جهانگردی در فلسطین

فلسطین به دلیل وجود تعداد بسیاری از مکانهای جهانگردی و تنوع این اماکن ، فراوانی آثار قدیمی و مزارها و ییلاقها و قشلاقها و مناظر طبیعی و محلهایی که پیروان ادیان آسمانی سه گانه مقدس می‌شمارند ، از مناطق جهانگردی مهم سرزمینهای شرقی عربی است . مسجداقصی و صخره مشرفه که مقام بلندی نزد مسلمانهای دنیا دارند ، کلیسای قیامت و دروازه‌ی الالام نزد مسیحیان و دیوار براق که یهودیها آن را بزرگ می‌دارند و به آن دیوار غربی می‌گویند در بیت‌المقدس است ( نک - : حج به اماکن مقدسه در فلسطین ) .

در بیت لحم کلیسای المهد است که هرساله مسیحیان از تمام

نقاط دنیا برای انجام حج به آنجا می‌روند . اهمیت مکان حرم حضرت ابراهیم در الخلیل نزد مسلمانها و یهودیان را فراموش نمی‌کنیم . در ناصره ، کلیسای بشاره و در کناره‌ی رود اردن محل غسل حضرت مسیح ( ع ) است . در کنار تمام اینها دهها مقبره و مزار و دیر و معبد وجود دارد که در سرتاسر نقاط فلسطین پراکنده اند و مؤمنان از داخل و خارج فلسطین به آنها روی می‌آورند .

پس از اماکن مقدسه ، درمرتبه‌ی دوم ، جنبه‌ی تاریخی آن مطرح است ، تمدنهای بسیاری در فلسطین وجود داشته و آثار تاریخی که ارزش جهانگردی مهمی دارند از خود به جای گذاشته اند . آثار رومی‌ها در سبسطیه ( شمال غرب نابلس ) و آثار قدس قدیمی و کاخ هشام بن عبدالملک درنزدیکی اریحا و دیوارهای عکا و غیره ، جوانب مهمی از آثار تاریخی فلسطین می‌باشند ، و آثار تمدن عبری که ساکنان و شهرها ، وجه‌ی مشخصه‌ی آن می‌باشد از عوامل مهم در جذب جهانگردان کشورهای مختلف جهان برای زیارت فلسطین است . هنر معماری شرق ، بازارها و کوچه‌ها و مساجد فراوان و دیوارهای قدیمی با دروازه‌های متعدد از عوامل مدنی و تاریخی ، در کنار موارد یاد شده ، در ارائه‌ی چهره‌ی ویژه‌ی جهانگردی به شهرهای فلسطین نقش دارند . عوامل طبیعی نیز در اهمیت یافتن فلسطین از نظر جهانگردان نقش مهمی دارد . وجود مناطق مختلف طبیعی در مساحت کوچک باعث می‌شود که جهانگرد احساس زیبایی و تنوع نماید . سواحل ماسه‌ای باز کناره دریای مدیترانه و کوههایی که آن را احاطه کرده اند و کناره‌ی دریای سرخ و صحرای نقب و دره‌ی اردن بر گوناگونی اقلیمی در فلسطین دلالت دارد و انواع گیاهان و حیوانات در این محیط‌ها پیدا می‌شوند . کوهها برای ایجاد ییلاقها مورد استفاده قرار گرفته مشهور‌ترین ییلاقها عبارتند از صفد ، رام الله ، البیره و دره‌ی اردن نیز به ویژه در طبریه و بیسان و اریحا ، علاوه بر وجود حمامهای آبهای معدنی در طبریه و حمه ، برای ایجاد قشلاق مورد استفاده قرار می‌گیرد .

