سینمای فلسطین

الف - تأسیس و تکامل :

1 - قبل از 1948 :

سینما خیلی زود از اوایل دهه 1930 قرن بیستم در سرزمین فلسطین به وجود آمد . با فاصله سالهای اندکی کم یا زیاد ( از تاریخ فوق ) سینمای شرق عربی شهدا ابتدا در مصر سپس در سوریه و لبنان و عراق و فلسطین ظهور یافت . زیرا اوضاع اجتماعی و سیاسی مشابهی در ضمن دوره ای محدود تلاشهای مشابهی را خلق کرد و شاخه های هنری نزدیکی را به وجود آورد .

همان طور که در مصر و سوریه و لبنان و عراق به دست آمد در فلسطین اشخاص اشتیاق هنر هفتم را پیدا کردند و به اطلاعات تکنیکی وسیعی دست یافتند و عملیات تصویربرداری و صدابرداری و کارگردانی را آزمودند . همچنین چندین دستگاه سینمایی ساختند که این امکان را به آنها داد - - در ضمن توانایی های مالی در نهایت کمی - - به طور کامل از فیلم هایشان فیلمبرداری کنند و آنها را ظاهر و چاپ نموده و بر روی آنها صدا بگذارند .

از جمله این اشخاص ابراهیم حسن سرحان بود ( متولد سال 1916 ) که توانست در سال 1935 فیلم 20 دقیقه ای از دیدار ملک عبدالعزیز آل سعود از فلسطین و مسافرتش بین اللد و یافا - - در حالی که در این مسافرت او را حاج محمدامین الحسینی همراهی می کرد - - فیلمبرداری نماید .

سرحان دوربینی دستی خرید و کتابهایی درباره هنر فیلمبرداری و عدسی ها و چاپ و ظهور فیلم مطالعه کرد و خودش به تنهایی شروع به تطبیق آنچه می خواند نمود و دستگاههای لازم را ساخت که قدرت تولید داشتند .

بعد از آن سرحان به کمک شخصی به نام جمال الاصغر شروع به ساخت فیلمی با نام " رؤیاهایی که تحقق پیدا کرد " نمود و در بازیگری از مطرب فلسطینی سیدهارون ( هرون ) استفاده کرد . پس از آن فیلمی از احمد حلمی ( پاشا ) عبدالباقی عضو هیأت عالی عربی و مسافرتش از بیت المقدس به یافا تهیه کرد .

این گام های اولیه ابراهیم حسن سرحان را ترغیب نمود . وی " استودیو فلسطین " را تأسیس کرد که حاوی دستگاه چاپ و ظهور فیلم به اضافه موفیولایی بود که همه را خودش ساخته بود .

پس از او خالی ابوفاض جانشین او شد . وی چاره ای نداشت جز اینکه برای دستیابی به سرمایه لازم جهت تولید فیلم داستانی به حیله ای دست زند . سپس در مطبوعات افتتاح " استادیو فلسطین " را در یافا اعلام کرد ، و گفت که سرمایه هایی را برای سینما نیاز دارد . پس از آن حدود 12هزار نامه به سوی او سرازیر شد که در هر نامه مبلغ اشتراک نیز فرستاده شد . به این ترتیب حدود 2000 جنیه فلسطینی جمع کرد و شخصی مانند خودش با وی شریک شد و هر دو باهم " شرکت فیلم های عربی " را تأسیس کردند که در بیت المقدس این شرکت به ثبت رسید .

بعد از آن قرار شد داستانی تحت عنوان " در شب عید " بسازند . که حوادث آن حول محور گروههایی که تحت تأثیر سینمای آمریکا بودند دور می زد و در خلال آن صحنه های کمدی و حیطه های سینمایی به نمایش درمی آمد . اما اختلاف بین این دو شریک شرکت بروز کرد و فیلم کامل نشد و " استدیو فلسطین " فیلمی را تحت عنوان " طوفان در خانه " با بازی احمد سمعان و حیات فوزی اعلام کرد ، سرحان به تنهایی فیلم هایی تبلیغاتی کوتاه می ساخت تا اینکه بعد از سال 1948 به اردن کوچ کرد .

در سال بعد با یک ثروتمند لبنانی به توافق رسیدند تا از یک فیلم داستانی طولانی ( بلند ) فیلمبرداری نمایند ، اما این طرح کامل نشد . ابراهیم سرحان تا سال 1976 در اردوگاه شتیلا مخصوص پناهندگان فلسطینی در بیروت زندگی کرد و به عنوان حلبی ساز ، در یک خانه و در نهایت تواضع زندگی می کرد .

به نظر می رسد که یک فیلمبردار فلسطینی دیگر به نام محمدصالح کیالی کار سینمایی در فلسطین انجام می داد در دهه 1940 ، و قبل از کوچ در سال 1948 نواری کوتاه یا بیشتر از یک نوار ساخت . کیالی پس از تلاشهای خسته کننده توانست در سال 1969 فیلم داستانی بلندی در سوریه درباره کارهای چریکی فلسطینیان به نام " سرعملیات در فلسطین " بسازد .

