صفد ( شهر - )

شهری عربی است . نام این شهر مرکز یک استان را با خود دارد . این شهر مرکز " جلیل الاعلی " بوده و دارای مهمترین موقعیت است در حالی که از سال 1948 تاکنون تحت اشغال اسرائیلی ها بوده است .

الف - چهارچوب طبیعی شهر صفد :

1 - موقعیت جغرافیایی :

این شهر در دوره های تاریخی موقعیت مهمی داشته است . قلعه های محکم و نفوذناپذیر آن در زمان جنگهای صلیبی به علت اشراف آن بر بخش شمالی سرزمین الجلیل و قرار گرفتن بر سر راه بین دمشق و عکا بسیار مهم بوده اند . هدف از جنگها اشغال و تصرف صفد بود که این زمینه ای برای تسلط بر سرزمین الجلیل بود .

اهمیت موقعیت تجاری آن از موقعیت استراتژیکی اش کمتر نمی باشد . شهر صفد ایستگاهی از ایستگاههای پیک و پست بین سوریه و مصر در دوره ممالیک بود . پیک از طریق غزه و اللد و جنین و حطین می آمد و از طریق پل بنات یعقوب بر روی رود اردن به سوی دمشق می رفت و کبوترهای نامه رسان از طرف مصر از همان راه به سوی پل می آمدند . در دو زمان رومیان و اسلامی ایستگاهی بود بر سر راه کاروانهای تجاری بین سوریه و مصر .

سلاطین حاکم به لحاظ موقعیت نسبتا مهم جغرافیایی آن عنوان مرکز اداری برای سرزمین الجلیل انتخاب کردندو در دوره تحت الحمایگی انگلیس ، صفد مقری برای اداره اقلیم ( شهرستان ) به حساب می آمد و نقطه تجمعی برای راههای ارتباطی بود که آن را به سرزمین الجلیل و سرزمینها و شهرهای همسایه در فلسطین و سوریه و لبنان مرتبط می سازد ( نک : تقسیمات کشوری ) .

افزون بر به راههای اصلی که منشعب می شوند به راههای فرعی و ارتباط را بین صفد و روستاهای عربی مجاور برقرار می سازد . صفد در فاصله 29 کم از مرزهای شمالی فلسطین ، 40 کم خالصه ، 36 کم ترشیحا ، 74 کم حیفا ، 165 کم اللد ، 175 کم یافا ، 206 کم قدس ، 264 کم بیرالسبع قرار گرفته است .

2 - زمین صفد :

صفد قسمتی از کوه که ارتفاعش بین 790 و 840م از سطح دریا است قرار دارد . از شمال غربی توسط کوهی احاطه می شود که ارتفاع آن بین 600 تا 820م است و از شمال و شمال شرقی به کوه کنعان ختم می شود که ارتفاع این کوه بیش از 950م است . در جنوب شرقی صفد منطقه کوهستانی ظاهریه بالا قرار دارد که مشرف بر کناره ای است که دارای شیب تندی می باشد و همچنین بر دره اردن اشراف دارد .

کوههای سر به فلک کشیده غرب صفد از بلندترین کوهها در فلسطین است . ( 100/1 - - 200/1م )

صفد بر روی تپه هایی که حد فاصل بین صفد و دره ها به سمت جنوب و تپه شمال غربی که به سوی جنوب امتداد می یابد قرار گرفته است . همچنین به طرف دامنه جبل کنعان که قدیمی ترین منطقه آباد در صفد می باشد گسترش یافته است . بدون شک عامل حمایت ، همان اهتمام اساسی برای پیشرفت صفد قدیم است .

بعد از آن این شهر به سوی جنوب امتداد می یابد و بر قلعه ای که عربها آن را ساختند مشرف است . صفد با حصار محکم و خندق پهن برای دفاع در مقابل متجاوزان محصور است . توسعه صفد به دلیل افزایش جمعیت به خارج از حصار کشیده شد . این گسترش دره ها و تپه ها و سراشیبی راشامل شد .

این شهر توسط یکی از رودهای دره لیمون که به دره عمود می ریزد و به دریاچه طبریه منتهی می شود احاطه شده است . بعضی آبریزهای دره حمود از کوههای کشیده شده در طرف جنوب شروع می شود . این آبریزها در کوههای مرتفع که در اصل از صخره های آهکی تشکیل شده حفر شده است .

