تمبر پستی

الف - مقدمه :

تا سال 1840م دولت عثمانی هیچ گونه خدمات پستی برای مردم فلسطین فراهم نکرده بود . در این سال اولین خدمات با گشایش ادارات پست در بیت المقدس و بیروت آغاز گشت . نامه رسانها پس از آنکه نامه ها را توزین و عوارض آن را نقدا دریافت می کردند نامه ها را بدون تمبر از بیت المقدس به بیروت می رساندند .

[[ پرونده : | ج 3 ، ص 89 ]]

در سال 1856م دولت ترکیه یک کارشناس انگلیسی را برای صدور اولین تمبر پستی ترکیه استخدام کرد ، که در اولین ماه سال 1863م صدور آن انجام گرفت .

در این میان اداره های پست متعددی در قسمت آسیایی عثمانی گشایش یافت و شمار آنها به 28 پستخانه رسید . از آن میان 9 اداره پست در شهرهای فلسطین بود که عبارتند از :

بیت المقدس ، یافا ، عکا ، بیت لحم ، غزه ، خلیل ، نابلس ، طبریه ، حیفا . ارتباط میان این پستخانه ها به شکل زیر بود :

میان بیت المقدس و یافا . میان یافا و حیفا از یکسو و یافا و عکا از سوی دیگر .

میان عکا و صور و صیدا و بیروت .

میان بیت المقدس و نابلس .

میان نابلس و یافا .

میان بیت المقدس و خلیل .

میان طبریه و عکا ( از راه ناصره ) .

تا سال 1867م این خدمات به صورت یک بار در هفته انجام می شد ، و از آن پس میان نابلس و یافا ، و میان بیت المقدس و یافا ، که راه آهن آنها را به هم مرتبط کرده بود ، به صورت روزانه انجام می یافت . در سال 1910 میان بیت المقدس و یافا دوبار در روز و میان حیفا و دمشق یکبار در هر روز و در سال 1907 در شهر صفد دو بار در هفته خدمات پستی انجام می گرفت .

و اما خدمات بین المللی پستی در فلسطین به دو دوره تقسیم می شود :

1. پیش از تأسیس اتحادیه جهانی پست در سال 1874م .
2. پس از تأسیس اتحادیه جهانی پست .

از سال 1852م تا سال 1881م ترکیه از شرکتهای حمل ونقل دریایی و زمینی که در بیت المقدس و یافا و حیفا نمایندگی داشتند برای حمل پست فلسطین به خارج استفاده می کرد : در سال 1881م استفاده از تمبر برای نامه رسانی به خارج با نصف قیمت تثبیت شده توسط اتحادیه جهانی پست آغاز شد . علی رغم اعتراضات اتحادیه پستی این وضع تا سال 1900م همچنان ادامه یافت .

با شرکت ترکیه در جنگ جهانی اول ، همه اداره های پستی خارجی که برای نامه رسانی در فلسطین از تمبرهای خود استفاده می کردند ، مانند اداره های پست نمایندگی اتریش ، فرانسه ، ایتالیا و سوئد به حالت تعطیل درآمد . پست خارجی فلسطین از این پس از راه دریا توسط خطوط دریایی خدیوی ( مصر ) حمل می شد . خط دریایی یافا - پورت سعید نیز تعطیل شد . حمل نامه ها از یافا و حیفا به اروپا نیز از راه ترکیه و اروپای شرقی صورت می گرفت .

ب - اداره های پستی در فلسطین :

جدول زیر نشان دهنده تاریخی است که اداره های اصلی پست در فلسطین افتتاح شد و سپس به نیروهای اشغالگر انگلیس تحویل گردید .

1. حیفا حدود 1865 23/9/1918

جنین بیش از20/4/1904 20/9/1918

اریحا 1895 21/2/1918

غزه 1/5/1865 7/11/1917

خلیل پیش از 1870 8/12/1917

یافا 1866 16/12/1917

بیت المقدس 9/9/1867 9/12/1917

خان یونس پیش از 1910 27/3/1917

نابلس 13/2/1865 21/9/1918

ناصره پیش از 1875 20/9/1918

صفد پیش از 1886 26/9/1918

طبریه پیش از 1870 25/9/1928

طولکرم پیش از 1906 1/19/1918

ج - مهره ای پستی :

مهرهای پستی که در اداره های پستی فلسطین به کار برده می شدند ، تنوع و گوناگونی زیادی داشتند . شمار آنها به بیست وچهار نوع اصلی می رسید : مربع - دایره ای - بیضی - دو دایره ای - دو دایره ای با دو خط - دو حلقه ای - هشت ضلعی . در آغاز نوشته ها به زبان عربی و بدون تاریخ بود ، سپس تاریخ عربی نیز نوشته شد ، و از آن پس نوشته ها به عربی و فرانسوی تبدیل شد

و در آخر نوشته ها عربی و فرانسوی و تاریخ نیز عربی و خارجی گردید .