2 - بعد از سال 1948 :

هیچ گونه اطلاعاتی از سینمای فلسطینی از فلسطینیانی که سرزمینشان را در طول دو آوارگی بزرگ در 1948 و 1967 به سوی کشورهای عربی مجاور ترک نکردند در دست نیست . هیچ کسی به طور دقیق از هیچ فیلم داستانی بلند یا کوتاهی که فلسطینیان بعد از برپایی رژیم صهیونیستی به دنبال تکمیل و پیگیری فعالیتی که در دهه 30 و 40 شروع شد چیزی نشنیده است . به نظر می رسد که کارهای سینمایی عربی در نهایت در سایه تلاشهای اسرائیل برای در تنگنا قرار دادن فرهنگ ملی اصلی فلسطین بی نتیجه ماند .

بنابراین هر صحبتی درباره سینمای فلسطین دور می زند . یعنی آن سینمایی که به دنبال تولد انقلاب فلسطین ایجاد شد و گروههای مختلف آن بعد از سال 1965 متشکل شدند تولد جدید سینمای فلسطین با ایجاد بخش کوچکی برای تصویر فتوگرافی شروع شد .

این بخش اولین کار خود را در باشگاه عالی سینمایی قاهره در زمینه تصویر سینمایی انجام داد و در اواخر 1967 و اوایل 1968 شروع به فیلمبرداری بعضی موارد خاص انقلاب در مرکز و محل انقلاب به وسیله دستگاه فیلمبرداری خیلی ساده نمود . بیشتر این موارد تصاویر شهدای انقلاب بود . بعد از آن نیاز به ایجاد بخش آرشیو مخصوص شهدا و در کنار آن مواد و اسنادی که متعلق به انقلاب می باشد پیدا شد . این فعالیت با امکانات مادی و هنری تا حد کمی شروع شد .

این وضعیت به این منوال ادامه یافت تا بعد از نبرد کرامه روزنامه نگاران زیادی از نقاط مختلف دنیا برای دیدن کسانی که توانستند با مقاومت کامل 19 ساعت بجنگند و شناخت آنچه که این پایداری نشان می داد سرازیر شدند . از آنجا نیاز به تصاویر فتوگرافی و سینمایی که بتواند خواسته انقلاب فلسطین را به جهان بگوید آشکار شد . این نیاز به تجارب مثبت و منفی که از ناحیه فیلمبرداران بیگانه ای که به منطقه آمده بودند به انقلاب کمک کرد .

اسماعیل شموط با سینما مواضع نبرد کرامه و پایگاههای چریکها و محل های تشییع شهدا را در فیلمی به نام " نبرد کرامه به ما کرامت داد " به تصویر کشید .

فعالیت سینمایی ساده در ضمن چارچوب بخش فیلمبرداری که مکان خاصی در سال 1969 به آن اختصاص داده شده بود و بعضی امکانات مادی به آن تعلق گرفته بود شروع شد . تعدادی کارگر به آن اضافه شد و دوربین سینمایی 16 میلیمتری برای ثبت هرچیزی که امکان ثبت دارد بدون نقشه قبلی مشخص شد . چون بعضی انقلابات که در مراحل بعدی پیشرفتشان و بعد از آزادی ، نیاز بر فیلم هایی داشتند که مبارزات آن ثبت کند .

چیزهایی که در سالهای بعدی به عنوان یک سند باارزش و نادر درخواهد آمد و در اختیار سینماگران و پژوهشگران و مورخان قرار می گیرد بدون وابستگی آنها به طرفهای خارجی که قیمتهای سنگینی را می طلبند .

در اواخر 1969 این بخش یک دوربین فیلمبرداری پیشرفته ای با امکانات ضبط مستقیم صدا به دست آورد . امری که زمینه را برای اجرای فکر طرح تولید در خدمت انقلاب آماده می کرد و اولین فیلم سینمایی که بعد از آنساخته شد " نه... راه حل صلح آمیز " که جوابی بود بر طرح راجرز آمریکایی . این فیلم در اولین نمایشش برای مسئولین و فرماندهان در پناهگاهی در زیرزمین به نمایش درآمد در حالی که این فرماندهان بر روی خاک نشسته بودند .

به دنبال حوادث خونین در سپتامبر 1970 فیلمی به نام " باجان ، باخون " پیدا شد و بعضی مواد تصویری دیگر به خارج فرستاده شد و در خلال کنفرانس سران عرب که در قاهره منعقد شد به نمایش درآمد .

کار سینمایی در فلسطین با مبارزه مسلحانه از همان اوایل ارتباط پیدا کرد ، و به همین منوال ادامه یافت و فیلم های بیشتری از نوع کوتاه ساخته شد . واحد فیلم های فلسطینی این نام را برای تمایز از بخش تصویر ( فیلمبرداری ) بر ایجاد گروه سینمایی فلسطین که به مرکز تحقیقات فلسطین منضم شد گرفت و از خلال سازمانهای فلسطینی تولیدی برای تجارب سینمایی ارائه کرد .