منطقه صفد دارای زمین لرزه ها و زلزله هایی است که همواره آن را تکان می دهد و علت استقرار پوسته زمین می باشد و همچنین شکستگی های متعدد که بعضی از آنها بر سر راه مسیرهای مجاری است . از مشهورترین زلزله ها ، زلزله سال 1837 است که منجر به کشته شدن تعداد زیادی از سکنه شهر شد .

3 - آب و هوا :

آب و هوای صفد به آب و هوای دریای مدیترانه منتسب است و عنصر و عامل ارتفاع در کیفیت آب و هوا تأثیر بسیاری دارد و ویژگی کوهپایه ای باعث گردیده است تا شهر دارای آب و هوای لطیف در تابستان و سرد در زمستان باشد . به لحاظ همین ویژگی است که صفد یکی از ییلاقهای زیبای فلسطین است به طوری که قسمت زیادی از کوههایش به وسیله جنگل ها پوشیده شده است .

بدین ترتیب دارای منطقه زیبایی است شبیه به منطقه رام ا... و متوسط درجه حرارت در مرداد ماه بین حداقل 18 درجه و حداکثر 29 درجه در حال نوسان است در حالی که متوسط درجه حرارت در دی ماه بین حداقل 4 درجه و حداکثر 10 درجه در نوسان است .

در شهر صفد به مقدار زیادی باران می بارد . مقدار متوسط باران سالانه در حدود 728 میلی متر می باشد . چنانچه این کمیت به مقدار بارانهایی که در شهرهای دیگر فلسطین می بارد اضافه شود مقدار زیادی است . تقریبا هر ساله بر صفد برف می بارد . برف نیز همانند باران پس از اینکه آب می شود سهم مهمی در تغذیه انبارهای آب زیرزمینی دارد .

در منطقه صفد آب به اندازه کافی یافت می شود به ویژه آبهای سرچشمه ها که برای شرب و زراعت مورد استفاده قرار می گیرند . چشمه ها در گودیها و اعماق دره ها و بر دامنه های کوهها و شکستگی ها به وفور یافت می شود .

از چشمه های مشهور آن چشمه عافیه ، چشمه حاصل ، چشمه زرقاء ، چشمه جن و چشمه تینه است . آب صفد از دو منبع تأمین می شود که از شرق صفد گرفته می شود و چشمه رمانه و چشمه لبونه نام دارند اما چاهها که تعداد آن بین 20 الی 30 چاه است و به دلیل عمیق بودن آبهای زیرزمینی حفر آنها مشکل است و آب باران هم برای زراعت و هم برای پرورش انواع محصول ها به کار می رود .

ب - ایجاد و توسعه :

شهر صفد زودتر از شهرهای دیگر فلسطین توسط کنعانیها ایجاد شد . نام قدیم این شهر " صفت " بود که به معنای عطاء یا وثاق می باشد . در ابتدا به صورت روستایی بسیار ابتدایی بود و به مدت زمان طولانی به همین صورت باقی مانده بود .

رومیان این روستا را اشغال کردند . در زمان آنها قلعه مستحکمی وجود داشت و از اهمیت آنچنانی در صدر اسلام برخوردار نبود و نامی از آن در فتوحات عربی اول برده نشده است . اولین بار که نام آن برده شد به قرن 10 میلادی برمی گردد .

شهر صفد در میان جنگهای صلیبی خود را نشان داد . در سال 536ه/1140م صلیبیان این شهر را به اشغال خویش درآوردند و برای دفاع در برابر حملات فرماندهان و حاکمان دمشق ایوبی ها ، قلعه مستحکمی در آن ساختند . در سال 553ه/1157م بگدوین سوم پادشاه مسیحی به سبب شکست ارتش او در مقابل سربازان ملک عادل نورالدین محمودبن زنگی به این قلعه پناهنده شد . صلاح الدین ایوبی در جنگ حطین سال 583ه/1187م که صفد را به محاصره درآورد پیروز شد و خودش که فرماندهی جنگ را به عهده داشت بر شهر و قلعه مسلط گشت .

