بیبرس ، ظاهر ( 625 - 676 ه - ) ( 1228 - 1277م )
رکن الدین ملک ظاهر بیبرس علایی بندقداری صالحی ، برده‌ی امیر علاالدین ایدکین بند قدار بود . هنگامی که ملک صالح ایوبی ، امیر را دستگیر نمود ، برده‌ی او ( بیبرس ) را به عنوان یکی از خادمان ویژه‌ی دربار خود به کار گماشت . بیبرس در زمان ملک قطز تا مقام اتابک نیروهای نظامی در مصر ارتقا یافت و در فلسطین با مغولان نبرد کرد . سپس با همکاری فرماندهان ارتش قطز را کشتند و بیبرس در سال 658 - 1259 م سلطنت مصر و شام را به دست گرفت .
بیبرس در جنگ با فرنگیها بسیار فعال بود و در بسیاری از جنگها برآنان پیروز شد و بر بسیاری از مواضع آنها به ویژه فلسطین تسلط یافت و خسارات فراوانی برآن وارد کرد و پیروزی‌های چشم گیری نصیب خود نمود که در رأس آنها از بین بردن حکومت صلیبی انطاکیه در سال 667 - ه - - 1268 م . بود . این کار ، بزرگترین پیروزی مسلمانان بر فرنگیها از زمان آزادی بیت‌المقدس ( 583 ه - 1187 م ) توسط صلاح الدین ایوبی بود . بیبرس فردی شجاع بوده که بیشتر اوقات ، خودش در جنگ شرکت می‌کرد . گفته می‌شود که نصف مدت حکومت خود در قاهره نماند و بیش از 26 بار در جنگ شرکت کرد . او با اسب هزاران کیلومتر راه می‌پیمود و نبوغ وی در برنامه ریزی جنگ زبانزد بود . در دوران وی صلیبی‌ها تنوانستند جز یک منطقه‌ی کوچک ساحلی را اشغال نمایند در حالی که مسلمانان تمام ارتفاعات مشرف بر آن را به تصرف خود در آوردند وقلمرو مصر ، تا عکا گسترش یافت این اثر اشاره به نزدیکی پایان حکومت صلیبی در عکا می‌باشد : ( نک - : عکا ، مملکت صلیبی ساحلی ) ظاهر بیبرس از ابتدای زمامداری خود اقدام به نبرد علیه فرنگیها نمود . قبل از آن گفت و گوهایی در جریان بود و هدف فرنگی ها ، استرداد اسرای شان و برقراری آتش بس با مسلمین بود . هنگامی که فرنگیها با شروط بیبرس موافقت نکردند ، بیبرس اسرا را از نابلس به دمشق انتقال داد و برخی از نیروهای خود را برای حمله به سواحل فلسطین گسیل داشت تا از وضعیت نیروهای فرنگیان و چگونگی منطقه و عوامل
قدرت و ضعف آنجا آگاهی یابد .
نیروهای بیبرس به ناصره هجوم بدند و در سال 662 ه - - 1263 م به دروازه‌های عکا رسیدند و بدون هیچ گونه مقاومتی از طرف فرنگیها غنائمی به دست آورده و پیروز شدند . سپس سلطان شخصا به فلسطین رفت ، فرنگیها از وی خواستار تجدید آتش بس شدند که نپذیرفت و سربازانش بر بعضی از مواضع فرنگیها هجوم بردند و خودش نیز بری آگاهی از میزان استحکامات عکا به این منطقه یورش برد .
بیبرس در سال 664 ه - - 1265 م به فلسطین حمله برد و ضمن محاصره‌ی قیساریه آنجا را فتح کرد و باروها و دژهای آن را نابود ساخت و نیروهای خود را برای نابودی دژ دیگری از فرنگیها به نزدیکی ملوحه فرستاد و به عتلیت نیز یورش برد و سپس بخشی از ارتش وی به حیفا حمله بردند و دژ آن را بعد از فرار فرنگیها به کنار دریا ، نابود ساختند سپس ظاهر بافتح ارسوف و نابودی برجها آن در همان سال ، شماری از فرنگی هار ا کشته و بسیاری را اسیر کرد .
بیبرس در سال بعد به فلسطین بازگشت و ارتش وی به تعدادی از مواضع و شهرهای آن یورش برد و سپس به طرف صفد که جنگجویان داویه آن را حمایت می‌کردند رفته و با محاصره‌ی آنجا داویه را مجبور به تسلیم نمود و باروهای شهر را نیز نابود ساخت اما سال بعد به آنجا برگشت و شهر را بازسازی کرد ، قلعه‌ی آن را استحکام بخشید و نیروهای خود را برای حمله به فرنگیها در ساحل فلسطین ، در آنجا متمرکز نمود .