این گروه سینمایی که به کار در ضمن چارچوبهای آن سازمانها پرداختند تعدادی از سینماگران پیشرفته عربی را نیز شامل می شد . با هدف گردآوری تلاشها برای سینمای فلسطین کار خود را شروع کرد و همراه مبارزه مردمی فلسطینی گردید .

گروه سینمایی فلسطین فیلمی به نام " مناظر اشغالی در غزه " تهیه کرد اما پس از آن به علت مسائل تشکیلاتی کار تولید خود را متوقف نمود . با توقف این گروه واحد فیلم های فلسطین کار خود را به نام " فیلم های فلسطین - - مؤسسه سینمایی فلسطین " در ضمن چارچوب تبلیغاتی سازمان آزادی بخش فلسطین ادامه داده و این مهمترین کار سینمایی فلسطین بود .

این تشکیلات تنها تشکیلات فلسطین که فیلم های سینمایی تولید می کند نبود بلکه تشکیلات دیگری که در میدان ظهور کردند وجود داشت . مانند : بخش خبر مرکزی تابع جبهه دموکراتیک برای آزادی فلسطین ( که اولین فیلمش را در سال 1973 ساخت ) ، و کمیته هنری تابع جبهه خلق برای آزادی فلسطین ( اولین فیلمش را در 1971 ساخت ) . اداره تبلیغات و فرهنگ در سازمان آزادی بخش فلسطین اولین فیلمش را در سال 1972 ساخت و مؤسسه پایداری برای تولیدات سینمایی ( اولین فیلمش را در سال 1976 ساخت ) .

این رویکردهای چهارگانه از زمان تأسیسشان تا پایان سال 1979 به اضافه مؤسسه سینمایی فلسطین با تولید حدود 50 فیلم کوتاه و مجله سینمایی فعالیت می کردند .

ب - رویکردهای هنری :

سینمای فلسطین از هنگام شروع فعالیت ، اقدام به ثبت حوادث تفسیر و تحلیل علل و نتایج آنها پرداخته است . از جمله این حوادث عبارتند از : طرح راجرز 1970 و واکنشها نسبت به آن ، حوادث سپتامبر 1970 در اردن ، جریانات بمباران هوایی اردوگاهها در سال 1972 به دنبال عملیات مونیخ ، حوادث سال 1974 به دنبال عملیات معالوت ، و حملات نظامی بر ضد مقاومت فلسطین در جنوب لبنان به سال 1972 و پس سال 1974 بر کفر شوبا .

همچنین رویکرد مستند ثبتی دیگری که بر ثبت وقایع انقلاب و زندگی مردم در پایگاهها و اردوگاهها استوار است وجود دارد . همچنین لازم است ، در کنار رویکرد مستند ثبتی ، به فیلم های فنی که بر صفحه های هنری یا شعری متکی است اشاره نمود . رویکردهای مستندی نیز در سینمای فلسطین برای استفاده از آرشیو سینمایی و آرشیو عکسهای ثابت وجود دارد .

اما رویکرد داستانی در سینمایی که خود فلسطینیان می ساختند متبلور نشد . تلاشهایی برای تولید مشترک فیلم های داستانی بلند بین مؤسسه سینمای فلسطین و الجزایر در سال 1973 صورت گرفت ولی به نتیجه ای نرسید .

تلاشهای دیگر نیز با هیأت هلندی صورت گرفت که چون طرف هلندی موضوعی را به سازمان آزادی بخش فلسطین عرضه کرد که مربوط به ربودن هواپیمایی بود که گروهی از چهره های شاخص و زیبایی دنیا را حمل می کرد ، لذا این تلاش به شکست انجامید . عمل مشارکت هنرمندان در کار سینمایی به چندین شکل صورت می گیرد :

1. تلاش عملی ؛ که عبارت است از چیزی که در خلال دوره های اولیه تأسیس کار سینمایی در سازمانها صورت گرفت .
2. پیروی از دوره های هنری آموزشی ، که عبارت بود از اعزام تعدادی به عراق به منظور آموزش دوره های فیلم سازی در مؤسسه سینما و تئاتر عراق ، و نیز اعزام تعدادی دیگر به بعضی کشورهای دوست .
3. مشارکت سینماگران عرب فارغ التحصیل شده و متخصصین در دستگاههای سینمایی فلسطین .

فیلم ها در تجمعات فلسطینی در اردوگاهها یا پایگاههای نظامی انقلاب فلسطین و در سالنها یا تالارها و حتی در هوای آزاد به نمایش درمی آیند و این ویژگی مردمی را نشان می دهد .

