بیت لحم ( شهر - )
از اصیل ترین و قدیمی ترین شهرهای فلسطین است که تاریخش با تاریخ ملت فلسطین و اصالت آن پیوند خورده است . این شهر بر روی کوهی به ارتفاع نزدیک به 780 متر از سطح دریا ، در ضلع جنوبی سلسله کوههای قدس و در فاصله 10 کیلمتری جنوب شهر بیت‌المقدس واقع است .
شهر " بیت لحم " همراه با دو شهر بیت جالا و بیت ساحور سه مجتمع آباد را تشکیل می‌دهند و هر شهر با شهر دیگر حدود 3 - 2 کیلومتر فاصله دارد که بیت جالا در شمال غربی بیت لحم و بیت ساحور در شرق آن واقع شده است .
این شهر در زمستان هوائی معتدل نسبتاً سرد دارد . میانگین درجه حرارت در ماه دی بین 8 و 10 سانتیگراد در نوسان بوده هوا در تابسان خشک و ملایم است .
میانگین درجات حرارت در ماه تیر به 23 و 25 سانتیگراد بالغ می‌گردد . فصل زمستان ایام بارش است و تعداد روزهای بارانی به 40 الی 55 روز می‌رسد ، و میانگین مقدار باران‌های سالانه در حدود 600 میلی متر می‌باشد ( نک : هوا )
تعداد ساکنان شهر در سال 1978 حدوداً 34 هزار بر آورد شد که قریب به 9 هزار تن از این تعداد را پناهندگان فلسطینی تشکیل می‌دهند . رخدادهای سیاسی و مصیبتهائی که ملت فلسطین درسال 1948 با آن مواجه شد ، در افزایش تعداد ساکنان شهر نقش داشته است .
جمعیت این شهر که در سال 1947 قریب به 8000 بود ، در سال 1949 به 14000تن افزایش یافت ، ناگهان هزاران تن از اهالی فلسطین پناهندگی خود را اعلام نموده و در سه اردوگاه واقع در نزدیک شهر که بزرگترین آنها اردوگاه " دهیشه " می‌باشد ، اسکان یافتند . این پناهندگان در شرایط دردناکی در این اردوگاه به سر می‌برند . تراکم جمعیت در مقایسه با مساحت محدود زمین بسیار شدید است و خدمات ضروری در سطح ناچیزی ارائه می‌شود .
عامل دیگری که شهر " بیت اللحم " را متمایز می‌سازد ، مهاجرت اهالی به خارج به ویژه به آمریکای شمالی وجنوبی است ، که معمولاً شکل مهاجرت دائمی به خود می‌گیرد . این مهاجرت در نیمه دوم قرن 19 آغاز و در اوایل قرن 20 تدریجاً ابعاد وسیعتری پیدا کرد . در این مهاجرت عوامل متعددی دخالت دارد و مهم ترین آنها تلاش برای زندگی در شرایطی بهتر می‌باشد که از تصورات دیرینه در مورد ثروت‌های موجود در آمریکای جنوبی و شمالی نشأت گرفته است . عوامل اضطراب ، نگرانی و عدم ثبات سیاسی نیز به نوعی در این امر دخیل بوده است . در حال حاضر تعداد کسانی که در دو قاره
آمریکا تابعیت را پذیرفته اند ، بیش از 55 هزار تن تخمین زده می‌شود .