بیبرس با فتح صفد ، هومنین ، تبنین و رمله ، تصمیم گرفت در سال 666 ه - /1268 م . یافا را فتح کند هنگامی که به عوجا رسید ، فرنگی‌های یافا پیشنهاد کردند در مقابل آزادی خود و اموال و فرزندانشان شهر و قلعه‌ی آن را تسلیم نمایند که ملک الناصر موافقت نمود . سپس قلعه را نابود کرد و در آن مساجدی احداث نمود و پاسگاه‌هایی در سواحل ایجاد نمود ، املاکی را در روستا به بعضی از امرا و فرماندهان بخشید و دستور داد حکومت ترکمن‌ها در بلاد ساحلی تأسیس شود تا منطقه را حفاظت نمایند .
در این زمان ظاهر بیبرس ارتشی فراهم کرد و به سوری شقیف که مستحکم ترین و بهترین دژهای آن زمانی بود رهسپار گردید و با نیرنگی که به کار برد و با دستکاری در متن نامه‌ای که به دستش افتاده بود ، بین فرنگیان شقیف و فرنگیان عکا اختلاف انداخت و بدین ترتیب فتح شقیف آسان گردید .
بیبرس در نبرد با فرنگیها سیاستی هوشمندانه اتخاذ کرد بدین شکل که با بعضی از آنها صلح برقرار می‌کرد و با بعضی دیگر به نبرد می‌پرداخت و از طرفی ، بین خود فرنگیها اختلاف به وجود می‌آورد تا تمام نیروهای صلیبی در یک جبهه‌ی واحد جمع نشوند . همچنین به برنامه ریزی و حیله و اصل غافلگیری اتکا داشت . بخش‌هایی از سربازان خود را به این مکان یا آن مکان گسیل می‌داشت در صورتی که بیشتر نیروهای وی محل سومی را در محاصر داشتند . سربازان وی چندین بار به صور و عکا حمله بردند . وی با غنیمت شمردن فرصت خروج فرنگیها از قبرص به سوی عکا ، حمله‌ی کوچکی به جزیره‌ی قبرص انجام دادند .
وی با به کار گیری نیرنگ در برابر دشمن ، همان طور که در فتح شقیف روی داده بود بهترین استفاده را می‌برد . زمانی سربازان خود را در لباس جنگجویان داویه برای حمله به فرنگیها در عکا گسیل داشت . این سیاست باعث آزادی انطاکیه در سال 667ه - - 1268 م . گردید پس از پیروزی‌های بزرگ ظاهر بیبرس ، فرنگیان ساکن عکا با ارسال هدایایی برای او درخواست برقراری صلح نمودند . وی با یک آتش بس به مدت 10 سال و ده ماه و ده روز و ده ساعت از 22 رمضان سال 670 ه - /1272م . شروع می‌شد موافقت نمود به شرط اینکه کارهای عکا به طور مخفیانه بین دوطرف تقسیم شود و ظاهر بر ارتفاعات اطراف صیدا مسلط گردد . وی یکی از قضات خود را نزد حاکم عکا فرستاد تا از وی درباره‌ی این صلح سوگند بگیرد و بدین ترتیب نفوذ فرنگیها از ساحل فلسطین برچیده شد .
ظاهر بیبرس در دمشق درگذشت . آرامگاه وی در آنجا مشهور است و اطراف آن کتابخانه ظاهریه بنا شده است .
تاریخ نویسان در مورد وی مطالب بسیاری نوشته و از اخبار آثار آبادانی‌هایی که وی انجام داده یاد کرده و راه و روش او را به عنوان الگویی از اراده و قهرمانی و عزم بر شمرده اند .
مآخذ :
- یونینی : ذیل مرآة الزمان ، حیدر آباد الدکن 1954 - 1961 .
- ابوالفداء : المختصر فی اخبار البشر ، قاهره 1352 ه -
- ابن خلکان : وفیات الأعیان : بیروت 1968 - 1972 .
- عاشور ، سعید عبدالفتاح : الظاهر بیبریس ، قاهره 1963 .
- عاشور ، سعید عبدالفتاح : الحرکة الصلیبیة ، قاهره 1963 .
- رنسیمان ، استیون : تاریخ الحروب الصلیبیة ، بیروت 1967 - 1969 .