در پایگاهها که فیلم نمایش داده می شود یک فرد سیاسی آنها را شرح داده یا تحلیل می کند . نمایش این فیلم ها گاهی نیز بر روستاهای عربی اطراف پایگاههای رزمندگان یا اردوگاههای پناهندگان در سوریه ، اردن و لبنان کشیده می شود . همچنین این فیلم ها برای دانشجویان دانشگاهها در شهرها و اجتماعات کارگری و اتحادیه های حرفه ای مختلف به نمایش در می آید .

این منحصر به کشورهای عربی نیست بلکه بسیاری از فیلم های فلسطین در اروپا و آسیا برای سازمانهای خارجی هوادار مقاومت فلسطین و جاهایی که نمایندگان سازمان آزادی بخش فلسطین وجود دارند به نمایش درمی آیند .

در مقابل بعضی از مؤسسه های سینمایی فلسطین فیلم هایی که مؤسسات عربی یا خارجی درباره مسأله فلسطین و یا درباره جنبشهای ملی در تمامی جاها و یا از مبارزه ملتها در راه آزادی شان ساخته اند برای عموم مردم فلسطین نمایش می دهند . بسیاری از فیلم های عربی سوریه ، لبنان ، عراق و الجزایر و فیلم های کوبایی ویتنامی ، چینی و شوروی ( سابق ) و غیره به نمایش درآمده اند .

این نمایشها گاهی اوقات به دنبال مناقشات سیاسی درباره اوضاع جاری انجام می شد و نمایندگان سازمان آزادی بخش فلسطین در بعضی شهرهای اروپا از گروههایی که برای فیلم ها جمع می شدند استفاده می نمودند و جوانب مختلف قضیه را تشریح می کردند و مبارزه مسلحانه فلسطینیان و اهداف انقلاب فلسطین را معرفی می نمودند . اما عملیات توزیع فیلم های فلسطین از طریق مؤسسه مخصوص و واحدی انجام نمی شد بلکه هر سازمانی یا گروهی که فیلمی تولید می کرد خودش فیلم ها را توزیع می نمود .

توزیع این فیلم ها در بسیاری از اوقات یک امر مبارزه ای و به دور از اهداف سودجویی تجاری بود . هدفشان تبلیغ و معرفی و افشای دشمن و روشهایش بود . نمایندگان سازمان آزادی بخش فلسطین در خارج کار توزیع این فیلم ها را برای گروهها و احزاب پیشرو در دنیا انجام می دهند . بعضی از این فیلم ها به وسیله جامعه کشورهای عربی توزیع شده اند .

ج - جشنواره های سینمایی :

اولین جشنواره ای که نمایندگان سینمای فلسطین به آن دعوت شدند ، اولین جشنواره سینمای جوان دمشق در سال 1972 بود . در آن زمان سینماگران با فیلم هایشان حاضر شدند . این مناسبت باعث شناخت وجود سینمای فلسطین و اعلام اهدافش شد . این مشارکت موفقیت آمیز بود ، به ویژه بعد از برنده شدن فیلم " باجان ، باخون " که یکی از جوایز جشنواره را به خود اختصاص داد .

بعد از آن مشارکت سینمای فلسطین به طور رسمی در دهها جشنواره سینمایی در جهان عرب و خارج از آن ادامه یافت . این مشارکتها نوعی تظاهر به نفع نهضت فلسطین و پشتیبانی از آن بود ، و وجود انسان فلسطین را ثابت می کرد . همچنین وجود هنرمند فلسطینی که تعبیری از جهاد ملتش بود را ثابت می کرد .

فیلم های فلسطینی در جشنواره ها جوایز زیادی به دست می آوردند . همچنین سینماگران فلسطینی برای افشای فیلم های صهیونیستی - - که به جشنواره ها راه یافته بودند - - شرکت می کردند .

همچنین سینماگران فلسطینی از مقاومت مردمشان که باعث شرکت آنها در جشنواره ها می شود استفاده نموده وفوایدی نیز نصیب آنها می گردد . فرصتهایی برایشان آماده می شود تا از تجارب سینماهای پیشرو و مبارز دیگر اطلاع پیدا نمایند . به ویژه تجارب سینمای ویتنام ، کوبا ، الجزایر ، چین ، شوروی و تجارب سینماهای پیشرو انقلابی در آمریکای لاتین و اروپا و آمریکای شمالی و آفریقا و آسیا . دیدارهای مشخص آنها با این سینماها فرصت آشنایی با نظریات آنها و مشاهداتشان درباره تجربه سینمایی فلسطین و تجارب شخصی شان در هر شهری یا کشوری را به سینماگران فلسطینی می دهد .

د - فیلم های فلسطینی :

سینمای فلسطین وجود دارد . این حقیقت تا زمانی که ملت فلسطین وجود دارد موجب شگفتی نیست و سینما جزء جدانشدنی از خاطره فلسطین است که در زمان و مکان ظاهر شده و وجود خود را با فیلم هایی که تولید کرده ثابت نموده است . از بعضی از آنها حدود 400 نسخه توزیع شده تا به نقاط مختلف دنیا فرستاده شود و رسالت نهضت فلسطین را تشریح نمایند . این فیلم ها از نظر کیفیتی و

اهمیت متفاوتند .