محتویات
الف - نگرش تاریخی :
بیت لحم به گواهی تاریخ شهری است قدیمی که در حدود سال 2000 ق . م . محل سکوت قرار گرفت . لوحه‌های " تل عمارنه " مربوط به قرن 14 قبل از میلاد به شهر جنوبی بیت‌المقدس موسوم به " بیت ایلولاهاما " ، bit Ilo lahama یعنی بیت الهه‌ی " لاماها " یا " لاخاما " اشاره دارند . این الهه در نزد کنعانیها رب النوع روزی و طعام به حساب می‌آید . مسلماً نام شهر فعلی از نام این رب النوع مشتق شده است . و شاید علت انتخاب شهر به عنوان منزلی برای الهه لاخاما ، این باشد که در یک منطقه‌ی حاصلخیز محل چرای دامها قرار گرفته بود و در آنا مزارع کشت گندم ، جو ، گیاهان رنگی و زیتون وجود داشت . دیگر اینکه واژه‌ی بیت لحم در زبان آرامی به مفهوم خانه‌ی نان بود . که اشاره‌ای به حاصلخیز بودن زمین اطراف شهر نیز می‌باشد . دیگر نام قدیمی بیت لحم ، افراته یا افرات ، یک واژه‌ی آرامی است که به معنی محل حاصلخیز و پر ثمر است .
قبایل یهودی ، این شهر کنعانی نشین را مورد هجوم قرار دادند و بعد از کنعانیها در آن اسکان یافتند .
روایت شده است که حضرت یعقوب علیه السلام در راه عزیمت به بیت ایل ، به الخلیل وارد شهر شد و ناگزیر به توقف در آن گردید ، چرا که رایحل همسر باردار او به آنجا و نزد وی آمد و در همانجا در گذشت و در مکانی نزدیک بیت لحم که امروزه به " بقعه‌ی راحیل " معروف است ، به خاک سپرده شد .
در اواخر قرن 11 قبل از میلاد فلسطینیها بر " شاؤول " پادشاه یهودی غلبه یافته و او را به قتل رساندند . و مدتی در بیت لحم اقامت نمودند تا اینکه " ملک داوود " بر آنها چیره گردید .
ملک داوود در بیت لحم متولد شد . سفر را عوث یکی از اسفار تورات ، داستان راعوث مابی را این گونه تعریف می‌کند که او بعد از درگذشت همسرش به همراه پدر شوهرش " ناعومی " به بیت لحم عزیمت نمود و با یک فرد ثروتمند یهودی به نام ملحون ازدواج کرد و فرزندی به نا کنمتمنت برای وی به دنیا آور و همان گونه که روایت شده است او جد داوود است . بدینسان راعوث غیر یهودی ، جده ملک داود بوده است .
واقعیت اینست که این داستان بعدها در قرن چهارم و یا پنجم قبل از میلاد به اسفار عهد قدیم اضافه شد و هدف از افزودن آن توجیه انزوای یهودیها خصوصاً بعد از مراجعتشان از اسارت در بابل در قرن ششم بود .
بیت لحم ، اهمیت و شهرت عظیم جهانی خود را به واسطه‌ی تولد حضرت مسیح در این شهر کسب نمود طبق روایت انجیل لوقا ( 2 : 1 - 20 ) مریم و یوسف نجار ، بنا به دستور اگوستوس مزار عازم بیت لحم شدند تا نامشان را در فهرست سرشماری آن شهر به ثبت برسانند . مریم در آنجا حضرت مسیح را به دنیا آورد . ژوستین مارتیر justin martyer مبلغ مسیحی بعد از سال 155 م نوشت که مریم ، حضرت مسیح را در طویله‌ای به دنیا آورده و او را در غاری نزدیک روستا قرار داد .
سپاه امپراطور روم ، انقلاب یهودیها به رهبری " بارکوخبا " barkokhba را سرکوب نمود ، شهر را منهدم ساخت و نگهبانان مردمی را در آن مستقر نمود . سپس امپراطور دستور داد در بالای غاری که گفته شده حضرت مسیح در آن به دنیا آمده ، پرستشگاهی برای الهه‌ی " ادونیس " ساخته شود .