اهمیت عامل رونق جهانگردی فلسطین به طور آشکار در تبیین مقدار استفاده از آن در دوره‌ای طولانی آشکار می‌شود . موقعیت فلسطین در میانه‌ی شهرهای شرقی ( نک - : موقعیت ) به موفقیت این بهره وری و جذب هزاران جهانگرد کمک کرده است . دیدار از فلسطین مستلزم دیدار از شهرهای شام و مصر و دیگر شهرهای مجاور مشرف بر دریای مدیترانه نیز بوده است . پیشرفت راههای ارتباطی به ویژه پیشرفت بنادر پراکنده در ساحل فلسطین و ارتباطشان از طریق خطوط دریایی به بنادر اروپا ( چه در کنار دریای مدیترانه و چه در کنار اقیانوس اطلس ) و آمریکا و جنوب شرق آسیا ، روی آوردن جهانگردان به فلسطین را آسان نموده است . علاوه بر ، این ارتباط فلسطین با راه آهن حجاز ( قدیمی ) از طریق حیفا - عفواه - درعا و وجود شبکه‌ای از راه آهن در داخل فلسطین که به بیشتر مکانهای جهانگردی فلسطین وصل می‌شود و ارتباط شهرهای فلسطین به وسیله‌ی راههای خوب زمینی به سوی دولت‌های همسایه ، همه‌ی اینها در پیشرفت جهانگردی در فلسطین نقش دارند . ( نک - : راهها ) و ( نک - : راه آهن )

شاید ارتباطات دینی و فرهنگی و تجاری که بین ساکنان فلسطین و دولت‌های غربی وجود داشته این امکان را به بسیاری از بیگانگان داده که سرزمین و مردم فلسطین را خوب بشناسند و در آن زمان این امر کمک نموده که فلسطینیها بازبانهای خارجی به ویژه انگلیسی آشنایی بیشتری پیدا کرده و بتوانند با آن زبانها صحبت کنند . در پایان قرن نوزدهم در بیت‌المقدس مجموعه‌ی بزرگی از کنسولگریهای بیگانه و در حیفا ، کنسولگریهایی از پنج دولت دیگر یعنی آلمان ، ایالات متحده‌ی آمریکا ، روسیه ، فرانسه ، و اطریش وجود داشت . شاید بعضی کتابها و تألیفات علمی تخصصی و کتابها و نشریات جهانگردی و گزارشها درباره‌ی فلسطین را به مردم دنیا شناسانده و انسان‌ها را به زیارت و دیدار از این سرزمین وادار کرده اند .

اواخر قرن گذشته مجموعه‌ی بزرگی از هتلهای عالی در شهرهای بزرگ فلسطین برای پذیرایی از جهانگردان برپا شد . این هتلها یا تابع شرکتهای خارجی و داخلی و یا مشترک بودند . مثلاً در شهر بیت‌المقدس هتلها به طور وسیع پراکنده بودند به طوری که در هیچ شهر شرقی دیگر در آن زمان وجود نداشت . مهم‌ترین آنها عبارتند از :

هتل اورشلیم ( hotel jerusalm ) ( هتل جدید بزرگ ) ( grand new hotel ) ( هتل متروپل ) ( hotel metropol ) و ( هتل لوید ) ( loyd hotel ) ( بیشتر این هتل‌ها در خیابان یافا بودند . ) مسافرخانه‌ی اردن در اریحا و مسافرخانه‌ی کرمل و

هتل پروس ( hotel pross ) در حیفا و هتل heselschwert در ناصره ، و مجموعه‌ی بزرگی از هتل‌ها در شهر یافا نیز مشهور هستند . کلیساها و هیأت‌های تبلیغی بیگانه ( به ویژه مسیحیان ) و اهالی در فراوان بودن منزل و مکان برای اقامت جهانگردان شریک بودند . بعضی از ساکنان نیز چارپایانی برای انتقال جهانگردان به مناطق ناهموار غیرقابل عبور برای درشکه یا اتومبیل و نیز قایق‌هایی برای گردشهای دریایی کوتاه به ویژه در سواحل مدیترانه و دریاچه‌ی طبریه و بحرالمیت فراهم می‌کردند .

