مطبوعات فلسطین
مطبوعات انقلاب فلسطین تقریبا یک دهه پس از نخستین جنگ اعراب و اسرائیل ( نک : جنگ 1948 ) ظاهر شد . این عقب افتادگی ریشه در شرایط سیاسی ، اقتصادی و اجتماعی ناپایداری داشت که زندگی مردم عرب فلسطین را در تبعید ، تحت تأثیر قرار داده بود . دشورای و مشکلات زندگی آوارگان فلسطینی در کشورهای مختلف عربی ، هویت فلسطینی آنها را تضعیف می کرد و احتمال می رفت که پس از اشغال بخشی از سرزمینهای فلسطین و تأسیس یک دولت اسرائیلی ، فلسطینیان در محیط های جدید ، رو به تحلیل روند .
اثر ضعف هویت فلسطینی پس از جنگ 1948 به خصوص در مطبوعاتی که در کرانه غربی و نوار غزه منتشر می شد واضح بود . همین جنبه در آن دسته از مطبوعات عربی که بین سالهای 59 - 1948 به بحث مسأله فلسطین می پرداختند نیز نمودار بود .
این نشریات مسأله فلسطنیها را فقط به عنوان پناهندگانی که شرایط زندگی انسانی آنها مختل شده ، مطرح می کردند و از انقلاب فلسطین و مطبوعات آن قبل از دهه ششم سخنی به میان نمی آمد . می توان به دقت گفت در سال 1959 بود که سازمانهای مقاومت شکل گرفتند و نشریات آنها برای اولین بار به اظهار و تقویت شخصیت فلسطینی و مشخص کردن نقش آن در مبارزه آزادی بخش دعوت نمودند .
عوامل متعددی در ایجاد و رشد مقاومت فلسطین سهم داشتند که مهمترین آنها تأثیر انقلاب الجزائر بر اعراب به طور اعم و مردم فلسطین به طور اخص بود . از سوی دیگر بالا گرفتن خطر اسرائیل که در طرح تغییر مسیر رودخانه اردن تجلی می یافت نیز نقش ویژه ای داشت ( نک : اردن ، بهره برداری از آبهای رود - - و سرچشمه های آن )
با تشکیل نخستین شورای ملی فلسطین ، در بیت المقدس در سال 1964 و پس از آن تشکیل
سازمان آزادی بخش فلسطین که تنها نماینده قانونی مردم فلسطین بود ، مطبوعات انقلاب فلسطین نیز پا به صحنه گذاشتند . توسعه این مطبوعات در دو مرحله زمانی انجام گرفت :
مرحله نخست پیش از جنگ ژوئن 1967 و مرحله دوم پس از آن :
محتویات
الف - مرحله نخست مطبوعات انقلاب ( 1967 - 1959 ) :
شرایط دشوار زندگی ملت فلسطین و سازمانهای مقاومت آن در پیدایش و رشد مطبوعات انقلاب ، نقش اساسی داشت . این مطبوعات از آزادی اظهارنظر درباره سازمانهای سیاسی و عقیدتی و نیز از امکانات پخش در میان توده های مردم فلسطین محروم بود .
از این رو تشکیلات فلسطینی که در دهه ششم شکل گرفت ، بر انتشارات مخفیانه متکی بود که داخل سازمان به صورت هفتگی یا ماهانه منتشر می شد . در این مرحله ، انقلاب نتوانست یک روزنامه منتشر کند .
مطبوعات انقلاب در این مرحله از کمبودهای مالی و نقص فنی رنج می برد . هر چند این مطبوعات از آغاز به تعهد خود پایبند بود و به بررسی مسائل انقلاب با شیوه های تحلیلی و آموزنده مقید بود و از روش روزنامه نگاری انتفاعی پرهیز داشت ، ولی هیچ وقت به شکل منظم و پی درپی منتشر نمی شد .
در این مرحله سازمانهای انقلابی جمعا شش نشریه صادر کردند که نخستین آنها " فلسطیننا - - نداءالحیاة "
( فلسطین ما - - آوای زندگی ) بود که در سال 1959 صادر شد . این نشریه به صورت نیمه آشکار در بیروت و زیر نظر جنبش ملی آزادی بخش فلسطین ( فتح ) قبل از شروع مبارزه مسلحانه صادر می شد .