در حدود سال 330 " کنستانتین " امپراطور رم کلیسائی در بالای غار بنا نمود که به کلیسای مریم مقدس مشهور گردید . معروف است کسی که این کلیسا را در فاصله‌ی سالهای 326 تا 333 بنا کرد ، " هیلانه " مقدس مادر کنستانتین بود . در سال 386 کشیش جروم وارد بیت‌المقدس شد و در این شهر تورات را به زبان لاتین ترجمه نمود . کلیسا تا سال 529 م همچنان باقی بود تا اینکه سامریها هنگام شورش علیه دولت رومی ، آن را منهدم ساختنتد . ولی بعدها امپراطور ژوستین آن را به شکل کنونی بازسازی نمود که به نام کلیسای مهد معروف گردید . در روایتی آمده است هنگامی که پارسها در سال 614م فلسطین را به اشغال خود در آورند ، به کلیسا صدمه‌ای وارد نیاوردند چرا که بر روی کاشیهای سر در کلیسا تصویری از ایرانی‌ها را در لباس محلی که در برابر حضرت مسیح زانو زده بودند ، مشاهده نمودند .
هنگامی که مسلمانان در سال 15ه - /636 م بیت‌المقدس را فتح کردند ، نسبت به گهواره‌ی عیسی علیه السلام به دیده‌ی احترام نگریستند . و تاریخ نویسان نقل می‌کنند که عمر بن خطاب در سال فتح از بیت لحم دیدن نمود ، و ضمن اعطای امان نامه‌ای به اهالی آن برای اقامه‌ی نماز در کلیسای مهد حضور یافت و در داخل کلیسا و در کنار طاق جنوبی نماز اقامه نمود و ضمن
ارسال پیام کتبی به پاتریک متذکر گردید که بایستی فرد فرد مسلمان در این مکان نماز اقامه نمایند ( نگ : ایلیاء ، عهدنامه ) به همین خاطر مسلمانان پیوسته از بیت لحم دیدار کرده و قصد اقامه‌ی نماز در کنار آن طاق را می‌نمودند از جمله دلائل تکریم مسلمانان نسبت به کلیسای مهد اینست که عبدا... بن عمروبن عاص ، روغنی جهت سوخت چراغها به بیت لحم ، محل تولد عیسی علیه السلام ارسال نمود . اکثریت مسیحیان ساکن بیت لحم بعد از فتح ، به دین خودشان باقی ماندند . قابل ذکر است که حاکم به امر الله خلیفه‌ی فاطمی هنگامی که دستور انهدام کلیسائی مسیحی را در سال 1009 م صادر کرد ، کلیسای مهد را مثتنی ساخت . کشیش " ارکولفوس " کمنتکمنت بیت لحم را رد قرن هفتم میلادی ( حوالی سال 670 ) این گونه توصیف نمود : " در آن شهر به جزو یک برج کم ارتفاع ، قلعه‌ای وجود ندارد . "
صلیبیان در سال 492ه - /1099 م به رهبری " تنکرید " tancred وارد شهر بیت لحم شدند . و در سال بعد ( 1100م ) " بلدوین اول " Baldwin I به عنوان پادشاه بیت‌المقدس در آنجا تاج گذاری نمود . بیت لحم در سال 1110 به صورت یک پاتریاک نشین در آمد و صلیبیان ضمن بازسازی و تعمیر مجدد این شهر ، صومعه‌ای به شکل قوطی به کلیسای مهد اضافه کردند و استحکاماتی در آن به وجود آوردند ، و عمارات گوناگونی در اطراف کلیسا احداث نمودند . قابل ذکر است که در زمان حکومت صلیبیان ، یهودیها جرأت سکونت در بیت لحم را پیدا نکردند .
هنگامی که صلاح الدین در سال 583ه - /1187م بر صلیبیان غلبه یافت ، بیت لحم تحت حاکمیت اهالی شهر درآمد ، ولی طولی نکشید که این شهر در سال 627ه - /1229م به موجب قراردادی که بین " ملک صالح نجم الدین ایوب بن کامل " توانست با کمک خوارزمیان بیت لحم را از سلطه‌ی صلیبیان آزاد سازد .