در سال 586ه/1189م و در سال 618ه/1120م مسلمانان از ترس استیلای مسیحیان بر این قلعه ، آن را خراب کردند . در سال 639ه/1240م صفد بار دیگر تحت سلطه صلیبیان قرار گرفت و مجددا اقدام به ساختن قلعه کردند تا اینکه سلطان بیبرس بار دیگر بر قلعه مسلط شد و آن را از صلیبیان پس گرفت .

در سال 667ه/1267م ملک بیبرس مسجدی در این قلعه احداث کرد و بعد از آزادی سازی شهر بناهای آن را بازسازی کرده و شهر را آباد ساخت . در زمان ممالیک ، مرکزی برای آن قرار گرفت و بخش کوچکی از سوریه شد که شهرهای الجلیل و شهر عکا نیز به آن ضمیمه شد .

بعد از این تاریخ ، صفد به تدریج اهمیت خود را از دست داد تا اینکه همراه با دیگر شهرهای فلسطین در زمان سلطان سلیم بدون جنگ تسلیم عثمانی ها شد و در سال 923 ه/1157م بخش کوچکی از آن به حساب آمد .

شهرهای جلیل و شهر عکا و صور هم تابع آن بودند ( نک : تقسیمات کشوری ) . در قرن 17 امیرفخرالدین بن قرقماز که از موقعیتی مهم در جلیل برخوردار بود آن را اشغال کرد و صفد را به عنوان دژی دفاعی برای حمایت از املاک خویش در آن قرار داد .

ولیکن ترکها بر آن چیره شدند و امیرنشین شهابیها شد . شهابیها عمربن زیدان را برای حکومت بر صفد تعیین کردند به دلیل اینکه به آنها کمک و یاری برساند . به تدریج نفوذ شیخ عمر افزایش یافت و در سال 1164ه/1750م فرزندش شیخ ظاهرعمر را از شهابیها جدا کرد و شهر عکا را مقر او قرار داد .

در زمان شیخ ظاهر فعالیتهای کشاورزی و تجاری و عمرانی زیادی صورت گرفت و مردم احساس امنیت می کردند . در سال 1173ه/1759م در شهر صفد زلزله ای به وقوع پیوست . در سال 1182ه/1768م شیخ ظاهرالعمر امیر و حاکم الجلیل شد . بر صفد و عکا و ناصره حکومت کرد و قصد داشت که از دولت عثمانی مستقل شود ولی ترور شد و بعد از او والی ترکی احمد پاشا جزار حکومت را به دست گرفت و قبل از اینکه ناپلئون عکا رامحاصره کند صفد به اشغال او درآمد ( 1214ه/1799م ) .

اما احمد پاشا جزار مقاومت کرد و با کمک ناوگان انگلیسی ، ناپلئون را در تحقق اهدافش از حمله نظامی ناکام گذارد به طوری که نیروهایش را از سوریه و فلسطین عقب کشید .

در اوایل قرن 17 شهر صفد شکوفا شده بود . جهانگرد سوئیسی " برکهارت " در هنگام عبور از آن در سال 1227ه/1812م شهر را غیرقابل دسترسی یافت . اطراف تپه در بالای آن قلعه ای وجود داشت که در اطراف آن حصار و خندقی موجود بود . در اطراف شهر مزارع زیتون و درختان انگور به عمل آمده بود و مردم شهر به حصیربافی و بافتن لباسهای پنبه ای اشتغال داشتند .

در شهر در هر روز جمعه بازاری برای روستاییان مجاور برپا می شد . در سال 1235 ه/1819 م زلزله ای با خسارتهای سنگین به وقوع پیوست . در سال 1248 ه/1832 م ابراهیم پاشا پسر والی مصر شهر را به اشغال درآورد . در سال 1252 ه/1837 م زمین لرزه سوم به وقوع پیوست به گونه ای که این شهر بعد از زلزله به دلیل خرابی های زیاد به روستای کوچکی تبدیل شد .

در سال 1257 ه/1841 م بار دیگر تحت سیطره حکومت عثمانی قرار گرفت . در سال 1304 ه/1886 م صفد مرکزی برای ناحیه و شهرستان در استان عکا شد . در این زمان شهر شاهد آبادانی و عمران بود . در سال 1918م و در هنگام جنگ جهانی اول ، انگلیس این شهر را به اشغال خود درآورد .

