أسدود ( روستای - )

روستای عربی دست که در ضلع شمالی شمال شرقی غزه و در کنار جاده اصلی دشت ساحلی قرار گرفته و بیت المقدس را به جاده های هموار متصل می سازد . در آن ایستگاه راه آهنی که از آن خط قنطره - حیفا عبور می کند ، قرار دارد .

روستا بر روی تپه ای با ارتفاع 42 متر از سطح دریا بنا شده و از ساحل دریای مدیترانه حدود 5 کیلومتر و از رودخانه صقریر که در مسیرش به طرف دریای مدیترانه از شمال دهکده عبور می کند ، حدود 6 کیلومتر فاصله دارد .

تاریخ پیدایش اسدود همان گونه که آخرین تحقیقات باستان شناسی نشان داد ، به قرن هفدهم قبل از میلاد باز می گردد . نخستین ساکنان آن را عناقیها تشکیل می دهند . آنها جزو قبایل کنعانی هستند که در زمانهای قدیم در ساحل فلسطین و جنوب این سرزمین سکونت داشتند . عناقیها شهر را " اشدود " به مفهوم دژ نامگذاری کرد . اسدود از دیر باز یک بندر مهم و مرکز بازرگانی به حساب می آمد . در قرن دوازدهم قبل از میلاد فلسطیان بر ساحل فلسطینی فرود آمدند و اسدود را به عنوان یکی از پنج شهر اصلی و همچنین مرکز پرستشگاه رب النوع خود " داجون " قرار دادند .

در حوالی سال 1050 ق . م یهودیان به اسدود هجوم بردند ولی فلسطینیان در نبرد رأس العین واقع در نزدیکی یافا به پیروزی چشمگیری علیه آنان نایل شدند . و بر " تابوت عهد " که یهودیان کتابهای دینیشان را در آن حفظ می کردند ، دست یافته و آن را در پرستشگاه " داجون " قرار دادند . و بعد از حدود سه قرن " غراریا " پادشاه یهودی مجدداً شهر را مورد هجوم قرار داد و برج و باروهای آن را ویران کرد .

حفاریهای باستانشناسی انجام شده در دهه شصت این قرن نشان داد که اسدود فلسطین از تمدن و ثروت مادی چشمگیری برخوردار بود . در آن مهرهایی با خطوط نامشخص ، لوحه ها و ظروف مذهبی گوناگون به دست آمد . ولی واقع شدن شهر در کنار جاده ساحلی حد فاصل بین سوریه و مصر دامنگیر مصیبتهای جنگها به ویژه نبرد بین آشوریها ( نک : آشوریها ) و مصریها ( نک : فراعنه ) شد . این شهر در سال 734ق . م در برابر " تیگلات پلاسر " سوم پادشاه آشور تسلیم شد و در سال 715ق . م انقلابی به تحریک " شاباقا " فرعون مصر علیه آشوریها به وقوع پیوست . " سارگون " دوم ، پادشاه آشور نیروهای خود را به منظور محاصره شهر بدانجا روانه ساخت . در پایان محاصره ای که سه سال به طول انجامید ( 711 ق . م ) شهر را تسخیر و پادشاه آن را به تسیلم واداشت و شهروندان آشوری را در آن اسکان داد . و از این به بعد اسدود پایختی برای استان آشوری شد

در دوران حکومت " آشوربنی پال " ( 668 - 625 ق . م ) ، " بسامتیکوس " فرعون مصر اسدود را به محاصره در آورد . " هرودوت " تاریخ‌نویس ، این محاصره را طولانی‌ترین محاصره در طول تاریخ ذکر کرده است . زیرا مصریها توانستند بعد از 29 سال آن را پس بگیرند ( 625 - 630 ق . م ) در قرن ششم قبل از میلاد اسدود پایتخت فلسطینیها شهری بسیار مترقی بود تا جایی که باعث شد " هرودوت " آن را " شهر بزرگ سوریه " نامگذاری کند .