در دوره‌ی ممالیک ، تعدادی از نویسندگان و جهانگردان مسلمان از بیت لحم دیدن نموده و یا آن را مورد توقیف قرار دادند . از جمله این افراد " هروی " متوفی در سال 611ه - /1214م . و " یاقوت " متوفی درسال 626ه - /1229م که آن را مملو از بازارها و کشتزار‌ها مورد توصیف قرار داد ، " قزوینی " متوفی سال 682ه - /1282م ، ابن بطوطه متوفی سال 779ه - /1377م و ظاهری متوفی سال 873ه - /1469م . بوده اند . اکثر این افراد در روایاتشان به وجود درخت خرمائی در این شهر که ذکری از آن درقرآن کریم ( سوره مریم آیه 25 ) به میان آمده است ، اشاره نموده اند .
در اواخر دوارن حکومت ممالیک در سال 895ه - /1489 م آشوبی درشهر برپا گردید که به انهدام دژ محکم شهر و تخریب برج و باروهای آن منتهی شد . در سال 923ه - /1517 م عثمانی‌ها بر بیت لحم تسلط یافتند و مسیحیان در این شهر باقی مانده و مراسم مذهبی خودشان را در کمال آزادی برگزار می‌کردند .
" ولنی " volney جهانگرد فرانسوی ساکنان ( مسیحی ) این شهر را در قرن 18 ( 12هجری ) ششصد تن تخمین زد و اظهار داشت : " مسیحیان مقیم بیت لحم در کمال صلح و دوستی با شهروندان مسلمان زندگی می‌کنند . تمامی آنها از حزب عینی هستند و فلسطینیها به دو حزب عینی وقدیمی وابستگی دارند " . در قرون 17 و 18 ( 11 و 12 هجری ) درگیریهائی بین طوایف ارتدکس روم و لاتین پیرامون مالکیت اماکن مقدس در بیت لحم رخ داد . از جمله این درگیری‌ها حادثه‌ای بود که در سال 1170ه - /1775 م رخ داد . در آن موقع دولت عثمانی طی صدور دستوری آنچه را که به دو طایفه مختص می‌شد ، مشخص نمود و ارتدکس ، اکثر مناطق را به حیطه‌ی خود در آورد . دشمنی‌ها و اختلافات در قرن 19 ( 13هجری ) ادامه یافت . در سال 1264ه - /1847م ستاره‌ی سیمین نصب شده در غار مهد که روی آن به زبان لاتین نوشته شده بود " در اینجا مسیح از مریم عذرا متولد گردید " ناپدید شد . سرقت این ستاره عامل مهمی در ایجاد بحران بین الملل بود که به وقوع جنگ قرم ( 1854 - 1856 ) بین روسیه از یک سو و دولت‌های عثمانی ، بریتانیا ، و فرانسه از سوی دیگر منتهی گردید . این جنگ با پیروزی عثمانی‌ها و هم پیمانان خاتمه یافت . بعد از خاتمه‌ی این جنگ ، به لاتین اجازه داده شد بخشی از کلیسای مهد را به تملک خود در آورد . در نتیجه ، کلیسا بین روم ارتدکس و لاتین و ارمن تقسیم شده . این وضع تا به امروز ادامه دارد .
در سال 1250ه - /1834 م و در ایام حکومت کوتاه مدت مصر بر فلسطین ، " ابراهیم پاشا " محله‌ی مسلمان نشین بیت لحم را به دنبال شعله ور شدن آتش انقلاب علیه مصریها ( نک : مصر ، حکومت ) منهدم ساخت . درسال 1336ه - /1917م بیت لحم و سراسر فلسطین در حیطه‌ی اقتدار دولت بریتانیا قرار گرفت و این وضع تا سال 1368ه - /1948 م ادامه یافت . در این فاصله بیت لحم به صورت یکی از مراکز انقلا فلسطین علیه قیمومیت بریتانیا درآمد . مرکز پلیس انگلیس مستقر در این شهر در سالهای انقلابهای مکرر علیه استعمار بریتانیا و هم پیمان صهیونی او مورد حملات انقلابیون فلسطین قرار گرفت .