دو تابلویی که در زیر آمده است مهم ترین مهرهای پستی را نشان می دهد .

د - تمبرهایی که در دوره قیمومیت انگلیس در فلسطین صادر شد :

پس از آنه نیروهای مهاجم ( E . E . F ) که از مصر می آمد در تاریخ 9/1/1917 از مرزهای فلسطین عبور کرد و اشغال خود

[[ پرونده : | ج 3 ، ص 88 ، تصویر بالا ]]

را در سال 1918 به انجام رسانید اداره های عادی پست در فلسطین از کار افتادند . محل نامه های عادی افراد نیروهای مسلح به طور مجانی ( بدون عوارض یا تمبر ) توسط اداره های پست نظامی انجام می گرفت ، در حالی که نامه ها سفارش و بسته های پستی مشمول اخذ عوارض بودند و بر آنها تمبرهای انگلیسی و هندی گذاشته می شد .

جدول زیر چاپهای نخستین ، مقدار ، رنگ و علامتهای مشخص آنها را نشان می دهد .

جدول ذیل نشان دهنده چاپهای بعدی و گروههای نرخی و رنگها می باشد .

1. " کلنل وارن " مدیر خدمات پستی جنگی وابسته به نیروهای حمله در قسمت جنوبی فلسطین ، از اداره زمین سنجی مصر در غزه درخواست کرد که طرح یک تمبر پستی را تهیه کنند تا در مناطق اشغال شده مورد استفاده قرار گیرد . سرپرست اداره زمین سنجی که نامش " راونتری " ( G . H . Rowntree ) بود سه طرح تهیه کرد که یکی از آنها انتخاب شد . اولین آزمون ( برای جلب موافقت ) روی برگ مقوی در تاریخ ماه دسامبر 1917 صورت گرفت . روی تمبر نوشته بود " خالص الاجر - دستمزد خالص " و قیمت آن یک قرش صاغ تعیین شد .

سپس همین طرح روی ورق سفید و نرم و با رنگ آبی ، بدون دندانه ای کردن و یا گذاردن علامت آبی ( برای موافقت ) آزموده شد . برای ثبت و بررسی بعدی این چاپ ( سری ) را با علامت ( A18 ) در گوشه چاپ پائینی شماره گذاری کردند .

چاپهای مشابه ( سریها ) متعددی به صورت ردیفهای دندانه دار که هر کدام از آنها شامل دوازده تمبر می شد و در آنها علامت آبی با تصویر سر و شاهانه معروف مزین بود ، صادر شد . چاپ آنها با روش لیتوگرافی Photo - Lithography در اداره زمین سنجی در غزه انجام می شد .

در تاریخ 1/5/1922 استفاده از تمامی گروههای پیشین لغو شد .

پس از پایان حکومت نظامی ، و قرار گرفتن اداره فلسطین زیردست نماینده عالی انگلیس در تاریخ 1/7/1920 ، چاپهایی که در جدول پیشین نشان داده شد ، با فلسطین به زبانهای عربی ، انگلیسی و عبری تزیین شد . چاپ سریهای جدید در چاپخانه

ارتودکس در بیت المقدس به تاریخ 1/9/1920 صورت گرفت .

پس از آن به ترتیب چاپهایی در سالهای 1921 و 1922 منتشر شد . گروههای نرخی جدیدی ، یعنی 6/7/8/12 ملیم نیز به چاپ رسید .

