ام الفحم ( شهرک - )

این روستا به دلیل وجود بیش از حد جنگل در اطراف آن و تولید فراوان زغال چوب در آن به ام الفحم ( دارای زغال ) نامگذاری شده است . شهرکی است عربی واقع در 41 کیلومتری جنوب شرق حیفا و 25 کیلومتری شمال غرب جنین . به جز راه فرعی بین این روستا و راهی که الخضریه را با راه مرج ابن عامر از طریق دره عاره وصل می کند ، و به وسیله راههای آسفالته درجه یک با این دو شهر مرتبط می شود .

ام الفحم در منطقه بلندی از دامنه شمالی کوههای نابلس به ارتفاع 450 متر از سطح دریا در سمت شمال شرق ، و در منطقه تقسیم آب دره العراد و دره السویسه و دره البصه از سرچشمه های رودخانه ی المقطع علیا ، و دره ی الشغور و دره ی السلطان از سرچشمه های رود عاره علیا قرار گرفته است . کوه اسکندر واقع در شرق به بلندی 518 متر از سطح دریا جزو مناطق مشهور این شهرک است . یک زیارتگاه مذهبی معروف به فرار اسکندر در قله ی این کوه واقع شده است . این کوه در اکتبر سال 1945 شاهد نبرد مشهوری میان انقلابیون فلسطینی و مقامات قیمومیت انگلیس بوده که تا روستای الیامون امتداد داشته و در آن مقامات قیمومیت از تانک و هواپیما استفاده کرده اند ، و 15 تن از مجاهدان به شهادت رسیده اند .

این روستا به فراوانی چشمه سارها معروف است . از جمله آنه می توان چشمه های : الشعره ، البر ، الوسطه ، ام الشید ، المغاره ، ام خالد ، جرار ، الزیتون ، ابراهیم ، داود ، الذروه و چشمه البنی واقع در جنوب شرق روستا ، که آب آن در سال 1940 برای آشامیدن و کارهای خانه به وسیله ی لوله به نزدیکی روستا انتقال داده شده است را نام برد

شکل کلی روستا به صورت حرف S بوده و پر جمعیت است . در سال 1931 حدود 488 باب خانه ساخته شده از سنگ در آن وجود داشت . مساحت روستا در سال 1945 بیش از 128 جریب بوده است و از نظر وسعت زمینهای تابعه خود جزو اولین روستاهای شهرستان جنین به شمار می رفت ، به طوری که علاوه بر زمینهای روستاهای : اللجون ، معاویه ، مشیرفه و مصمص در حدود 72342 جریبی زمین تابع این روستا بوده است . همگی روستاهای یاد شده روستاهای کوچک است و اصل نژاد ساکنانش به روستای الفحم بر می گردد که برای نزدیک بودن به کشتزارهایشان در این روستاها ساکن شده اند . صهیونیستها از زمینهای ام الفحم و حومه ی آن چیزی در اختیار نداشتند .

شماره جمعیت ام الفحم در سال 1922 بیش از 2191 تن بود که در سال 1931 به 2443 تن و در سال 1945 به 5430 تن افزایش یافت . تعداد جمعیت روستاهایی که قبلاً نام برده شد جزو این رقم جمعیت است . سه باب دبستان در این شهرک وجود داشت یکی پسرانه که در دوران عثمانی تأسیس شده بود یکی دخترانه که در سال 1942 ساخته شده ، و دبستان سوم نیز مختلط بود .

اقتصاد روستا بر کشاورزی متکی بود ، به طوری که حبوبات و فرآورده های کشاورزی و درختان باردار . و انواع سبزیجات در مساحتهای زیادی از زمینهای این روستا کشت می شد . فراوانی آبهای سطحی ، و حاصلخیزی خاک به این امر کمک کرد . در سال 1944 مساحت کشتزارهای حبوبات و فرآورده های کشاورزی بیش از 34220 جریب و مساحت سبزه زارها حدود 3100 جریب و مساحت باغهای میوه در حدود 1943 جریب و مساحت باغهای زیتون در حدود 3540 جریب بود که رقم اختر در جای خود 4/4 درصد مساحت کل باغهای زیتون شهرستان بود . در همان سال ، 3 دستگاه روغن گیری زیتون در ام الفحم وجود داشت . ساکنان آن در کنار کشاورزی به دامپروری نیز می پرداختند ، در حدود 6000 رأس گوسفند و 2000 رأس گاو در این روستا وجود داشت . در حدود 8000 جریب از زمینهای روستا جنگی بود که این امر منجر به ایجاد صنعت زغال چوبی در این روستا شد . در سال 1944 مقدار زغالهای تولید شده این روستا در حدود 360 تن بود .

ام الفحم بزرگترین روستای عربی واقع در فلسطین اشغالی از سال 1948 است . شمار جمعیت آن در سال 1969 در حدود 11500 تن می رسید این تعداد در سال 1974 به 14000 تن افزایش یافت . صهیونیستها تمامی زمینهای روستا در مرج ابن عامر را مصادره کردند و شهرک یهودی نشین " می عمی " را در محلی مشرف بر روستا احداث کردند .

مآخذ :

1. صایغ ، انیس : بلدانیه فلسطین ، المحتلة ( 1948 - 1967 ) ، بیروت 1968 .

دباغ ، مصطفی مراد : بلادنا فلسطین ، ج 2 ، و ج 3 ، ق 2 ، بیروت 1970 و 1971 .

نقشه فلسطین : مقیاس ، تصویر ام الفحم .

نقشه فلسطین : مقیاس ، تصویر حیفا .