بعد از فاجعه‌ی 1948 مصریها وارد منطقه‌ی الخلیل و بیت لحم شدند . سپس در ماه مه 1948 از این مناطق عقب نشینی نمودند . بعد از این قضیه ، حکومت اردن بر بیت لحم و تمام کرانه‌ی غربی تا زمان وقوع جنگ 1967 سیطره یافت . بعد از آن بیت لحم و کرانه‌ی غربی به اشغال نیروهای اسرائیل درآمد .
ب : تحولات اسکانی و عمرانی :
بیت لحم در دورانهای کهن ، روستای کوچکی بود که دره‌های عمیقی از سه طرف آن را احاطه کرده بودند . این شهر در دوران حکومت رومی‌ها به خاطر اینکه در کنار جاده‌ی بازرگانی بین دریای سرخ و بلاد شام واقع بود به عنوان یک مرکز تجاری شهرت یافت و در نتیجه‌ی تولد حضرت مسیح درآنجا ، بر شهرت و اهمیت آن افزوده شد .
در قرن 15 میلادی ، بیت لحم در احاطه‌ی برج و باروها قرار داشت . در قرن 19 مدارس ، کلیساها ، صومعه ها ، مساجد و اماکن صنعتی را در خود جای داده بود . تعداد ساکنان آن در اواخر این قرن 10000 تن و در اوایل قرن بیستم 12000 تن تخمین زده شد .
تعداد ساکنان بیت لحم در خلال جنگ جهانی اول به علت بروز جنگ ، بیماریها ، گرسنگی و مهاجرت به تدریج رو به نقصان گذاشت و در سال 1922 تعداد آن به 6658 تن کاهش یافت ، ولی تدریجاً و به کندی رو به افزایش گذاشت و در سال 1931 به 6814 تن به استثنای ساکنان نواحی که تعدادشان در آن زمان 506 نفر تخمین زده می‌شد ، بالغ گردید . در سال 1945 تعداد ساکنان بیت لحم حدود 8820 تن برآورد شد .
علی رغم کندی رشد جمعیت در فاصله‌ی قیمومیت بریتانیا ، این شهر به علت سرازیر شدن سرمایه هائی از سوی شهروندان بیت لحم مقیم خارج ، شاهد رشد و توسعه‌ی عمرانی بود . اکثر این افراد در امر احداث واحدهای مسکونی مدرن ، کارخانجات مختلف و واحدهای تجاری سرمایه گذاری کردند . در نتیجه‌ی این امر ، تعداد منازل شهر از 1506 باب در سال 1931 به 2000باب در سال 1945 افزایش یافت . همچنین در نتیجه‌ی تحولات عمرانی ، مسحت شهر نیز توسعه یافت و در سال 1945 به 1964 جریب بالغ گردید .
در سالهای بعد از سال 1948 تحولی در شرایط و اوضاع بیت لحم پدید آمد ، و در نتیجه‌ی مهاجرت پناهندگان فلسطینی به این شهر ، تعداد جمعیت آن افزایش یافت . این امر در افزایش تعداد منازل شهر دخالت داشت . درسال 1961 تعداد ساکنان آن به 22453 تن بالغ گردید که در 305 باب منزل زندگی می‌کردند . این شهر تدریجاً توسعه یافت و جمعیت آن در ساکنان آن در سال 1966 به حدود 24000 تن که در 3500 باب منزل زندگی می‌کردند ، بر آورد شد .
اشغال شهر توسط اسرائیل در سال 1967 ، موجب کاهش تعداد ساکنان آن به 16313 تن در اواخر سال گردید و بعد از ایجاد ثبات نسبی در وضعیت شهر ، تعداد ساکنان تدریجاً افزایش یافته و به حدود قبل از اشغال رسید و در سال 1980به 25000 تن بالغ گردید . این شهر ، به ویژه قسمتی از آن که در موازات جاده‌ی بیت‌المقدس - الخلیل قرار داشت ، تدریجاً از نظر عمرانی توسعه یافت .