بعضی از این فیلم ها تنها از روی روزنامه های سینمایی شکل گرفته است و بعضی دیگر دارای سطح فنی خوبی می باشد . این یا آن ( نوع فیلم ) یک ضرورت است زیرا همه اینها بر حفظ حیات ملتی که تحت اشغال از پا درآمده - - یا به سوی غیر سرزمینش کوچ کرد و علاوه بر آن اینجا و آنجا در جهاد برای آزادی بزرگ شرکت می کند - - کمک می نمایند .

مستندسازان فلسطینی - - آن طور که مستشرق شوروی شاخوف می گوید : در شرایط سختی کار می کنند و باید آنها را به شجاعت و خونسردی و سنگینی و مهارت شخصی و قدرت کار در مناطق عملیات جنگی که در بسیاری از موارد جانشان را به خطر می اندازند توصیف نمود .

در ماه آوریل 1976 یکی از اولین مؤسسین سینمای ملی به نام هانی جوهریه در خلال فیلمبرداری کشته شد . در ابتدای سال 1978 صهیونیستها دو فیلمبردار به نامهای مطیع ابراهیم و عمرمختار را در جنوب لبنان اسیر کردند و با گلوله کشتند .

فیلم " باجان باخون " از مصطفی ابوعلی أحد اولین فیلمی بود که نظرها را به سوی تولد سینمای مبارز فلسطینی جلب کرد . این فیلم از خلال اسناد سینمایی ، حوادث سپتامبر 1970 در اردن را به تصویر کشیده است . پس از آن مصطفی ابوعلی فیلم " در باغ سبز " را در سال 1972 ساخت ، و در همان سال قاسم حول فیلم نهرالبارد ( رودسر ) را از اردوگاه النهر البارد کارگردانی کرد و در سال بعد ، فیلم " غسان کنفانی ، زبان تفنگ " را از زندگی و مبارزه شهید غسان کنفانی ساخت . سال 1973 شاهد ظهور دو فیلم از رفیق حجار بود .

یکی به نام " راه " درباره واقعیت اجتماعی و سیاسی اردوگاههای فلسطینی در لبنان و دیگری به نام " تفنگهای متحد " درباره حوادث 1973 لبنان بود . اما مهمترین فیلمی که در آن سال ظاهر شد عبارت بود از " مناظری از اشغال در غزه " که مصطفی ابوعلی فیلم مستند کمیاب و شگفت انگیز از زندگی مردم فلسطین در شهر غزه و مبارزه شدید و پایداریشان در مقابل اشغال ساخت . در حالی که بیشتر این اسناد قدیمی است ، افراد نادان غربی برای تلویزیون اروپا گلچین کرده اند ، و فلسطینیان توانستند به آن دست یابند .

فیلمبردار همراه گشتیهای مختلف اسرائیلی که در نوار غزه فعالیت می کنند ، تصاویری از عملیات توقیف و تفتیش و ویرانی خانه مشکوک را فیلمبرداری می کنند ، همچنین تصاویری از عکس العمل های تلافی جویانه اعراب را می گیرند صورتهای جامد ، صورتهای زنانی که بر سر می زنند و گریه می کنند... و بعد کارگردانانی که این تصاویر را مشاهده می کنند از داخل این تصاویر موارد مختلف را برای مقاصد سوءشان گلچین می کنند .

در سال 1976 فیلم سمیرنمر ظاهر شد " پیروزی در چشم هایشان " که درباره زندگی و مبارزه کودکان از خلال مشارکتشان در اردوهای سالانه جهانی کودکان در اتحاد شوروی می باشد . پس از آن ، سمیرنمر به اتفاق بکرالشرقاوی در سال 1977 فیلمی مستند به مدت یکساعت و نیم از " جنگ در لبنان " تولید کردند که متضمن معلومات فراگیر و دقیقی از فاجعه جنگ داخلی لبنان در دو سال 1975 و 1976 - - و عواملی که منجر به این مصیبت شد - - می باشد .

این مناظر مقاومت مدافعین اردوگاه تل زعتر و سپس سقوط آن و میزان خسارتها و کشته هایی که لبنانی ها و فلسطینیان در حوادث خونین متحمل شدند را نشان می دهد . این فیلم صفحه مؤثر و موثقی از تاریخ مبارزه ملت فلسطین را روشن کرد .

همچنین سه کارگردان به نام های مصطفی ابوعلی و بینوادریانو و جان شمعون در تولید فیلمی به مدت 75 دقیقه در سال 1977 با هم سهیم شدند . این فیلم حوادث تل زعتر را حکایت می کند و صحنه هایی از مقاومت شجاعانه را از خلال اسناد سینمایی و مشاهدات نجات یافتگان اعم از رزمندگان مرد و زن و ساکنان اردوگاه تا سقوط آخرین موضع آن و تصمیم رزمندگان به عقب نشینی به سوی منطقه جبل لبنان و خروج ساکنان در 12/8/1976 از اردوگاه ، در این فیلم استفاده شده است .