اما گردش و سیاحت داخلی که در آن زمان حدوحصری نداشت ، به ویژه در اماکن مقدسه‌ی بیت‌المقدس و الخلیل و بیت لحم و ناصره بسیار فعال بود و اقامت در ییلاق‌ها و

قشلاق‌های فلسطین به طبقات ثروتمند منحصر است . تا ابتدای قرن حاضر سالانه حدود 20000 جهانگرد خارجی از فلسطین دیدار می‌کردند و علاوه بر اینها زائران عربی بودند که به ویژه در ماه رمضان و بعد از عید قربان و اعیاد میلاد در طول سال به فلسطین می‌آمدند . تعداد جهانگردانی که به فلسطین می‌آمدند ، سال به سال افزایش می‌یافت تا اینکه هنگام برپایی رژیم صهیونیستی در سرزمین فلسطین تعداد جهانگردان غیرعرب به حدود 30000 تن در سال می‌رسید . این تعداد طبعاً به سبب عوامل سیاسی و امنیتی در کشور ، تغییر می‌کرد .

پس از اشغال فلسطین در سال 1948 به علت شروع جنگ ، تعداد زائران فلسطین به شدت کاهش پیدا کرد ولی در ابتدای دهه 1950 شروع به افزایش نمود . اما تعداد جهانگردان در کرانه‌ی غربی داخل آمارهای اردن شد . تعداد جهانگردانی که به سرزمین اشغالی می‌رفتند رو به افزایش نهاد . اما بیشتر آنها از یهودیان مقیم کشورهای مختلف دنیا بودند . میانگین تعداد سالانه در ابتدای دهه 1950 به حدود 4000 تن جهانگرد رسید .

رژیم صهیونیستی با تبلیغات خارجی و تأسیس دفاتر جهانگردی در بسیاری از کشورهای جهان و کاهش دادن هزینه‌ی سفر ، به ویژه از سوی شرکت هواپیمایی اسرائیل " ال لعال " و شرکت دریانوردی اسرائیل " زیم " و ترغیب و تشویق گروه‌های جمعی جوانان برای دیدار و اقامت و کار در کیبوتزهای اسرائیلی و علاوه بر اینها از طریق توسعه‌ی سواحل و ایجاد تسهیلات برای خدمات و اهتمام به ورزش‌های آبی مانند اسکی روی آب و شنا به ویژه در شهر ایلات ( ام الرشوش ) استفاده‌های زیادی از جهانگردی به جیب میزند .

هر سال تعداد جهانگردان افزایش می‌یافت و در سال 1961 به 160000 سال 1964 به 252000 و در سال 1968 به 432000 تن رسید و این افزایش ادامه یافت تا در سال 1980 به 1117000 تن رسید . نسبت افزایش سالانه حدود 6 درصد در طول دهه 1970 بود به استثنای کاهش قابل ملاحظه‌ی تعداد جهانگردان در سال 1973 به علت جنگ نوامبر .

طبق آمار سال 1980 تعداد مسافرانی که از راه هوا به فلسطین وارد شدند 957000 نفر ، مسافران راه دریایی 94000 و تعداد مسافران راه زمینی نیز 17700 بود . تعداد آخر مربوط به توریست‌هایی است که برای اولین بار از مصر می‌آمدند . درآمد‌های توریستی سال 1980 نزدیک به یک میلیارد دلار تخمین زده شد ، اما در سالهای اخیر ، تعداد جهانگردان رو به کاهش گذاشتو موجب نارضایتی و اعتراض صهیونیست‌ها به صاحبان هتلها و مسئولان خدمات توریستی شد .

پس از اینکه در سال 1987 انتفاضه‌ی فلسطین شکل گرفت صنعت جهانگردی به تدریج کاهش یافت و جهانگردان به دلیل نبودن اهمیت لازم در فلسطین کمتر به این سرزمین آمدند .

این روند با شروع انتفاضه الاقصی به شدت کاهش یافت . ( ن . ر : انتفاضه الاقصی ) .

مآخذ :

1. Baedkar, H. Palastina and syren, Leipzig 1897.
2. Orni, E. and Efrat, E, : Geography of Israel, Jerusalem 1976.
3. the economist intelligence : Quartery Economic Review of Israel, London 1981.