موضوع موجودیت فلسطین و هویت مردم آن در این نشریه به شکلی اساسی ، اصولی و مفصل مورد بحث و بررسی قرار گرفت . طرز بیان مطالب این نشریه انقلابی بود و فلسطینیان را به مقاومت در برابر آژانس سازمان ملل متحد برای کمک رسانی و اشتغال پناهندگان فلسطین در خاورمیانه و مقاومت در برابر طرح هامرشولد که جنبش ، آن را به مثابه تصفیه ای برای مسأله فلسطین می پنداشت و نیز مقاومت در برابر قطعنامه تقسیم سال 1947 دعوت می کرد ( نک : تقسیم فلسطین ) .
این نشریه تجربیات انقلابهای جهانی مانند انقلاب کوبا و مبارزه چریکهای شوروی علیه آلمان نازی را به خوانندگان خود معرفی می کرد .
از سال 1964 نشریه " فلسطین " هر دو هفته یک باردر بیروت منتشر می شد . این نشریه ضمیمه روزنامه " المحرر " لبنانی بود که سردبیر آن غسان کنفانی بود . این نشریه ، زبان حال ملی گرایان عرب بود و بیشتر جنبه آموزشی و فرهنگی داشت . این نشریه نخستین نشریه علنی فلسطین بود که در سطح وسیعی میان توده های فلسطینی در کشورهای عربی توزیع و فروخته می شد .
در سال 1965 مجله " اخبار فلسطین " در غزه صادر شد و به مدت دو سال هفته ای یک بار به صورت یک نشریه سیاسی به نام سازمان آزادی بخش فلسطین منتشر می شد . این مجله در اوایل صدور خود ، اعراب را به هماهنگی با سیاست دراز مدت عربی برای آزادسازی فلسطین دعوت می کرد ، ولی در سال 1966 بر عملیات فدائیان فلسطین در سرزمینهای اشغالی تأکید می ورزید .
در سال 1965 مجله " الوطن المحتل " ( میهن اشغال شده ) از طرف سازمان آزادی بخش فلسطین و در تاریخ 15/5/1965 " العاصفه " ( طوفان ) از طرف جنبش آزادی بخش ملی فلسطین ( فتح ) و " جبل الزیتون " ( کوه زیتون ) در نوامبر 1965 از طرف اتحادیه سراسری دانشجویان فلسطین در قاهره صادر شد .
هر چند مطبوعات این مرحله به دلیل بی نظمی و بی ثباتی ، شکل گیری مطبوعات انقلابی به معنای صحیح آن را نداشتند ، ولی زمینه را برای مطبوعات انقلابی واقعی که بعدها در شرایط نوینی شکل گرفتند آماده کرد .
ب - مرحله دوم مطبوعات انقلاب ( پس از سال 1968 ) :
جنگ 1967 تأثیر مستقیمی بر آغاز انقلاب فلسطین داشت . انقلاب در این مرحله نقطه عطف نوینی از تاریخ خود راپشت سرگذاشت که با رشد مقاومت فلسطین ، تأکید بر لزوم اظهار هویت فلسطینی و نقش مردم فلسطین و نیروهای بخش هماهنگ بود .
مطبوعات نیز مانند جنبش مقاومت فلسطین از مرحله فعالیت مخفیانه محدود خارج شد و پس از شکست ژوئن وارد قلمرو وسیع فعالیت علنی گشت و رشد نمود . امتیاز این مرحله به خاطر تکامل مطبوعات و رشد سریع و تعدد آنها بود که دیدگاهها و نظرات همه سازمانهای سیاسی و عقیدتی را منعکس می کرد و موضوعات خود را بر مبارزه مسلحانه و جنگ رهایی بخش مردمی متمرکز می نمود . به دلیل وجود جنبش مقاومت در اردن ، بیشتر مطبوعات این مرحله از سال 1967 تا سال 1970 در این کشور صادر شد اما پس از وقایع سپتامبر 1970 بیشتر آنها تعطیل گشت .