ج - حیات اقتصادی
1 ) جهانگردی :
موقعیت بیت لحم به عنوان زادگاه حضرت مسیح ، در امر جهانگردی و شکوفائی اقتصاد و تبدیل شهر به یک مرکز توریستی ، سهم عظیمی داشته است با وجود اینکه
این شهر به هتل‌های جهانگردی بزرگی نیازمند بود ، دیگر جنبه‌های توریستی آن نیز معقول شد که مهم ترینش بروز تحول صنعتی در اراضی مقدس در زمینه محصولات زیتون ، صدف ، مس و امر گلدوزی بوده است . این صنعت در قرن 12 میلادی رایج گردید و اهالی شهر به خوبی با آن آشنائی یافتند وتدریجاً به صورت منبع اصلی تامین معاش اکثر ساکنان شهر در آمد که با ورود ماشین آلات رو به توسعه گذاشت .
صنعت کالای چوبی از قدیمی ترین صنایع شهر محسوب می‌شود . در این شهر قریب به 80 واحد درودگری وجود دارد که به ساختن مصنوعات و فراورده‌های چوبی مبادرت می‌ورزند . ولی این صنعت بعد از اشغال شهر توسط صهیونیستها با مشکلات زیادی خصوصاً از نظر تهیه چوب که قبل از اشغال به دلیل کافی نبودن چوب محلی ، از سوریه وارد می‌شود ، مواجه گردید . این امر موجب پرداختن اهالی به صنعت پرورش و تولید صدف گردید . گنجایش اکثر واحدهای درودگری محدود می‌باشد . ولی چهار باب از آنها دارای گنجایش نسبتاً زیادی بوده و به تنهائی قریب 20 درصد تولید کلی را ارائه می‌دهند . و اما تعداد کارخانجات مصنوعات صدفی به 50 واحد بالغ می‌گردد که در اکثر آنها به استثنای دو کارخانه‌ی بزرگ به میزان 30 درصد ، صدف خام وارداتی از خارج مورد بهره برداری قرار می‌گیرد . در این کارخانجات نزدیک به 800تن فعالیت می‌کنند که اکثر آنها را صاحبان کارخانجات کوچک تشکیل می‌دهند این دو صنعت منبع درآمد اصلی شهر را تشکیل می‌دهد . صدف به تنهائی بیش از نیم از در آمد صنعتی شهر را تأمین می‌نماید ، و 70 درصد از مصنوعات چوبی و صدفی به خارج صادر می‌گردد و بقیه در بازار محلی به جهانگردان عرضه می‌شود . علاوه بر این ، در بیت لحم متجاوز از 45 واحد تجاری برای فروش فرآورده‌های مقدس وجود دارد .
گلدوزی دستی توسط زنان منطقه بر روی قطعه‌های کوچک پارچه یا غیره و یا بر روی لباسها زنانه انجام می‌شود . منطقه‌ی بیت لحم به داشتن گلدوزی‌های شکیل و زیبا مشهور است . در کنار این صنعت ، فرآورده‌های فلزی مسی در شهر بیت لحم رونق یافته و دو کارخانه مدرن برای تولید این قبیل تولیدات سوغاتی احداث گردیده است .
2 - صنعت :
شهر بیت لحم از نظر حجم تولیدات صنعتی در کرانه‌ی
غربی دومین شهر بعد از نابلس به حساب می‌آید که بخشهای صنعتی متعددی در آن گسترش یافته و از مهم ترین و قدیمی ترین آنها صنعت پارچه بافی است که در رفع نیاز ساکنان سهیم می‌باشد .
تعداد کارخانجات تولید انواع گوناگون منسوجات به 27 واحد با مساحت‌های متفاوت بالغ می‌گردد . این کارخانجات انواع متعددی از منسوجات ، خصوصاً ماهوت ، پارچه‌های زبر و حوله جات تولید می‌کنند . علاوه بر این ، ده کارخانه " تریکوبافی " برای تولید انواع مختلف لباسهای پشمی ، سه کارخانه‌ی جوراب بافی و نه کارخانه تولید لباسهای زیر وجود دارد . اکثر این کارخانجات از نظر وسعت محدودند و در هر یک از آنها کمتر از 5 کارگر مشغولند ، و در کنار این مراکز تولید ، کارخانجاتی با گنجایش متوسط وجود دارد که در آنها حدود 40 الی 50 کارگر فعالیت می‌کنند . این کارخانجات مواد لازم برای ساخت تولیداتشان را از خارج وارد می‌کنند .