پس از آنکه در تاریخ 23/9/1923 جامعه ملل ، قیمومیت انگلیس بر فلسطین را تصویب کرد ، تمبرهای پستی فلسطین با تصویرهای جدید مسجد شریف صخره ، و بیت لحم ، طبریه و دیوار قدیمی بیت المقد ، به چاپ رسید . گروههای نرخی این تمبرها به صورت زیر بود :

2 ، 3 ، 4 ، 5 ، 6 ، 7 ، 8 ، 10 ، 13 ، 20 ، 50 ، 90 ، 100 و 200 ملیم .

تمبرهای مالیاتی نیز به سه گونه بود :

نرخ درخواست شده و گروههای آن 1 ، 2 ، 4 ، 8 و 13 ملیم بود

استحقاق یک ملیم و گروههای آن 1 ، 2 ، 4 ، 8 و 13 ملیم بود

استحقاق یک ملیم و گروههای آن 1 ، 2 ، 4 ، 8 ، 10 ، 13 ، 20

و 50 ملیم بود

آخرین این چاپها در تاریخ 1/12/1944 با رنگها و گروههای نرخی جدیدی به شرح زیر بود :

4 ، 7 ، 8 ، 13 ، 15 ، 250 و 500 ملیم و یک لیره فلسطینی .

ه - - تمبرهای کشورهای اسلامی که درباره فلسطین صادر شد :

بیشتر تمبرهایی که درباره فلسطین به چاپ رسید . از مصر بود . زیرا در سال 1958 اداره نوار غزه به این کشور سپرده شده بود . از این رو برخی تمبرهای معمولی آن با نام " فلسطین " به زبان عربی و انگلیسی تزئین شده بود . همچنین برخی از تمبرهای یادگاری آن نیز با کلمه فلسطین تزئین یافت ، مانند تمبرهایی که به مناسبت " مبارزه ملتها و افراد در راه آزادی " ، " اعلامیه حقوق بشر " ، " روز فلسطین " ، " هفته فراخوان عربی " " یادبود کشتار دیریاسین " و " غزه عربی " صادر شد .

برخی تمبرهای مالیاتی و تمبرهای پست سریع نیز با نام فلسطین تزئین شده بود . در سال 1958 جمهوری متحد عربی تشکیل شد ، و تمبرهای یادبودی درباره فلسطین منتشر کرد ، از جمله :

1. یادبود کشتار دیریاسین .
2. آژانس کمک رسانی به پناهندگان فلسطین .
3. نخستین سالروز آتش سوزی مسجدالاقصی .
4. پناهندگان .

مجموع تمبرهایی که درباره فلسطین یا با نام فلسطین در مصر صادر شد بیش از 200 تمبر می باشد .

در کشور اردن هاشمی نیز چهار گروه اصلی با نام فلسطین مزین شد که به شرح زیر است :

1. مجموعه تصویرهای ملک عبدالله .
2. مجموعه اتحادیه جهانی پست .
3. مجموعه تمبرهای مالیاتی .
4. مجموعه اعانه به اعراب فلسطین .

بعد از آن نیز تمبرهایی درباره فلسطین به مناسبتهای زیر صادر شد :

تاریخ فلسطین فی طوابع البرید ، ص 233

1. اماکن مقدسه .
2. سفر پاپ پل ششم به اماکن مقدسه .
3. یادبود ملاقات شاه و پاپ و اسقف اعظم در بیت المقدس .
4. یادبود کشتار دیریاسین .
5. یادبود گشایش مسجد شریف صخره .
6. زندگی پناهندگان و فاجعه ( جنگ 1948 ) .
7. اثر فاجعه ( جنگ ) بر اماکن مقدسه و آثار باستانی .
8. جنایت آتش سوزی در مسجدالاقصی .

سوریه ، سعودی ، لبنان ، یمن ، عراق ، سودان و لیبی نیز تمبرهایی درباره فلسطین به مناسبتهای زیر صادر کردند :

1. یادبود کشتار دیریاسین .
2. هفته فلسطین .
3. یادبود جنایت آتش سوزی در مسجدالاقصی .
4. هفته پناهندگان .
5. یادبود 15 ماه مه ( سازمان آزادی بخش ) از سودان .

جمهوری اسلامی ایران نیز تمبرهایی در باره فلسطین به مناسبتهای زیر صادر کرد :

1. مجموعه تصاویر روز جهانی قدس
2. عید سعید فطر
3. اماکن مقدسه مثل مسجد قبه الصخره و مسجدالاقصی
4. روز جهانی کودک
5. شهید سید محمد صالح حسینی

و - تمبر پستی برای یاری فلسطین :

در پی توطئه صهیونیستها برای آتش سوزی مسجدالاقصی در بیت المقدس که در تاریخ 21/8/1969 روی داد ، کشورهای اسلامی اولین کنفرانس سران خود را به تاریخ 25/9/1969 در مراکش برگزار کردند .