بعضی از سازمانهای مقاومت ، برای آنکه موجودیت خود را در شرایط دشواری که بر جنبش مقاومت می گذشت حفظ کنند و از آنجا که نشریات آنها به طور منظم صادر نمی شد ، ناگزیر شدند امتیاز بعضی از روزنامه های لبنانی را بخرند یا اجاره کنند و آنها را با نام های اصلی لبنانی منتشر سازند .
در این مرحله 63 نشریه و روزنامه عربی زبان و شش نشریه به زبانهای بیگانه منتشر می شد که هر یک سخنگوی یکی از سازمانها بود . این نشریه ها را می توان به گروههای زیر تقسیم کرد :
- نشریه های مرکزی 2 ) نشریه های غیرمرکزی 3 ) نشریه های صادره از طرف اتحادیه های سندیکائی و حرفه ای فلسطین 4 ) مجله های تخصصی .
1 - مطبوعات مرکزی انقلاب :
شمار مطبوعاتی که از دستگاههای مرکز سازمانها در فاصله سالهای 75 - 1965 صادر می شد به 29 نشریه و روزنامه علنی بالغ می شد . از میان اینها سه روزنامه لبنانی بود ، که از مهمترین مطبوعات این مرحله بودند و امتیاز آنها خریده یا اجاره شده بود . این روزنامه ها عبارتند از : هدف ( 1969 ) ، الحریه ( آزادی ) ( 1959 ) و الی الأمام ( به پیش ) ( 1970 ) .
این روزنامه ها چون تابع قانون مطبوعات لبنان بودند ، مانند سایر مطبوعات جنبش مقاومت از آزادی کامل برخوردار نبودند . روزنامه نگاران و نویسندگان فلسطینی که در این روزنامه ها به کار مشغول بودند نیز از حقوقی که روزنامه نگاران لبنانی داشتند بهره مند نبودند . با همه این اوصاف ، این روزنامه ها در سالهای 74 - 1973 به صورت منظم و در یک سطح خوب روزنامه نگاری منتشر شدند .
برخی مطبوعات و نشریه های انقلاب فلسطین 1972 - 1959
%%%محل جدول%%%
اخبار فلسطین
زهیراالریس
1965
غزه
%%%محل جدول%%%
نیروهای العاصفه
1969
دمشق
الی الاءمام ( به پیش )
%%%محل جدول%%%
1970
بیروت
%%%محل جدول%%%
- - - - - - - - -
- - - - - - - - -
- - - - - - - - -
البرولیتاری - ( پرولتاریا )
%%%محل جدول%%%
1969
عمان
التحریر - ( رهایی )
%%%محل جدول%%%
1970
اربد
التقدم - ( پیشرفت )
%%%محل جدول%%%
1972
دمشق
الثائرالعربی ( انقلاب عربی )
%%%محل جدول%%%
1969
عمان
الثوره الفلسطینیه ( انقلاب فلسطین )
1967
عمان
الثوری ( انقلابی )
%%%محل جدول%%%
1971
عمان
الثوری ( انقلابی )
%%%محل جدول%%%
1969
دمشق
جبل الزیتون
%%%محل جدول%%%
1965
قاهره
الجبهه
%%%محل جدول%%%
1970
دمشق
الجبهه
%%%محل جدول%%%
1969
- - - - - - - - -
الجماهیر ( توده ها )
%%%محل جدول%%%
1970
عمان
جمعیه الهلال الاحمر
%%%محل جدول%%%
1972
بیروت
الجندی ( سرباز )
%%%محل جدول%%%
1972
دمشق
الحریه ( آزادی )
%%%محل جدول%%%
1959
بیروت
الحقیقة ( حقیقت )
%%%محل جدول%%%
1968
عمان
حصادالعاصفه ( برداشت توفان )
%%%محل جدول%%%
1968
بیروت
الدیمقراطیه الشعبیه ( دموکراسی مردمی )
%%%محل جدول%%%
1971
عمان
الرایه القومیه ( پرچم قومی )
%%%محل جدول%%%
1970
عمان
علاوه بر اینها ، سازمانها ، نشریه های زیر را صادر می کردند :
- روزنامه فتح : روزنامه روزانه سیاسی که در تاریخ 15/6/1970 نخست به نام جنبش آزادی بخش ملی فلسطین و سپس از تاریخ 3/7/1970 به نام کمیته مرکزی جنبش مقاومت فلسطین صادر می شد .
