و شاخه‌های آن فاصله گرفته به زمین‌های جلگه نزدیک گشت . شهر بیسان در دوره‌ی قمیومیت انگلیس به دلیل اهمیت محل و موقعیت و انتخاب آن به عنوان مرکز اداری شهرستان بیسان ، شروع به شکوفائی نمود که در افزایش ساکنان شهر از 1914 تن ( تنها 41 تن از آنان یهودی بودند ) در سال 1922 به 3101 تن ( تنها 88 یهودی ) در سال 1931 و 5180 نفر ( تنها 20 یهودی ) در سال 1945 تجلی کرد . شهر اقدام به آماده و هموار و شوسه کردن خیابان‌های بیسان نمود و در خیابان‌ها درخت کیناغس کرد و جهت دفع خطرات مالاریا ، بسیاری از باتلاقها را خشکاند از مواردی که اهتمام شورای شهر را پیشرفت بیسان تأیید و تأکید می‌کند افزایش مخارج شهرداری از 1653 جنیه فلسطین در سال 1927 به 8076 جنیه در سال 1944 و افزایش تعداد مجوز احداث ساختمان به ساکنان از 43 مجوز ساخت در سال 1932 به 62 مجوز در سال 1940 می‌باشد .

در بیسان درمانگاهی برپا شد و تعداد کسانیکه در سال 1944 برای معالجه به آنجا مراجعه کردند ، حدود 6771 تن که 1218 تن آنها مبتلا به مالاریا و 1873 تن به بیماریهای چشمی مبتلا بودند لازم به ذکر است که وجود باتلاقهای گسترده و آب و هوای گرم بیسان و وزش طوفانهای خاکی در بعدازظهر بیشتر روزهای سال ، علل اصلی انتشار بیماری مالاریا و بیماری‌های چشمی بود .

آموزش در بیسان پیشرفت کرد و تعداد دانش آموزان مدارس دولتی در سال تحصیلی 1944/1943 به حدود 366 دانش آموز پسر و 243 دانش آموز دختر رسید .

روز 12/5/1948 که صهیونیست‌ها بر شهر استیلا یافتند و ساکنان عرب بی آزار آنجا را از خانه هایشان بیرون راندند ، روزی سیاه در زندگی بیسان بود . بیسان یک سال تمام ، شهری دور افتاده و مهجور باقی ماند که نیروهای اشغالگر در خلال این سال به ویران ساختن شهر و منهدم کردن خانه‌های آن پرداختتند و پس از آنکه آثار باستانی و تاریخی شهر را بازسازی کرده و صدها خانواده‌ی صهیونیست در آنجا سکنی دادند ، تعداد ساکنان صهیونیست در بیسان از 1200 تن در سال 1950 به 10050 تن در سال 1961 و 12800 تن در سال 1966 و 13500 تن در سال 1968 افزایش یافت . بسیاری از ساکنان بیسان از ابتدای دهه‌ی 70 به دلیل وخامت اوضاع اقتصادی شهر از آنجا کوچ کرده و در حال حاضر نیمی از ساکنان آن ، صهیونیستهای مهاجر از شمال آفریقا و بیشتر از مصر و مراکش می‌باشند . نزدیک به 30 درصد ساکنان صهیونیست از سرزمینهای عربی و اسلامی مانند ایران و عراق و ترکیه آمده اند و بقیه از اروپا آمده و یا در فلسطین متولد شده اند .

در سال 1963طرحهایی جهت جذب جهانگردان به بیسان در این شهر اجرا شد و موزه‌ی آثار باستانی ایجاد گردید . پلکان رومی قدیمی تجدید بنا و در سمت شرق و غرب شهر ، برکه‌های پرورش ماهی احداث شد که آب خود را از یکی از شعب رود جالود که از جنوب شهر می‌گذرد می‌گیرند . بیسان

دارای نیروگاه برق و منبع اصلی آب و کارخانه‌های بافندگی و پلاستیک و مواد معدنی و تراش الماس و ابزار الکتریکی بوده و فرودگاهی کوچک در 3 کیلومتری شمال آن وجود دارد .

ز - اهمیت و موقعیت بیسان :

انگیزه و سبب ایجاد بیسان قدیم بر روی تپه‌ی الحصن ، موقعیت جنگی آن بوده است . پس از آن موقعیت‌های بازرگانی و کشاورزی در دو دوره‌ی رومی و اسلامی به آن اضافه شد و در دوره‌ی قیمومیت انگلیس ، بیسان موقعیت‌های اداری ، آموزشی ، کشاورزی ، بازرگانی ، و صنعتی را در خود جمع کرد ، و تا دوره‌ی اشغال شهر توسط اسرائیلیها به همان حال باقی ماند .

1 ) موقعیت اداری :

بیسان در زمان ترکها مرکز ناحیه‌ای از نواحی شهرستان جنین بوده و پس از اوایل دوره‌ی قیمومیت انگلیس ، مرکز شهرستانی از شهرستانهای استان نابلس گشت و کمی بعد به استان الجلیل پیوست و در اواخر قیمومیت انگلیس ، شهرستان بیسان شامل شهر بیسان و 30 روستا بود که چندین قبیله در آنها وجود داشت . ساکنان شهرستان که تعدادشان در سال 1945 حدود 23590 تن تخمین زده می‌شد به بیسان به عنوان مرکز اداری دربرگیرنده‌ی ادارات مختلف دولتی ویژه ، اتکا و اعتماد داشتند .