هنگامی که ایرانیان در اواخر این قرن برمصر مسلط شدند در مسیرشان بر اسدود و تمامی فلسطین دست یافتند . اهالی اسدود در برابر بازگشت یهودیان از بابل به بیت‌المقدس مقاومت کردند . همچنین نحمیا حاکم یهودی بیت‌المقدس هوادار ایرانیان ، فلسطینیهای ساکن اسدود را که به زبان غیر یهودی سخن می‌گفتند ، محکوم کرد و با ازدواج یهودیان با دختران بت‌پرست اسدود را مورد انتقاد قرار داد .

در قرن چهارم قبل از میلاد اسدود به تصرف اسکندر مقدونی درآمد . و در دوران هلنی همچنان به عنوان پایتخت منطقه خود باقی ماند . در آن هنگام به نام " ازوتوس " Azoutus شهرت یافت . با وجود اینکه اسدود از کشمکشهای مداوم بین بطلمیوسیها ) و سلوکیان ( نک : سلوکیان ) جانشینان اسکندر در مصر و سوریه رنج می‌برد ولی در توسعه و شکوفایی شهرها در دوران هلنی نقش بسزایی داشت .

همان‌گونه که " بایر " G . Beyer دانشمند می‌گوید ، بی‌شک " وسعت شهر و گستردگی منطقه تابع آن ، یهودیانی را که میل توسعه‌طلبی بر آنها غلبه داشت به انهدام شهر در دوران مکابیها برانگیخت " . در سال 165 ق . م مکابیها بر شهر مسلط شده و پرستشگاه آن را ویران کردند و روستاها و کشتزارهای اطراف آن را به آتش کشیدند .

در سال 63 ق . م رومیها وارد کشور شدند و " پمپه " فرمانده رومی براسدود تسلط یافت و آن را جزیی از استان سوریه قرار داد . و از آنجایی که رومیها اسدود را شهر ویرانی یافتند ، فرمانده " گابینیوس " در سال 55 ق . م به بازسازی آن همت گماشت و رونق سابقش را به آن بازگردانید . طولی نکشید که " اگسطس " تزار روم این شهر را به " هیرود " بزرگ بخشید و او طبق وصیت خود آن را به خواهرش " سالومه " Salome واگذار کرد . و سالومه نیز آن را به " لیویا " Livia خواهر اگسطس و او نیز به امپراطور " تیباریوش " به ارث گذاشت .

در سال 38م ساکنان اسدود به همراه دیگر ساکنان ساحل فلسطین از اسدود تا قیساریه به آیین مسیحیت گرویدند . در قرن چهارم میلادی اسدود مرکز پاتریاگ نشین بود و " سیلوانوس " Silvanus نخستین اسقف آن در سال 325م در انجمن نیقیه شرکت کرد .

در سال 400م اسدود مرکز استانی بود که روستاهای متعددی از جمله " عاقر " ، " قطره " و " ادنبه " را در برمی‌گرفت .

نقشه قدیم فلسطین نشان می‌دهد که در دوران بیزانسها در کنار شهر اسدود که " ازوتوس هپوم " Azutus Hippum نامیده می‌شد شهر دیگری به نام " ازوتوس پارالیاس " Azutus Paralias قرار داشت . این شهر تاریخی کهن در دورۀ اسلامی به " منیه اسدود " و یا " منیه القلعه " معروف بود .

اسدود در قرن هفتم میلادی در حیطه اقتدار اعراب مسلمان قرار گرفت و نویسندگان پیشین مسلمان از آن به نام " ازدود " یاد کردند . به طور مثال " ابن خرداذبه " در کتاب " المسالک و الممالک " ( قرن سوم هجری ) نقل می‌کند که " ازدود " ایستگاه راه پستی بین مصر و شام بود . مقدسی نیز در کتاب " احسن‌التقاسیم " ذکر می‌کند که " ازدود " در قرن چهارم هجری از جمله مناطقی بود که در آنها کاروانسراهایی برای مسلمانان در مداخل فلسطین وجود داشت و برج و باروهایی آنها را احاطه کرده بود .