- مجله فلسطینی الثوره ( فلسطین انقلاب ) : از تاریخ 28/6/1972 به جای روزنامه " فتح " به عنوان نشریه مرکزی سازمان آزادی بخش فلسطین منتشر می شد .
- صوت فلسطین ( صدای فلسطین ) : نشریه سیاسی نظامی که در 1/6/1968 به عنوان سخنگوی رسمی ارتش آزادی بخش فلسطین و نیروهای آزادی بخش مردمی صادر می شد . در ماه مارس 1972 نام آن به " المجله العسکریه الفلسطینیه " ( مجله نظامی فلسطین ) تغییر یافت ولی پس از آن دوباره به نام پیشین منتشر شد .
- الثوره الفلسطینیه ( انقلاب فلسطین ) : مجله ایسیاسی بود که در نوامبر 1967 صادر گشت ولی در نیمه های سال 1972 متوقف گردید .
- الجماهیر ( توده ها ) : نشریه روزانه که در ژوئن 1969 از طرف جبهه خلق برای آزادی فلسطین منتشر می شد
- الشراره ( اخگر ) : ماهنامه ای که در ژوئن 1969 از طرف کمیته مرکزی جبهه دموکراتیک برای آزاد فلسطین در عمان ( اردن ) منتشر می شد .
- الجبهه : مجله سیاسی ماهانه که در ژانویه سال 1969 از طرف جبهه خلق برای آزادی فلسطین - - فرماندهی کل منتشر می شد .
- الطلائع ( پیشاهنگان ) : هفته نامه سیاسی که از طرف سازمان مرکزی تبلیغات پیشاهنگان جنگ آزادی بخش مردمی در تاریخ 3/10/1969 صادر شد .
- الثائرالعربی ( انقلاب عرب ) : در تاریخ 2/8/1969 از طرف جبهه آزادی بخش عربی در اردن منتشر شد .
- الحقیقة : از طرف سازمان خلق برای آزادی در اواخر 1968 منتشر می شد
- النضال ( مبارزه ) : در دسامبر 1967 از طرف جبهه مبارزه مردم فلسطین منتشر شد .
- المقاتل الثوری ( جنگجوی انقلابی ) : در سال 1969 از طرف سازمان فلسطینی عرب منتشر می شد .
- الرایه القومیه ( پرچم قومی ) : فقط در ماههای اوت و سپتامبر سال 1970 از طرف هیأت پیکار برای آزادی فلسطین منتشر می شد .
2 - مطبوعات و نشریه های غیرمرکزی انقلاب :
شاخه های سازمانهای فلسطینی در کشورهای عربی برای فلسطینیان در آن کشورها 23 روزنامه و نشریه صادر
می کردند . این مطبوعات جنبه خبری و تبلیغاتی داشتند و به طور منظم صادر نمی شدند ، ولی هرگاه که حادثه مهمی در منطقه رخ می داد ، موجودیت خود را آشکار می کردند .
بیشتر این مطبوعات در سالهای 70 - 1969 صادر می شدند . هفت نشریه از طرف سازمان آزادی بخش فلسطین منتشر می شد . " التحریر " ( رهایی ) در قطر و بغداد " قضیتنا " ( مسأله ما ) در کویت ، " المقاومه " در عراق ، ( ندای انتقام ) در رباط ، " نداء الارض " ( ندای زمین ) در الجزایر ، " فلسطیننا " ( فلسطین ما ) در تونس . جنبش آزادی بخش ملی فلسطین ( فتح ) نشریات " حصادالعاصفه " ( برداشت توفان ) ، " السور " ( عقابان ) را در لبنان و " فتح " را در عراق منتشر می کرد .
