راه آهن

دولت عثمانی امتیازهای احداث خطوط آهن سرزمین شام را به فرانسه و بلژیک داد و تنها خط آهنی که امتیاز آنرا به انگلستان واگذار کرد خط آهن حیفا - دمشق است که کار احداث آن بعد از شروع طرح متوقف گردید .

[[ پرونده : | ج 2 ، ص 565 ]]

[[ پرونده : | خطوط راه آهن فلسطین در سال 1947 ]]

شهر یافا در آن روزگار ، بندر اصلی فلسطین بود و حجاج برای زیارت اماکن مقدسه در بیت المقدس به خاطر کوتاه بودن مسافت بین دو شهر در آن توقف می نمودند . شرکت فرانسوی به امتیاز احداث خط آهن یافا - بیت المقدس دست یافت و اجرای طرح آنرا در آوریل 1888 م آغاز کرد ولی به علتاینکه قسمتی از زمین واقع بین عرطوف و بیت المقدس ناهموار و کوهستانی بود کار احداث خط آهن بعد از گذشت 5/5 سال در اوایل سپتامبر 1893 میلاد به پایان رسید و در بیست وششم همان ماه گشایش یافت . و در آغاز طول این خط آهن به 86 کیلومتر و عرض آن به یک متر بالغ گردید و دولت عثمانی با عهده دار شدن مدیریت خط در اوایل جنگ جهانی اول آنرا به مقیاس 105 سانتی متر توسعه داد . چرا که قصد داشت آنرا در آینده به خط آهن جنوبی مجاز پیوند دهد و از آن در اهداف نظامی خود استفاده کند .

خط آهن یافا - بیت المقدس از 176 پل از جمله 7 پل آهنی عبور می کند . و قطار مسافت بین دو شهر را با عبور از لد و رمله و غیره در طی 5/3 ساعت می پیمود . این خط آهن در حمل کالا ( سالانه قریب به 8800 تن ) مسافرین و توریستهای مسیحی مورد استفاده قرار می گرفت .

نیروهای انگلیسی که در جنگ جهانی اول به سوی سرزمین شام سرازیر شدند بخش طولانی بین لد و بیت المقدس را به مقیاس معمولی تغییر دادند . و دولت فلسطین در زمان قیمومیت قسمت باقیمانده از یافا تا لد را با همان مقیاس احداث نمود .

دولت قیم امتیاز شرکت فرانسوی را خریداری کرد ، و بر سر مبلغ در دادگاه میانجی گری بین المللی پاریس به توافق رسید و بدین طریق علاوه بر تصدی امور مدیریت خطوط آهن متعلق به دولت در بیت المقدس ، مالک خط آهن مذکور نیز گردید .

خط آهن دوم فلسطین خط حیفا - درعا ( سوریه ) است . در " خط آهن سوری عثمانی " دارای سرمایه انگلیسی به امتیاز احداث خط آهنی از عکا تا دمشق در سال 1891 دست یافت ، ولی کار احداث آن در سال 1892 با مقیاس معمولی آغاز گردید . سپس متوقف گردید و تنها 9 کیلومتر از مقدار معین شده احداث شد .

در سال 1902 میلادی اداره خط آهن حجازی تصمیم گرفت حیفا را به خط آهنی که دمشق را به مدینه منوره متصل می نماید ، پیوند دهد . و براساس این تصمیم " خط آهن سوری عثمانی " را خریداری نمود و خط حیفا - درعا را با مقیاس 105 سانتی متر مطابق با خط اصلی به جای مقیاس معمولی که طرح آن توسط شرکت مذکور به اجرا درآمد ، احداث نماید . این اقدام در سال 1905 صورت گرفت و از این خط تنها 88 کیلومتر که بین حیفا و سمخ واقع شده بود در محدوده فلسطین باقی مانده و بقیه یعنی 73 کیلومتر در محدوده زمینهای سوریه واقع شد .

انشعابات دیگر خط آهن اصلی حجاز که در محدوده زمینهای فلسطین قرار گرفته است ، قبل از جنگ احداث گردید . از جمله این انشعابات خط آهنی به طول 18 کیلومتراست که عکا را به خط آهن حیفا - درعا متصل می سازد . علاوه بر این خط فرعی دیگر از عفوله یعنی خط حیفا - درعا که از طریق جنین و نابلس به سمت جنوب امتداد می یابد ، احداث گردید . این خط در ژانویه 1913 و قبل از آغاز جنگ جهانی اول افتتاح گردید . طول آن تا جنین 17 کیلومتر و تا سیله ظهر ( استان جنین ) 40 کیلومتر می باشد . خط آهن مذکور در زمان جنگ از سیله ظهر تا مسعودیه و نابلس امتداد یافت . و روزی یک بار قطاری بین سیله ظهر و حیفا رفت وآمد می کرد .