در زمان قیمومیت انگلیس بیش از 60 روستای عربی به صفد منضم شده بود که مهمترین آنها عبارتند از آمل القمح ، بیریا ، بویزیه ، خالصه ، جاعونه ، زوق التحتانی ، ریحانیه ، سعسع ، شونه ، صالحیه ، صفعات ، عزیزیات ، عکبره ، علما ، عین الزیتون ، قدس ، قدیتا ، ملاحه ، منصوره ، ناعمه ، هونین و طوبی ، شمالنه ، کفر برعم ، جاحوله ، دواره ، طیطبا ، خیام الولید ، زنغریه و... در این روستاها و اطراف آن تعدادی از قبایل عربی ساکن بودند که از مهمترین آنها " عراب غورانه " که در روستای خالصه یا روستاهای مجاور آن سکونت می کردند و نیز عربهای هیب ، الشمالنه ، کعوش ، المحمدات و عرب السیاده بودند .

در سال 1908 جمعیت صفد چیزی در حدود 000,10 نفر بود . در خلال جنگ جهانی اول 4000 خانه و 12000 نفر بدان اضافه شد . شهر شامل محله های متعددی می شد که سه محله آن بر دامنه کوه کنعان کشیده شد . از دیگر محله های آن محله الاکراد و الدیابنه و الجوره و قلعه و برج و صواوین و جامع الاحمر و وطاه و بازار هستند .

بهترین محله از نظر عمرانی محله قلعه بود که شامل 100 منزل جدید به استثنای 400 خانه با سقفهای آجری می شد . سبک جدید و بقیه خانه های صفد به سبک قدیم با سنگهای سفید ساخته شده بود که در مجاورت و نزدیکی یکدیگر قرار گرفته اند . اکثر خانه های صفد به صورت یک طبقه ساخته شده و ساختمانهای جدید به شهر صفد زیبایی و شکوه خاصی بخشیده اند .

در وسط شهر بازاری وجود دارد که شامل 80 مغازه و چندین مسجد می باشد . مهمترین مساجد آن ، مسجد یونسی ، مسجد الاحمر ، مسجد السویقه ، مسجد الجوقنداری ، مسجد سیدنا یعقوب و مسجد خفاجه ( نک : مساجد ) است .

همچنین در وسط شهر دارالحکومه ، درمانگاه و بعضی از مراکز دولتی قرار دارد . نقشه صفد به شکل دایره یا شبیه دایره است یعنی خیابانها مرکز شهر را به شکل دایره احاطه کرده است . بدون شک این به سبب وجود طبیعت کوهستانی زمین صفد است که شهر را به شکل دایره درآورده است .

شکل کلی شهر صفد در دوره قیمومیت انگلیس علی رغم پیشرفت و تغییراتی که بر اثر رشد و افزایش سکنه و عمرانی ایجاد شد حفظ گردید . در سال 1922 تعداد ساکنان شهر به 8761 نفر رسید . این حداقل رقمی بود که در قبل از جنگ جهانی اول وجود داشت . دلیل کاهش تعداد جمعیت به شرایط و اوضاع و احوال بدی که درداخل شهر وجود داشت برمی گردد .

در طی جنگ مردم به دلیل مبتلا شدن به بیماری ها و بروز قحطی ها و خشکسالی از صفد مهاجرت کردند . بعضی از آنها برای پیدا کردن رزق و روزی بیشتر به خارج مهاجرت کردند . بعد از استقرار وضعیت عادی ، جمعیت شهر شروع به افزایش نمود به طوری که تعداد جمعیت در سال 1931 به 9441 نفر رسید که در 2126 خانه سکونت داشتند .

در سال 1945 تعداد جمعیت به 930,11 نفر رسید و در اواخر دوره قیمومیت به حدود 386,13 نفر افزایش پیدا کرد .

از نظر عمرانی و ساختمانی نیز شهر صفد گسترش یافت . در آن هنگام مساحت صفد در سال 1945 به 429,1 رسید . شهرداری صفد بر امور شهری نظارت داشت . همچنین ساماندهی شهر از نظر مهندسی مورد توجه قرار گرفت . هزینه های شهرداری از 196,2 لیره فلسطینی در سال 1927 به 5102 لیره فلسطینی در سال 1944 رسید . شهرداری در سال 1935 حدود 98 پروانه ساخت و در سال 1944 ، حدود 113 پروانه ساخت عمومی را صادر کرد و در اجرای طرحهای عمرانی مانند طرحهای آب و برق خیابان و مدارس مانند آن شرکت کرد و فعالیت آن در ساختن بازارها ، هتل ها ، قهوه خانه ها ، کلوبها و باشگاهها ظاهر شد .