چنین به نظر می‌رسد که اسدود با گذشت زمان اهمیت سابق خود را از دست داد و زمانی که صلیبیها ( نک : فرنگیها ) ‌در قرن ششم هجری/12 میلادی آن را اشغال کردند چیزی بجز روستای کوچکی در آن نیافتند ، صلیبیها در سال 512 ه - 1118م مدت سه ماه در اطراف اسدود اردو زدند . گمان می‌رود " ولک انجوی " فرمانده صلیبی این شهر را در سال 543ه - /1148 استحکام بخشیده باشد .

از آثار اسلامی موجود در اسدود مسجدی است که برروی مزار" سلمان فارسی " صحابی معروف پیامبر اکرم ( ص ) در دوران جکومت " ظاهر پیپرس " به سال 667ه - /1268م ساخته شد . و دیگری مقام " شیخ ابراهیم مبتولی " مرشد مشهور مصری‌الاصل است که به دنبال اختلافش با " قایتبای " سلطان ممالیک به اسدود مهاجرت کرد و در سال 877ه - /1472م در آنجا در گذشت . این بقعه در سال 1275ه - /1858 بازسازی و مرمت شده است .

در اسدود همچنین بقعه‌ای معروف به بقعه " احمد ابی اقبال " شخصی که اهالی شهر در مورد وی اطلاعی ندارند ، وجود دارد . در نزدیکی اسدود و در کنار مصب رود صقریر مجاور روستا یک ثپه صخره‌ای وجود دارد که برروی آن بقعه " یونس " پیامبر واقع شده است .

در اوایل قرن چهاردهم ه - . ق مسجدی به نام مسجد " سیدی عامر " در اسدود وجود داشت . در این مسجد یک ستون مرمری سفیدرنگ قدیمی که طاقهای قوسی بنای مذکور را نگه می‌داشت ، تعبیه شده بود . در ضلع جنوبی مسجد خرابه‌های " خان قدیم جمیل " وجود داشت و در اطراف روستا در جاهای مختلف چند ستون شکسته پراکنده و تعدادی خرابه که نشانه‌هایی از بقایای قدیمی اسدود را در برداشت ، موجود بود .

مساحت زمینهای تابع اسدود در ایام قیمومیت بریتانیا 47871 جریب بالغ بود که از این مقدار 1016 جریب به جاده‌ها و دره‌ها اختصاص یافته بود و 2487 جریب بقیه را صهیونیستها تصاحب کرده بودند . از عواملی که باعث شد تا کشاورزی موفقی در این زمینها صورت گیرد حاصلخیز بودن خاک آن ، بارش بارانهای کافی و وجود چاههایی به عمق حدوداً 16 و 34 متر بود . مهم‌ترین محصولات کشاورزی آن را انواع میوه ، حبوبات ، به ویژه مرکبات ، انگور ، انجیر و گندم تشکیل می‌داد .

حرفه اصلی ساکنان ، کشاورزی و در درجه دوم بازرگانی بود . در هر چهارشنبه ، بازاری در اسدود برپا می‌شد و ساکنان روستاهای مجاور در آن اجتماع می‌کردند .

موقعیت مهم اسدود و وضعیت جغرافیایی این روستا ، ساکنان را برای اقامت در آن جذب کرد ، و تعداد ساکنان آن از 2566 تن در سال 1922 به 3138 تن در سال 1931 و 4630 تن در سال 1945 افزایش پیدا کرد . این روستا از نظر عمرانی توسعه یافت . مساحت آن در اواخر دوران قیمومیت بالغ بر 131 جریب بود که بیش از 850 باب منزل را شامل می‌شد . روستا شامل دو باب مسجد و دو باب مدرسه پسرانه و دخترانه و چندین محل تجاری مختلف بود .

صهیونیستها روستا را در سال 1948 منهدم ساخته و برروی زمینهای آن شهر و بندر اشدود را احداث کردند .

مآخذ :

1. خالدی ، احمد سامح : اهل العلم و الحکم فی‌ریف فلسطین ، عمان 1968 .

دباغ ، مصطفی مراد : بلادنا فلسطین ، ج1 ، ق2 ، بیروت 1966 .

نقشه فلسطین ، مقیاس : ، تصویر اسدود .

1. Barnabas'M. : Guidei to the Holg Lang'London 1923.

Beges' G : zeitschrift des deutschen palāstina, vereins 1933