از جمله فیلم هایی که وجه دیگری از وجوه مبارزه فلسطین را نشان می دهد فیلم " صدایی از قدس " از قیص الزبیدی ( 1977 ) است . که آن را به مصطفی کرد - - که دارای اشعار و تألیفات است و در بیت المقدس اشغالی زندگی می کند - - هدیه کرد .

او علی رغم اینکه مورد تعرض مستمر قرار می گیرد توقیف و زندانی می شود . سخن حقیقت درباره اوضاع فلسطینیان در سرزمینهای اشغالی را با هنر و اشعار مؤثرش - - که مؤلف از صدای جداگانه ای در اشعار عربی است - - ادامه می دهد .

در فیلم " رؤیاهای فلسطین " از عدنان مدانات ( 1978 ) بر روی علی ابراهیم غنام هنرمند فلسطینی که چندین بار بازنشسته شده و دوباره بازگشت ، سرود می خواند و اشعاری را تنظیم می نمود متمرکز بود . او از 30 سال پیش بازنشست شده اما فلسطین در خاطره اش زنده باقی ماند فرهنگ آن را به دقت تمام ترسیم می کند و عادات و سنتهای ملی و مناظر و خانه ها و انسان نیز از خلال دیدی واقعی که زمینه های فطری آن غالب است ترسیم می نماید .

غالب شعث دو فیلم مهم ساخت : " کلید " و " روی زمین " که صحنه های فیلم آخر در داخل سرزمین اشغالی به دست سینماگران اروپایی طرفدار انقلاب فلسطین فیلمبرداری شده است .

به مناسبت سال بین المللی کودک سال 1979 " مونیکا موریر " و " سمیر نمر " فیلمی با نام " کودکان فلسطین " تولید کردند که آثار تجاوزات صهیونیستها بر کودکان فلسطین و تلاشها و حمایت و آموزش کودکان فلسطین در مورد انقلاب فلسطین را به تصویر می کشد . کارهای اخیر سینماگران فلسطینی رشد مهارت فنی کارگردانان و فیلمبرداران را آشکار می کند حتی بعضی کارهای تصویری عملیات فنی زیبایی در زمینه رپورتاژ سینمایی است . این کارها دارای صنعت بیداری و حسن ملاحظه و ادراک روشنگرانه از مضامین سیاسی وقایع است .

همه اینها تنها پدیده و مظهر خارجی حقایق را ثبت نمی کنند بلکه اعماق و فلسفه حقایق را کشف می کنند و این احساس را به وضوح افزایش می دهد که سازندگان فیلم های سینمایی فلسطین هنرمند و مبارز هستند .

تعبیر درست از واقعیت برنده سینما و رشد مهارت فنی دو چیز هستند و راهی که فیلم های صدادار فلسطینی در آن سیر می نمایند را مشخص می کنند . سینماگران فلسطینی در سازمان آزادی بخش سعی می کنند کارهایشان را دارای عمق بیشتر و تأثیر شدیدتر در منظره هایشان نمایند و سعی می کنند که پدیده های متمایز زندگی را بر روی صفحه ( پرده ) تغییر نمایند و مهمترین جوانب را در حوادث جاری کشف کنند .

اینها با اندیشه های مردم و غم و شادی آنها زندگی می کنند و به این خاطر فیلم هایشان از نظر تربیتی قابل قیمت گذاری نیست .

ه - فیلم های عربی :

اگر چه فیلم هایی که سازمان آزادی بخش فلسطین وسایر گروههای انقلابی تا کنون امکان ساختشان را پیدا کرده اند منحصر بر نوع مستند است ، اما فیلم هایی که درباره مسأله فلسطین در کشورهای مختلف عربی تولید شده است هر دو نوع مستند و داستانی را شامل شده و هم از نوع کوتاه است و هم از نوع بلند سینمای عربی مسأله فلسطین را از طریق دو خط تجاری و مستند طرح نموده است .

بعد از جنگ 1967 و بروز مسأله فلسطین به عنوان یک مسأله فوری و حساس تر از هر زمان دیگر نزد توده های عرب و ظهور چریکهای فلسطینی به عنوان معادل تعویضی شکست رسمی اعراب ، کارگردانان تاجر سعی کردند از این مسأله استفاده مادی نمایند زیرا این مسأله یک کالای رایج و روش موفقی در بهره برداری از عواطف توده و احساسات ملی بود .

بنابراین بازار فیلم های داستانی شامل تولیداتی بود که طرح اصلی خود را از خود مقاومت فلسطینی گرفته بود ، و به مسأله اساسی واقعیت فلسطینی همچون فیلم های آمریکایی که یک چریک را سوپرمن یا سوپرکماندو یا فردی از افراد وسترن قرار می دهد ، نمی پرداختند .