تمرکز عربها در دو بخش شرقی و جنوبی شهر و تمرکز یهودیان در قسمت غربی شهر بود . عربها کوشش کردند تا در طول دوره قیمومیت شهرشان را از دست صهیونیستهای وطن گزین آزاد سازند و نبرد آنها در جنگ 1948 به اوج خود رسید .

لیکن صهیونیستها توانستند بر آنجا مسلط شوند و شهر صفد را در تاریخ 12/5/1948 اشغال شد ( نک : صفد - - نبرد ) . نتیجه این جنگ کوچ کردن بیشتر ساکنان عرب از صفد بود .

تعداد ساکنان این شهر در اواخر سال 1948 به 317,2 نفر کاهش یافت ولی بی درنگ با ورود کوچ نشینانصهیونیست به آنجا ، به طور مستمر افزایش چشمگیری پیدا کرد و تعدادشان به 000,4 یهودی در اواخر 1949 و به 500,5 در اواخر سال 1950 رسید . سپس رشد سریعی پیدا کرد به صورتی که تعداد آنها در سال 1966 بالغ بر 5000,1 نفر شد و منطقه مسکونی جدیدی در قسمت شرقی صفد به وجود آمد .

ج - ترکیب مشاغل صفد :

صفد از ابتدای تأسیس خود در یک سری از وظایف و مشاغل مانند وظایف نظامی ، تجارتی و کشاورزی مشارکت کرد . سپس شهر به مرور زمان تغییر و تحول یافت و از نظر حجم و مساحت توسعه یافت و دارای مشاغل متنوع و گوناگون شد .

1 - شغل نظامی :

صفد از همان آغاز پیدایش به مسأله نظامی اهتمام ورزید به دلیل مسأله مهم دفاعی و حمایت در مقابل خطرها و به خاطر اهمیت موقعیت جغرافیایی صفد که بر مناطق مجاور ، راهها و رودهای طبیعی مشرف و مسلط است و راههایی را که به آن مناطق منتهی می شود کنترل می کند و همچنین بر دشت حوله در شمال و بر دریاچه طبریه در جنوب شرقی که از غرب بر راه عکا مسلط است مشرف است .

علاوه بر این راه عکا ، راه رمله ، فراضیه و بر راههایی که منتهی به مرزهای شمالی فلسطین می شود سیطره دارد . به همین دلیل است که رژیم صهیونیستی در آغاز جنگ 1948 این شهر را اشغال کرد تا اینکه بتواند به طور کامل بر الجلیل سیطره یابد .

2 - شغل اداری :

شهر صفد در دو زمان عثمانی و قیمومیت انگلیس مرکز شهرستان بود . از سال 1899 تا اواخر دوره عثمانی 78 مزرعه و روستا به شهرستان صفد منضم شد و در دوره انگلیس به شهر صفد 69 روستا - - علاوه بر قبایل عربی

متعددی که در نزدیکی بعضی از روستاها زندگی می کردند - اضافه گردید . در اواخر دوره عثمانی مساحت شهرستان صفد به 750 کم2 و در سال 1945 مساحت آن به 696 کم2 رسید .

در سال 1904م جمعیت شهرستان صفد بالغ بر 715,22 نفر بود . در سال 1908 تعداد آنها به 113,26 نفر رسید . در اواخر دوره عثمانی این تعداد به 137,32 نفر افزایش یافت و در سال 1922 تعدادشان به 790,22 نفر کاهش پیدا کرد و سپس بار دیگر تعداد آنها به 713,39 نفر افزایش یافت . در سال 1931 و در سال 1945 تعداد آنها 620,53 نفر بود و درصد پراکندگی جمعیت 77 نفر در کم است .