هدف این کنفرانس ، آزادسازی شهر بیت المقدس و نجات مسجدالاقصی و یاری رساندن به ملت فلسطینی برای آزادسازی سرزمین خود از یک سو و تقویت همبستگی اسلامی میان آن کشورها در جهت تأمین منافعشان از سوی دیگر اعلام شده بود . دو ماه بعد از آن اولین کنفرانس وزاری خارجه کشورهای اسلامی نیز برگزار شد . پس از آن مقرر شد تا چارچوبی بین المللی ایجاد شود و کشورهای اسلامی را براساس تحقق دو هدف یاد شده در بالا گرد آورد و نام آن را " سازمان کنفرانس اسلامی " نهادند . سازمان دارای یک دبیرخانه کل بود که مقر آن به طور موقت در جده در عربستان سعودی تعیین شد ، تا زمانی که شهر شریف بیت المقدس آزاد شود و مقر دایمی سازمان گردد .

هفتمین کنفرانس وزاری خارجه کشورهای اسلامی که در سال 1967 در اسلامبول ترکیه برگزار شد از مهم ترین گردهمایی های اسلامی بود .

از جمله مقرراتی که در این کنفرانس به تصویب رسید . صدور تمبر پستی ویژه ای بود که نام " تمبر فلسطین " بر آن نهاده شد و منافع حاصله از فروش این تمبرها به خانواده مبارزان راه فلسطین و شهدای آن اختصاص داده شد . کنفرانس همچنین مقرر داشت که میان سازمان آزادی بخش فلسطین و سازمان کنفرانس اسلامی درباره زمان و مناسبت صدور این تمبر و جزئیات فنی مربوط به آن مشورت و هماهنگی به وجود آید .

سازمان آزادی بخش فلسطین جزئیات فنی و مالی این تمبر را به صورتی که دو هدف را در آن واحد متحقق کند ترجمه کرد : هدف اول تبلیغاتی بود که از راه شکل یکسان و مشخص این تمبرها از نظر کسانی که در گوشه و کنار جهان آنها را دریافت می کردند تأمین می شد . هدف دوم مالی بود به این معنی که در آمد حاصله از فروش این تمبر به طور منظم به جمعیت سرپرستی خانواده های مجاهدین و شهدای فلسطین ( سازمان آزادی بخش فلسطین ) پرداخت می شد . سازمان همچنین مقرر کرد که صدور این تمبر تا زمانی که مسأله فلسطین باقی باشد ادامه یابد .

برای این تمبر تصویری از مسجد شریف صخره انتخاب شد که جنبه اسلامی و فلسطینی را یکجا داشته باشد .

دبیرخانه عمومی سازمان کنفرانس اسلامی با نحوه صدور این تمبر و ماهیت این تمبر موافقت کرد و آن را از یکسو تمبری " پستی " محسوب نمود که می باید از لحاظ قانونی و اصولی روی هرنامه الصاق شود و از سوی دیگر آن را تمبری " مالی " محسوب نمود . زیرا نرخ آن به اصطلاح مالیاتی است و داخل در پرداختهای خدمات پستی که میان کشورها بر اساس موافقتنامه های بین المللی صورت می گیرد نمی باشد بلکه مبلغی اضافی خواهد بود .

همچنین موافقت شد که قیمت تمبرها سمبولیک باشد . این قیمت برای نامه های داخلی در کشور برابر با پنج هلله سعودی یا معادل آن از پول کشورهای اسلامی مربوط و برای نامه های خارجی ده هلله سعودی تعیین شد .

کنفرانس هشتم وزرای خارجه اسلامی که در سال 1977 در طرابلس لیبی برگزار شداین جزئیات فنی و مالی مربوط به تمبر فلسطین را تصویب کرد و از کشورهای اسلامی خواست تا هرچه زودتر آنها را در جریان قرار دهند .