از جمله فیلم های آن دوره : " همه ما چریک هستیم " و " سه عملیات در فلسطین " و " عملیات ساعت 6 " و " فلسطین انقلابی " می باشند .

اولین تلاش جدی در این زمینه فیلم " مردانی زیر آفتاب " بود که از مهمترین فیلم هایی است که از نظر فنی ( هنری ) و سیاسی به مسأله فلسطین پرداخته ، تلاشهای دیگر متکی بر کارهای داستانی مانند فیلم " چاقو " از خالد حماده ، " فریب خوردگان " از توفیق صالح وجود دارند . این دو فیلم دو داستان در مورد غسان کنفانی می باشند .

فیلم هایی که مؤسسه عمومی سینمای سوره آنها را تولید نموده ، علی رغم ارزشیابی های تندی که بر آن شده بیشترین فیلم های جدی می باشند . از فیلم های عربی خیلی قدیمی " ترانه ای بر سر گذرگاه " از شخصی مصری به نام علی عبدالخالق است که درباره وضعیت پنج سربار مصری است که در نقطه استراتژیکی در خلال جنگ پنجم ژوئن در خیال خود به گذشته برمی گردند و در خلال این بازگشت یک انتقاد شرم آور اما واقعی به عمل می آورند . نیز فیلم الجزایری " برمی گردیم " ساخته سلیم ریاض که نام آن قبلاً " مسافرت کلنل اسرائیلی " بود .

در دوره بعد از جنگ 1973 فیلم " کفرقاسم " از برهان علویه ظاهر شد که درباره کشتار بی رحمانه و مشهور ساکنان روستای کفرقاسم توسط اسرائیلی ها در سال 1956 می باشد ، سپس فیلم " قهرمانان دوباره متولد می شوند " از صلاح رهنی درباره بروز آگاهی مبارزاتی کودکان فلسطینی و پیوستن آنها به صفوف انقلاب را داریم که این دو فیلم از تولیدات مؤسسه عمومی سینمای سوریه می باشند .

در زمینه فیلم مستند که به طور مستقیم مربوط به مشکل فلسطین یا آثار دیگران می باشد ، یک مصری به نام احمد کامل مرسی فیلم " نامه ای به دشمن " را در سال 1967 ساخت . در اردن علی صیام " خروج 67 " و در لبنان ولادیمیرتماری " قدس " و جاک مادفون " پراکنده در باد " را ساختند و در عراق حسین حیدر درباره فاجعه فلسطین و نقش سازمان ملل متحد و آمریکایی ها و بعضی از سازمانهای عربی فیلم " نسل سقوط کنندگان " را ساخت .

در سوریه فیلم های مستند زیادی تولید شد که اولین آنها فیلم " دور از وطن " قیس الذبیدی درباره آواره شدن کودکان فلسطینی بود . خود او چند سال بعد در سوریه فیلم " گواهی کودکان فلسطینی در زمان جنک " درباره تابلوهای خانم هنرمند منی المسعود را ساخت . فیصل یاسر فیلم " ما خوبیم " را ارائه کرد که از آرشیو عکسهای شرایط سخت زندگی که اعراب در سرزمین اشغالی از آن رنج می برند استفاده نموده در حالی که صدای اعراب ساکن سرزمینهای اشغالی که از طریق رادیوی دشمن به گوش می رسید اسارتشان و وخامت حالشان را می رساند و آنها خوب و سالم بودند . این فیلم مضحک حدود فاجعه را نشان می داد .

مروان مؤذن " عید سعید " را ساخت که عید کودک فلسطینی را با عید کودک اروپایی مقایسه می کند ، همچنین بنیل مالح " شاخه های خار " و " ناپالم " را ساخت .

بعد از جنگ 1973 فیلم " بازگشت " از " مروان حداد " درباره بازگشت ساکنان قنیطره آزاد شده بهسرزمینشان و پس نقش بر آب شدن آرزوهایشان هنگامی که دیدند دشمن اسرائیلی شهرشان را به طور کامل ویران ساخته تولید کرد . درباره فاجعه قنیطره " امین البنی " و " محمد ملص " و " صلاح ذهنی " فیلم های دیگری ساختند . " امین النبی " فیلم هایی درباره مسأله فلسطین دارد از جمله " درسهایی در تمدن " و " روز زمین " .

عراق شروع به سازماندهی جشنواره بین المللی درباره فیلم ها و برنامه های فلسطین نمود . این جشنواره از سال 1973 شروع و هر دو سال یک بار در بغداد برگزار می شد . کار این جشنواره به دنبال تیره شدن روابط عناصر سینمایی مبارزه ای و تثبیت پایه های نظریه واقع گرایی و علمی و تراکم تجربه حسی در میدان سینمای فلسطین و تبلور هویت فکری عملی و محور راهگشای آشکار فیلم فلسطینی ، متوقف شد .