جبهه خلق برای آزادی فلسطین شش نشریه صادر می کرد که " الجبهه " در سوریه و " ماالعمل " ( چه باید کرد ) در اردن و " الطالب الثوری " ( دانشجوی انقلابی ) در لبنان از آن جمله بودند . جبهه دموکراتیک برای آزادی فلسطین نشریه های غیرمرکزی صادر می کرد که " قضایاالجماهیر " ( مسائل توده ها ) در زرقاء اردن و " الثوری " ( انقلابی ) و " الوطن " در میان آنها بودند . نشریه های دیگری نیز از سایر سازمانها منتشر می گردید ولی مانند بقیه مطبوعات این دوره به صورت منظم نبود .
3 - مطبوعات اتحادیه های سندیکایی و حرفه ای فلسطین :
این گونه مطبوعات انقلابی در سالهای 75 - 1967 منتشر می شد . اتحادیه های سندیکایی و حرفه ای مختلف پنج نشریه صادر می کردند که افکار مقاومت و اصول انقلاب را ترویج می نمود . این مطبوعات علاوه بر موضوعات کلی سیاسی ، به مسائل سندیکائی و دفاع از حقوق طبقه کارگر در فلسطین توجه داشتند . از این ردیف ، نشریات زیر را می توان نام برد :
" الفلسطینیه الثائره " ( زن انقلابی فلسطینی ) که اتحادیه سراسری زنان فلسطینی از فوریه 1970 در اردن صادر می کرد و " فلسطیننا " در ژانویه 1972 از طرف اتحادیه سراسری کارگران فلسطین در دمشق منتشر می شد ، " صدی الثوره " ( صدای انقلاب ) از ماه مارس 1974 از طرف اتحادیه سراسری دانشجویان فلسطین - - سافه لبنان منتشر شد ، " جبل الزیتون " از سال 1965 از طرف اتحادیه سراسری دانشجویان فلسطینی در قاهره انتشار می یافت و " جمعیه الهلال الاحمر الفلسطین " که از ماه مارس 1972 در بیروت منتشر گردید .
4 - مجله های تخصصی :
این مجلات به مطالعه و بررسی مسأله فلسطین با روش علمی دقیق همت گمارده بودند . مهمترین آنها " شؤن فلسطینیه " ( مسائل فلسطین ) بود که از طرف مرکز مطالعاتفلسطینی وابسته به سازمان آزادی بخش فلسطین در ماه مارس 1971 منتشر شد .
این مجله که به صورت ماهانه انتشار می یافت و مطالعات و بررسی های جدی فراوانی را انجام داد و بسیاری از نویسندگان و پژوهشگران فلسطینی ، عرب و بیگانه که به مسأله فلسطین علاقه مند بودند در آن مقاله می نوشتند . از مجله " الوطن المحتل " ( میهن اشغال شده ) که از طرف دفتر سرزمین اشغالی در سازمان آزادی بخش فلسطین در سال 1965 منتشر می شد و در بررسی اوضاع فلسطینیان سرزمینهای عربی اشغال شده تخصص داشت نیز می توان نام برد .
یکی از این نشریه های تخصصی مجله " الکاتب الفلسطینی " ( نویسنده فلسطینی ) است که در سال 1978 از طرف اتحادیه سراسری نویسندگان و روزنامه نگاران فلسطینی منتشر می شد .
مطبوعات انقلاب فلسطین هنوز هم به یک وضع پایدار و بادوام دست نیافته است و تعدد آنها که نشانه همین ناپایداری است ، ریشه در شرایط دشواری دارد که زندگی ملت فلسطین در کشورهای عربی و سرزمینهای اشغالی را در برگرفته است .
مآخذ :
- خلیلی ، غازی : صحافة المقاومة فی عشر سنوات 1965 - 1975 ، شؤون فلسطینیة ، شماره 41 و 42 ، کانون الثانی/شباط 1975 ، بیروت .
- ابوثائر : صحافة فتح و الثورة ، شؤون فلسطینیة ، شماره 17 ، کانون الثانی 1973 ، بیروت .
- کنفانی ، غسان : الأدب الفلسطینی المقاوم تحت الاحتلال 1948 - 1968 ، بیروت 1968 .