در دوره قیمومیت انگلیس ، اداره حکومت در دست قائم مقام عربی تابع حاکم تیپ در " ناضره " بود . در شهر دادگاهها و اداره های دولتی کشاورزی ، بهداشت ، پست و زمین تشکیل شد . اما مدارس تحت نظر بازرس معارف در حیفا بود . مسئول امنیت عمومی نیروهای پلیس فلسطین بودند که تحت نظارت بازرس انگلیس اداره می شدند .

مردم شهرستان در زمان قیمومیت انگلیس از خدمات اداری که صفد برای آنها تهیه دیده بود استفاده می کردند اما بعد از سال 1948 وضع تغییر کرد . در آن زمان صفد مرکزی برای شهرستان در مناطق شمالی بود که مجموعه ای از مستعمرات یهودی که بیشتر آنها ساکن زمینهای روستاهای عربی ویران شده بودند از مرکز تبعیت می کردند .

3 - شغل کشاورزی :

زمینهای کوهستانی اطراف صفد برای زراعت پنبه ، انگور ، زیتون ، تنباکو مناسب می باشد . شهر به وسیله باغهای درختان پرثمر مانند انگور - - زیتون که بر سراشیبهای کوهها کشت می شوند احاطه شده است . اما حبوبات و سبزیجات و بعضی از انواع میوه در قسمتهای پست و در اعماق دره ها موجود است و زراعت لیموشیرین در دره لیمون واقع در دامنه های غربی شهر می باشد . به بیابانهای طواحین نیز

شناخته می شود .

در جنوب شرقی صفد دره الحمراء امتداد دارد . در این دره باغهای زیادی وجود دارد و نیمی از احتیاجات شهر از میوه ها و سبزیجات آن به ویژه توت ، هلو ، انار ، گوجه فرنگی تأمین می شود . صفد بقیه محصولات کشاورزی را که به آنها نیازمند است از روستاهای عربی مجاور تهیه می کند .

مهمترین محصولات کشاورزی که شهرستان صفد تولید می کند عبارتند از زیتون ، انگور ، انجیر ، خربزه ، زردآلو ، آلو ، هلو ، گلابی ، پرتقال ، گندم ، جو ، ذرت و انواع سبزیجات .

4 - شغل تجاری :

صفد در قدیم ایستگاه یا توقفگاهی برای کاروانهای تجاری و مرکز بازاری برای تولیدات محلی کشاورزی و حیوانی بود و مرکز تجاری که روستاییان آنچه که از مواد و پارچه و لباس و ابزار یا وسایل برقی و خانگی می خواستند ، می توانستند از آنجا تهیه کنند .

بازارهای صفد از محصولات کشاورزی ، حیوانی ، جنگلی مانند گوجه فرنگی ، انگور ، انجیر ، لیمون ، گندم و انواع مختلف تولیدات لبنی و گوشتی ، هیزم ، هیمه و غیره پر بود .

علاوه بر این بازارها ، بازار اصلی دیگری نیز در هر جمعه تشکیل می شد که در این بازار تعداد زیادی از ساکنان محلی ( بومی ) برای مبادله تولیدات مختلف جمع می شدند .

چیزی که حرکت تجاری را شدت بخشید این است که صفد مرکزی برای سیاحت در تابستان بود و از اقامتگاه های تابستانی فلسطین به شمار می رفت و دارای مراکز تفریحی زیادی مانند مناظر زیبای طبیعت - - درختان بلند و چشمه های آب و اماکن باستانی و تاریخی بود . از این رو هتل ها و محله های تجاری که باعث ترویج و گسترش موقعیت تجاری آن است و وسایل ارتباطی مختلفی را به فعالیت درمی آورد افزایش یافت .

تعداد بسیار زیادی از ساکنان عرب شهر صفد قبل ازاشغال این شهر در سال 1948 به تجارت ، خرید و فروش مشغول بودند .

5 - شغل صنعتی :

صفد از زمان قدیم بعضی از صنایع را داشت . در آن موقع که صنایع پشم بافی ایجاد شد . این صنعت متکی بر پشمهایی بود که از گوسفندان منطقه گرفته می شدند . در خلال قرن 19 صنعت رنگرزی با گیاهی که از نیل بود ، انجام می شد و صنعت بافتن لباسهای پنبه ای از شغل های اصلی اهالی صفد بود .