این جشنواره تاکنون توانسته بسیاری از فیلم ها و برنامه های تلویزیونی تولید شده در دنیای عرب و خارح آن دوباره فلسطین را جمع آوری نماید ، در زمینه اهداف فکری برپایی این جشنواره و رسیدن به فیلم های بیشتر و پخته تر ، در چارچوب هر دوره ای از دوران هایش این جشنواره جلسه بحثی مخصوص فیلم ها و برنامه های فلسطین تشکیل می دهد .

و - فیلم های خارجی :

مسأله فلسطین فرصتهای طلایی به فیلم مستند خارجی داد . از اولین فیلم های فرانسوی در این زمینه فیلم " فلسطین " رنگی بلند ( یک ساعت و نیم ) از " لبول لویی سولییه " می باشد . این فیلم با کمک تبلیغات الجزایر که عبارت از گزارش عکسهای داخل سرزمین اشغالی است که در کشورهای عربی ساخته شد . این فیلم سند بسیار مهمی از تلاشی درباره نابودی ملت عربی فلسطین گردید .

فیلم " فلسطین پیروز خواهد شد " از " اولیوی دی دی سردان " با کمک طرفهای فلسطینی ، که اداره سخت مقاومت بعد از نبرد کرامه اردن را توضیح می دهد . کارول و بول روسوپولس از گروه " ویدیوات " رپورتاژی به عنوان " این شهر خواهد سوخت " را فیلمبرداری کردند . " ژان لوک گودار " به اردن رفت تا از فیلم " با پیروزی " زیر نظر جنبش فتح فیلمبرداری کند ، اما این فیلم در سطح گسترده و حتی در کشورهای عربی نیز به نمایش درنیامد .

در اتحاد جماهیر شوروی ( قدیم ) تعدادی فیلم که آخرین آن سال 1979 به نام " فلسطینی ها : حق در زندگی " تولید کرد . یوگسلاوی و بلغارستان و عده ای از کشورهای سوسیالیستی دیگر فیلم ها و برنامه های تلویزیونی ساختند . سازمانهای دست چپی در آلمان فدرال فیلم هایی درباره اوضاع ساکنان اردوگاههای فلسطینی فیلمبرداری کردند . مانند این فیلم ها توسط سازمانهای دست چپی در ایتالیا و ژاپن و بلژیک و دانمارک و هلند ساخته شد .

هیچ فیلم خارجی از نظر عمق ، تأثیر به اندازه فیلم انگلیسی که " فانیساردگرییف " به عنوان " فلسطین " تهیه کرده نمی رسد ، مدت این فیلم سه ساعت است که به وسیله " رویی باترسپای " کارگردانی و در پایان سقوط تل زعیر فیلمبرداری شده است و گوشه ای فراگیر و هولناک از اوضاع فلسطینیان در سایه پایداری اسطوره ای در تل زعیر و در جنوب لبنان ارائه می گردد و با دید آرزومندانه درخشانی پایان یافت .

این فیلم های بیگانه که هیأتهای دولتی یا گروهها و احزاب دارای صفت پیشرو یا دست چپی ساختند به مشکل فلسطین یا حتی مشکل عربی خدمات آشکاری نمودند و نقشی را بازی کردند که دستگاههای تبلیغاتی عربی برای حمایت حق اعراب و چنین کاری برایشان مقدور نبود و این کار به دست اروپاییان که می دانستند چگونه به ضمیر اروپاییان نفوذ کنند عملی شد و از نظر توزیع و پخش نیز قدرتشان بیش از فیلم هایی بود که گروههای عربی می ساختند .

این فیلم ها هنگامی که از نظر تجاری داخل سالنهای عمومی به نمایش درنمی آیند توسط تهیه کنندگان اروپاییشان برای نمایش خاص در اجتماعات کارگری و دانشجویی ارائه می شود و حتی قادر می شوند آنها را در بعضی از کانال های تلویزیونی نمایش دهند .

مآخذ :

1. هنیبل ، غی : المشکلة الفلسطینیة علی الشاشة ، مجله فیلم ، بیروت 1974 .
2. جوهریه ، هانی : البدایات الأولی لمؤسسة السینما #الفلسطینیة ، الاعلام الموحد .
3. ابوعلی ، مصطفی و ابوغنیمه ، حسان : عن السینما الفلسطینیة : أفلام فلسطین ، مؤسسه السینما الفلسطینیة ، الاعلام الموحد 1975 .
4. لوبیرون ، سیرج : السینماالفلسطینیة موجوده : مجله کراسات السینما الفرانسیه ، شماره 256 ، 1975 .
5. شاخوف ، أ : فلسطین : سینما النضال ، مجله العصر الحدیث ، قاهره 1979 .
6. شعث ، زینب : السینما العربیه و قضیة فلسطین ، مجله شاشة 2 ، الجزایر 1978 .
7. دفتر جامعه کشورهای عربی : صناعة الاقلام فی اسرائیل تخطو لغزوالاسواق ( گزارش ) ، قدس 1967 .