2 ) موقعیت آموزشی :

بیسان دارای دو مدرسه برای پسران و دختران بود و در سال 46 - 1945 در مدرسه پسران کلاس اول دبیرستان کشاورزی ایجاد شد . دانش آموزان روستاهای مجاور نیز به این دو مدرسه می‌رفتند .

3 ) موقعیت کشاورزی :

بیسان به دلیل واقع شدن در قلب دشت بیسان که آب فراوانی دارد و زمین گسترده و خاک حاصلخیز ، در درجه‌ی اول شهر کشاورزی می‌باشد .

مهم ترین محصولات کشاورزی آن در سال 1944 عبارت بود از گندم ( 2214تن ) جو ( 2394تن ) عدس ( 185تن ) لوبیا ( 65 تن ) نخود ( 68تن ) ذرت ( 314تن ) کنجد ( 278تن ) زیتون ( 120تن ) خربزه ( 223تن ) انگور ( 928تن ) سبزیجات ( 7532تن ) در سال 1945 مساحت زمینهای کشاورزی برای باغهای مرکبات 1617 جریب و زمینهای کشت موز 48 جریب بود .

4 ) موقعیت بازرگانی :

موقعیت و محل جغرافیایی بیسان در نقطه جدایی محیط زیست جلگه‌ای درشرق و کوهستانی در غرب ، افراد را به اشتغال به بازرگانی تشویق می‌کند و ایجاد ایستگاه خط آهن در شمال بیسان و عبور راههای اصلی شوسه از درون و قلب شهر ، بر اهمیت موقعیت بازرگانی افزود . لازم به اشاره است که راههای طولی دره‌ی اردن با راه عرضی که دره‌ی اردن را به دشت ساحلی مرتبط می‌سازد به طور عمودی همدیگر را در شهر بیسان قطع کرده و این تقاطع موجب امتداد یافتن بازار اصلی شهر می‌شود .

بازار بیسان تشنه‌ی حرکت بازرگانی بوده و افراد را به آن فرا می‌خواند و ساکنان روستاهای مجاور تمام آنچه را که می‌خواهند ، در آنجا می‌یابند و هرآنچه را که از تولیدات کشاورزی و دامی با خود می‌آوردند ، در آنجا به فروش می‌رسانند . آسان بودن ارتباط بیسان به این روستا‌ها از یک طرف و به مناطق الجلیل و دشت مرج بن عامر و جینی ، مناطق مجاور بیسان ، از طرف دیگر ، بازرگانی را شکوفا ساخته و بعد اقتصادی مهمی به بیسان داده است .

5 ) موقعیت صنعتی :

صنعت در بیسان به صنایع سنتی و بومی سبک مانند فراورده‌های شیری و لبنیات ، آسیاب دانه‌ها و حبوبات ، تهیه‌ی روغن زیتون و خرما و جو و پشم و خشکاندن میوه و حصیر بافی خلاصه می‌شد اما در حال حاضر صنعت این شهر صنایع پارچه بافی و پلاستیک و مواد معدنی و ابزار الکتریکی پیشرفت کرده است .

مآخذ :

1. دباغ ، مصطفی مراد : بلادنا فلسطین ، ج6 ، ق2 ، بیروت 1974 .
2. عابدی ، محمود : الحفریات الاثریه فی فلسطین خلال المدة الواقعه 1900 و 1959 ، عمان 1962 .
3. پوست ، جوج : قاموس الکتاب المقدس ، بیروت 1894 .
4. ابن شداد : الاعلاق الخطیرة فی ذکر أمراء الشام و الجزیره - لبنان و سوریه و فلسطین ، دمشق 1963 .
5. حموی ، یاقوت : معجم البلدان ، مصر 1906 .
6. بغدادی ، صفی الدین بن عبدالمؤمن : مراصد الاطلاع علی اسماء الامکنه و البقاع ، مصر 1954 .
7. عطیه ، احمد : القاموس الاسلامی ، مصر 1963 .
8. هروی : الاشارات الی معرفة الزیارات ، دمشق 1953 .
9. مقدسی : احسن التقاسیم فی معرفة الاقالیم ، لیدن 1877 .
10. بیرکهارت ، ویهان لودفیج : رحلات بیرکهارت ، ج2 ، ( ترجمه عربی ) ، عمان 1961 .
11. خمار ، قسطنطین : موسوعة فلسطین الجغرافیة ، بیروت 1969 .
12. تمیمی و الکاتب : ولایة بیروت - القسم الجنوبی ، بیروت 1335 ه - .
13. مجله‌ی الوقایع الفلسطینیة : العدد الممتاز 1375 ، الملحق قم 2 ، قدس 24/11/1944 .
14. بلاذری : فتوح البلدان ، 1956 .
15. نقشه‌ی فسطین : مقیاس ، نقشه‌های بیسان و اربد .
16. Albright w.f. : The archaeology of Palestine, London 1960.
17. Barroise, A.g. : manul d' Archealogic biblique, T. .I. Paris 1939.
18. Encyclopedia Britannia ( bet - shan ) 1970.
19. Ency.de I' islam ( art baysan ) led.
20. III ustrated dictionary of archeology.
21. Lestrange : Palestine under the moslaems, London 1980.
22. Olmetead. A.T. : history of Palestine and Syria, new York 1939.
23. Rowe. A. : beth - shan topography and history, Philadelphia 1930.