در زمان تحت الحمایگی انگلیس صنایع جدیدی به صنایع قدیم اضافه شد مانند صنایع غذایی ، چوبی ، پوستی و صنعت حصیر و صندلی سازی از گیاهان دشت آبی و صنایع کوچک سنتی .

صنعت در صفد بعد از سال 1948 زمانی که اشغالگران صهیونیست شهر صنعتی را برای تثبیت قدمهای نسل جدید دگرگون ساختند تغییر و تحول پیدا کرد . علی رغم این مسأله نسل جدید از یهودیانی که در شهر صفد به دنیا آمدند از سکونت در این شهر بیزار شدند و شروع به خارج شدن از شهر کردند .

از مهمترین صنایع صفد صنایع غذایی مانند شیرینی و شکلات و ماصه ( نان یهودی بدون مخمر ) و قهوه سازی است همچنین صنایع دخانیات و چرخهای خیاطی و اجاق و دوچرخه سازی و تراش الماس و منسوجات و لباس و چاپ و مواد ساختمانی است . صنعت گردشگری و توریسم در رأس صنایع شهری است به ویژه در کوه کنعان گردشگاههای تابستانی عالی موجود است .

6 - شغل آموزش :

در سال 1880م یک مدرسه راهنمایی در صفد ایجاد شد که در اواخر قرن نهم 30 دانش آموز داشت . در همان موقع انگلیس یک مدرسه آمادگی با 30 دانش آموز تأسیس کرد . در جنگ جهانی اول تعداد مدارس رسمی در مرکز ناحیه و حومه آن 10 مدرسه و مدرسه های غیررسمی

22 مدرسه بود . از این مدارس تعداد سه مدرسه پسرانه و یک مدرسه دخترانه در صفد بود .

در این مدارس 280 دانش آموز پسر و 150 دانش آموز دختر مشغول به تحصیل بودند . در طول دوران قیمومیت انگلیس ، آموزش در صفد تغییر یافت . در سال تحصیلی 1942 و 1943 صفد دارای سه مدرسه پسرانه ( یک مدرسه راهنمایی - - دو مدرسه ابتدایی ) و دو مدرسه دخترانه بود و تعداد دانش آموزان این مدارس به 805 دانش آموز پسر رسید که 24 معلم برای آنها تدریس می کردند . تعداد دانش آموز دختر نیز 319 نفر بود که 11 معلم به آنها درس می دادند .

در سال تحصیلی 1942/1947 در صفد سه مدرسه پسرانه و دو مدرسه دخترانه وجود داشت . مجموع دانش آموزان این مدارس در اکتبر 1947 تقریبا 1000 نفر بود . شهر صفد به واسطه دانشکده اسکاتلندی در آموزش زبان انگلیسی و ریاضیات قوی مشهور شد ولی بعد از جنگ جهانی دوم این دانشکده به شهر حیفا منتقل شد .

پیشرفت آموزش در بالا بردن سطح فرهنگی و اجتماعی و اقتصادی ساکنان صفد مؤثر بود و دانش آموختگان این شهر سهم زیادی در تربیت دانش آموزان شهرها و روستاهای فلسطینی داشته و در آموزش آنها و همچنین در گسترش فرهنگ و دانش بین دانش آموزان صفد نیز شرکت داشتند که این شرکت آنها دارای اثراتی در جهاد آنها بر ضداستعمار انگلیس و صهیونیستها در فلسطین بود .

مآخذ :

1. امین ، محسن : خطط جبل عامل ، بیروت 1961 .
2. حنبلی ، عبدالحی بن العماد : شذرات الذهب فی اخبار من ذهب ، جلد 3 ، قاهره 1931 .
3. قلقشندی : صبح الاعشی ، جلد 4 ، قاهره 1914 .
4. حتی ، فیلیب : لبنان فی تاریخ ، ( مترجم ) ، بیروت 1959 .
5. دباغ ، مصطفی مراد : بلادنا فلسطین ، جلد 6 ، ق 2 ، #بیروت .
6. ابن شداد : الاعلاق الخطیرة فی ذکر أمراءالشام و الجزیره ، دمشق 1953 .
7. عابدی ، محمود : صفد فی التاریخ ، عمان 1977 .
8. نقشه فلسطین ، مقیاس 000,1001 ، تصویر صفد .
9. Smith.G.A. The Historical Geography of the Holy land, Landan 1896.