بعد از ایستگاه سیله ظهر ، تونل عطاره ( در استان جنین ) به طول 250 متر جهت اتصال خط آهن به ایستگاه رامین ( 54 کیلومتر ) در استان طولکرم و امتداد خط به نابلس ( 75 کیلومتر ) حفر گردید و کار احداث آن در اواخر سال 1914 به پایان رسید .

صبحها تنها یک قطار بین نابلس و عفوله و حیفا حرکت می کرد و عصرها با پیمودن مسافت در طی چهار ساعت مراجعت می کرد . و این خط آهن سالانه حدود 25000 مسافر را جابه جا می کرد .

شاخه دیگری از خط یافا - بیت المقدس از سمت جنوب و از طریق بئرسبع و عوجه حفیر به طرف مصر احداث گردید . و در کار ساختن آن چوبهای دشت سارونه و درختان صنوبر کوههای لبنان مورد بهره برداری قرار گرفت .

تمامی انشعابات خط آهن حجازی با مقیاس 105 سانتی متر ساخته شده است .

باوجود اینکه دولت قیمومیت بر فلسطین مالک آن نبود ولی مدیریت آنرا از طریق " خطوط آهن فلسطین " و همچنین بخش اصلی خط حجازی ممتد از نصیب تا معان واقع در محدوده زمینهای اردن را برعهده می گرفت .

هنگام پیشروی ارتش انگلستان به سمت فلسطین در 1918 خط آهن معمولی یافا - بیت المقدس به موازات ساحل از شرق قنطره و از طریق عریش ، رفح و غزه ، تا لد به منظور انتقال نیروهای انگلیسی احداث گردید . و موقعیتهای نظامی اقتضا نمود تا یک خط فرعی تا بئرسبع کشیده شود .

در همان زمان ارتش انگلستان خط باریکی را که ترکهای عثمانی به منظور اتصال خط یافا - بیت المقدس به بئرسبع احداث کردند به خط معمولی مبدل ساخت . و خط اصلی عبور از طولکرم را تکمیل و تا پایان سال 1918 تاحیفا امتداد داد .

در سال 1920 ارتش بریتانیا بخش اداره قیمومیت غیرنظامی خطوط آهن واقع در محدوده زمینهای فلسطین وارد معامله شد . و در عین حال توافق نمود که به نمایندگی از طرف وزارت جنگ در امر راه اندازی " خطوط آهن فلسطین " و مدیریت شاخه قنطره - رفح فعالیت نماید . این خط آهن که به خاطر واقع شدن در خارج از محدوده فلسطین در حوزه تسلط ارتش بریتانیا قرار گرفت بنام خط آهن قنطره - رفح موسومگردید و اولین ارتباط بین خطوط مصر و حجاز برقرار شد و در سال 1927 م خطوط فرعی رفح به بئرسبع و بئرسبع تا یافا - بیت المقدس از کار افتاد و تنها شاخه رفح - حیفا قابل استفاده باقی ماند .

در خلال جنگ جهانی دوم خط آهن بین حیفا ، بیروت و طرابلس احداث گردید . و در آن فاصله ، کار احداث خط فرعی بین ایستگاه رامین و طولکرم به پایان رسید . و به این ترتیب مجموع طولهای خطوط آهن به 620 کیلومتر ، تعداد مسافران طی سالهای 1934/1935 به 000/2100 تن بالغ گردید .

هنگامی که صهیونیستها قسمتی از فلسطین را در سال 1948 به اشغال خود درآوردند ، تمامی خطوط متصل به کشورهای مجاور عربی تعطیل گردید . و ( اسرائیل ) به احداث خطوط جدیدی که خط قدیم ( حیفا - بیت المقدس ) را به تل آویو متصل نمود ، مبادرت ورزید و خط آهن دیگری بین تل آویو ، قریات جات و بئرسبع احداث نمود و کار ساختمانی آن در سال 1955 به پایان رسید . این خط آهن در سال 1965 تا دیمونه و در سال 1970 تا معدن فسفات در شمال شرقی نقب امتداد یافت . و پیش بینی شد که این خط درآینده به ایلات متصل گردد .

طول خطوط آهن فلسطین اشغالی در سال 1978 به 516 کیلومتر بالغ گردید .

مآخذ :

1. کردعلی ، محمد : خطط الشام ، بیروت 1971 .
2. عارف ، عارف : المفصل فی تاریخ القدس ، 19961 .
3. حماده ، سعید : النظام الاقتصادی فی فلسطین ، بیروت 1939 .