صنعت تولید ماکارونی نیز تحول یافته ( نک : مواد غذائی ، صنعت ) و کارخانه‌هایی که در آنها قریب به 20 - 25 کارگر فعالیت می‌کنند ، محصولات خود را در اختیار کرانه‌ی باختری قرار می‌دهند . علاوه بر این ، صنایع دیگری نیز در بیت لحم به مرحله رشد و شکوفائی رسیده است که از مهم ترین آنها ساخت ابزارهای فلزی است که در دو کارخانه‌ی مکانیزه تهیه و تولید می‌شود . در این زمینه دو کارخانه‌ی تولید ابزار آلومینیومی نیز وارد صحنه‌ی فعالیت شده است .
در این شهر آبگرمکن‌های خورشید در یک کارخانه بزرگ تولید و به تمامی کرانه ارسال می‌شود . همچنین در این شهر کارگاه تولید میخ و پیچ و تولید آنتن تلویزیون ، کارخانه‌ی ساخت سیمهای فلزی و تولید ریل راه آهن و ابزارهای برقی وجود دارد .
در زمینه‌ی صنایع پتروشیمی ، دو کارخانه‌ی تولید مواد روغنی ، یک کارخانه‌ی تولید حصیرهای تاشو ( پلاستیک ) وکارخانجات تولید لوازم آرایش ، صابون ، مواد شوینده و حشره کش وجود دارد .
همچنین در این شهر 19 معدن سنگ و 11 کارخانه‌ی کاشی سازی وجود دارد که نیازهای منطقه در زمینه‌ی این مواد را تأمین می‌نمایند .
3 - کشاورزی :
کشاورزی در بیت لحم در مقایسه با صنعت چندان نقشی ندارد و در این امر عوامل متعددی وجود دارد که مهمترین آنهای کیفیت نامطلوب زمین هی ناهموار شهر است که موجب محدودیت تولیدات کشاورزی می‌گردد و دیگری رواج خرده مالکیت‌های کشاورزی است که از سرمایه گذاری گسترده در زمینه‌ی کشاورزی جلوگیری می‌نماید .
علاوه بر این ، موانعی نیز مقامات رژیم اشغالگر قدس بر سر راه رشد کشاورزی قرار دادند و این امر موجب گرایش نیروهای کارآمد به کار صنعتی گردیده است .
کشاروزی در زمینهای شهر به صورت دیم انجام می‌شود . مهم ترین محصولات کشاورزی را که عمدتاً درختی است ، زیتون ، انگور ، بادام و صیفی جات تشکیل می‌دهند . در این منطقه ، غلات و حبوبات نظیر گندم ، جو و باقلا کشت می‌شود . منابع جنگلی در منطقه ناچیز است و در نخستین سالهای جنگ جهانی ، بهره برداری بی رویه‌ای صورت گرفته است . و در حال حاضر هیچ گونه بیشه زاری جز به صورت پراکنده در اطراف صومعه‌ها و برخی از مناطق جنگل کاری ، وجود ندارد .