در پی آن دبیرکل سازمان کنفرانس اسلامی به نماینده فلسطین در کنفرانس مأموریت داد که به همه کشورهای اسلامی عضو ، که شمار آنها چهل کشور بود ، مسافرت کند ، و این جزئیات را برای مقامات مسئول در آن کشورها توضیح دهد . او با نماینده فلسطین نامه هایی به وزرای خارجه کشورهای اسلامی می فرستاد و او را نماینده خود و نماینده کنفرانس اسلامی معرفی کرد که مأموریت اجرایی مصوبات آن در این مورد شده است .

در پی مسافرت نماینده فلسطین به کشورهای اسلامی و مذاکرات و توافقهایی که در این مسافرتها حاصل شد ، فلسطین پیشنهاد کرد که صدور تمبر پستی فقط برای نامه های خارجیباشد و برای آن همان نرخ نامه های داخلی تعیین شود .

کنفرانس نهم وزرای خارجه کشورهای اسلامی که در سال 1978 در داکار ( سنگال ) منعقد شد با این پیشنهاد موافقت نمود .

کنفرانس دهم وزرای خارجه کشورهای اسلامی ( دوره فلسطین و بیت المقدس ) که در سال 1979 در شهر فاس مراکش برگزار شد ، از کشورهایی که تمبر فلسطین را به شکل یادبود و موقت صادر کرده بودند تشکر کرد و از آنها خواست که درآمد حاصله را به طور منظم به جمعیت سرپرستی خانواده های مجاهدین و شهدای فلسطین ارسال کنند ، و از سایر کشورها نیز خواست که تمبر را صادر کنند . در ضمن تصمیماتی را که قبلاً در کنفرانسهای اسلای در این مورد اتخاذ شده بود به آنها یادآوری کرد .

تاریخ فلسطین فی طوابع البرید ، ص 227

کنفرانس یازدهم وزرای خارجه کشورهای اسلامی که در اسلام آباد ( پاکستان ) برگزار گشت همان قطعنامه پیشین را تثبیت نمود و بر آن چیزی نیفزود . تا آن تاریخ شمار کشورهایی که این تمبرها را صادر کرده بودند پانزده کشور بود .

ز - تمبرهای پستی ویژه انتفاضه فلسطین :

پس از اینکه انتفاضه فلسطین در نهم دسامبر 1987 در سرزمینهای اشغالی شعله ور شد ، بسیاری از کشورهای اسلامی اقدام به چاپ تمبرهای پستی ویژه انتفاضه کردند برخی از این کشورها عبارتند از :

جمهوری اسلامی ایران ، اردن ، مصر ، سوریه ، عراق ، عربستان سعودی ، سودان ، لیبی ، کویت ، یمن ، امارات عربی متحده ، الجزایر ، موریتانیا ، نیجریه و ماداگاسکار .

افزون بر آن مجموعه ای از تمبرهای پستی فلسطینی حاوی تصاویر و مناظری از ساختمانهایی که در دوره قیمومیت انگلیس مصادره شده بود با عبارتهای حماسه ای برای انتفاضه به چهار زبان عربی ، انگلیسی ، فرانسوی ، و آلمانی چاپ شد .

در میان تمبرهای چاپ شده در کشورهای اسلامی ، تمبرهای پستی جمهوری اسلامی ایران به عنوان یک کشور غیرعربی حامی آرمان فلسطین و انتفاضه فلسطینیان ، بسیار قابل توجه و حائز اهمیت بود . موضوعات این تمبرها عبارت بودند از :

1. مبارزات مردم مسلمان فلسطین
2. انتفاضه فلسطین
3. شهید فتحی شقاقی

کنفرانس حمایت از انقلاب اسلامی فلسطین

مآخذ :

#آلبوم عکس تمبر مرکز مطالعات فلسطین ( وابسته به کمیته حمایت از انقلاب اسلامی مردم فلسطین .

1. دبیرخانه اتحادیه پستی عربی : دلیل توابع البرید العربیه ، 1973 .
2. ابوالجبین ، نادر خیری الدین ، تاریخ فلسطین فی طوابع البرید ، مؤسسه الدراسات الفلسطینیة ، چاپ اول ، بیروت ، کانون الثانی 2001 .
3. Pollock. F. W. : The Turkish Post in the Holy Land.
4. Bale - Zodiac : The Stamps of Palestine Mandate.
5. Hocater, W. and Lachmann, S. : The Stamps of Palestine, 1959.