د - بناها و اماکن تاریخی :
در شهر دو سبک معماری متفاوت به چشم می‌خورد ، یکی معماری باستانی در شهرک قدیمی است که گنبدها و دیوارهای محکم ساخته شده از سنگ آهک و در و پنجره‌ی دارای طاق ضربی را به نمایش می‌گذارد . این بناهای متصل به یکدیگر شهرک قدیمی را به محلاتی با خیابان‌های باریک تقسیم می‌نماید . این سبک معماری از قدیم الایام بهترین شکل تأمین دفاع شهر و محلات بوده است . و اما سبک دوم ، سبک مدرنی است که در مناطق مسکونی جدید استفاده شده است . در این سبک ساختمان سازی از سنگهای تراشیده شده برای نما و سیمان برای داخل ساختمان استفاده شده ، پنجره‌ها و درهای ، مستطیلی شکل و سقف مسطح می‌باشد . و معمولاً ساختمان‌ها به صورت خانه‌های مستقل یک طبقه ساخته می‌شود . اخیراً کار احداث واحدهای مسکونی چند طبقه نیز آغاز شده است .
بیت لحم و اطراف آن مملو از آثار تاریخ است و مهم ترین این آثار ، معماری کلیسای مهد ، قدیمی ترین کلیسای جهان می‌باشد .
ه - - سطح فرهنگی :
بیت لحم از قدیم الایام سهم عظیمی در آموزش دارا بوده است . اولین مدارس آن متجاور از یک قرن پیش ، تأسیس گردید . احساسات و انگیزه‌های مذهبی حاکم بر شهر موجب تشکیل میسیونها و صومعه هائی گردید که از دیر باز اقدام به تاسیس مدارس خصوصی نموده اند .
تعداد دانش آموزان مدارس این شهر در سال 1978 به 8300 تن یعنی معادل 34 درصد ساکنان شهر بالغ گردید . این تعداد دانش آموز در 21 باب مدرسه به تحصیل اشتغال دارند . عامل اصلی پیشرفت آموزشی در شهر ، افتتاح دانشگاه بیت لحم در سال 1973 بود . تعداد دانشجویان این دانشگاه که در دانشکده‌ی علوم ( رشته‌های شیمی ، ریاضیات ، و زیست شناسی ) ادبیات ( رشته‌های زبان عربی ، انگلیسی ، اجتماعی ، روانشناسی ، خدمات اجتماعی ) و دانشکده‌های علوم پرستاری ، تربیت معلم و هتل داری به تحصیل اشتغال دارند ، در سال1978 به حدود 750 دانشجو بالغ گردید . تعداد استادان دانشگاه بالغ بر 64 تن می‌باشد . در دانشگاهها برنامه‌ی ساعت کار اجرا می‌شود .
دانشگاه بیت لحم به همراه دیگر مؤسسات آموزشی بین المللی ، درکرانه و باریکه نیز هنر آموزانی را تربیت نموده و با این اقدام ، نیاز اهالی سرزمین‌های فلسطین را در زمینه‌های آموزشی بر طرف می‌سازد .
و - خدمات بهداشتی درمانی :
سطح این گونه خدمات در شهر گسترش یافته و بیت لحم از قدیمی ترین شهرهای فلسطینی است که در آنها درمانگاههائی وجود داشته است . این شهر دارای سه باب بیمارستان با 331 تخت می‌باشد که در آنها 28 طبیب به کار اشتغال دارند . علاوه بر این 19 طبیب در مطبهای خصوصی نیازهای درمانی مریضان را بر طرف می‌سازند . در این بیمارستانها همچنین 8 باب داروخانه وجود دارد .
مآخذ :
- حنبلی ، مجیر الدین : الانس الجلیل بتاریخ القدس و الخلیل ، نجف 1968 .
- دباغ ، مصطفی مراد : بلادنا فلسطین ، بیروت 1974 .
- دومینیکانی ، مرمرجی : بلدانیة فلسطین العربیة ، بیروت 1948 .
- مصطفی ، ولید : مدینة بیت لحم دراسة اقلیمیة ، دمشق 1965 .
- مقدسی : احسن التقاسیم فی معرفة الاقالیم ، لیدن 1877 .
- حموی ، یاقوت : معجم البلدان ، بیروت 1957 .
- Encyclopedia Britannica.
- Hamilton r.w. : The church of the Nativity - Bethlehem, Jerusalem 1947.
- Perownse, s : Jerusalem and Bethlehem, London 1965.
