دیوارها و باروهای شهرهای فلسطین

شهرهای فلسطین مانند سایر شهرهای قدیمی به وسیله دیوارهایی محکم محصور و مورد حفاظت بوده است . بیشتر این دیوارها به واسطه سهل انگاری و جنگها در طول دوره های مختلف تخریب و ویران گشته ولیکن برخی از آنها علی رغم حوادث و پیشامدها هنوز پابرجاست و استوار باقی مانده اند .

تاریخ نشان می دهد که دیوارائی ، شهرهای قدس ، طبریه ، لد ، نابلس ، سبسطیه ، عسقلان و غزه را احاطه کرده بودند همان طور که تمامی شهرهایی که در هزاره سوم قبل از میلاد و در دوره رومیها بنا گشته به وسیله دیوارها محافظت می شدند و در اثناء حفاریهایی که از بیش از 60 سال پیش جریان دارد بر باقی مانده برخی از آنها دست یافته شده است . از جمله این شهرها عبارتند از لاخیش که امروز تل الدویر خوانده می شود و بیت شمش عین شمس کنونی و جیزر یا تل جزر فعلی و تعنک تل تعنک جدید و مجدو محل المتسلم امروز و اریحای قدیمی تل السطان جدید و شروحن تل الفارعه کنونی غزه که نام فعلی آن تل العجول بوده و مزفا که همان تل النصبه بوده و دبیر یا تل بیت مرسیم کنونی و حصاور و عای که امروز اولی باسم تل القاضی و دومی بنام التل خوانده می شود . دو شهر اریحا و عای از اولین شهرهای دارای دیوار بوده اند زیرا دیوار اطراف این دو شهر در اوائل هزاره سوم قبل از میلاد بنا شده است .

این دیواها از خشت و آجر خام و بر روی پی و پایه ای از سنگ سیمانی و در دو مرحله بنا می شده است . در مرحله اول دیوار قائم و عمودی ساخته شده و سپس در مرحله دوم دو دیوار مایل از خارج و داخل به آن اضافه گردید تا از یک طرف کمک دیواره قائم بوده و از طرف دیگر از پیشروی دشمنان و سوراخ کردن دیوار از پایین آن جلوگیری کند .

[[ پرونده : | ج 1 ، ص 253 ]]

[[ پرونده : | دیوار شهر عکا ]]

ساخت دیوارها نزدیک به 500 سال به همین ترتیب ادامه یافت . و سپس تقریبا در سال 2600 قبل از میلاد وضعیت تغییر کرده و دیوارهای سنگی برپا گردد که از طرف خارج به صورت مایل و شیب دار و از طرف داخل به صورت قائم و عمودی بود . ساخت دیوارها بدین گونه تا سال 2300 قبل از میلاد یعنی هنگامی که عمودیها به شهرهای فلسطین حمله برده و آنها را با بدترین نوع ویران کردند ادامه داشت .

پس از گذشت 400 سال از نابودی و بلوا و غوغا ، هنگامی که تمدن به فلسطین بازگشت ، شهرهای جدیدی بر خرابه های شهرهای گذشته ساخته شد که تمامی این شهرها با دیوارهایی مستحکمی از سنگهای قطوری که مورخان یونانی به خاطر بزرگیشان به آنها سنگهای کیلکوبیة می گفتند حفاظت می شد . این دیوارها از خارج مایل و از داخل به صورت قائم و عمودی بودند . قسمت بالای این دیوارها با خشت ساخته شده و برعکس دیوارهای پیشین دارای برجهای زیادی بودند . دیوار تنها یک در داشت که تشکیل یافته از ورودیی بود که دارای - چهار اتافک نگهبانی - دو اتاقک در هر طرف بوده و این مدخل ورودی دارای سه در پی درپی بود تا جلوی حمله سریع مهاجمان را گرفته و آنها را مشغول دارد . نظیر این نوع دیوارها در شکیم که امروزه بلاط ة نامیده شده و در نزدیکی نابلس واقع است و همچنین در اریحا و مجدو و محلهای دیگر کشف شده است . شهرهای فلسطین مدت بیش از 700 سال برهمین نوع از حفاظت دیوارها تکیه و اعتماد داشتند .

[[ پرونده : | دیوار شهر قدس ]]

[[ پرونده : | ج 2 ، ص 254 ]]

فلسطین در قرنهای چهارده و سیزده و دوازده قبل از میلاد مورد تعرض جنگهای زیادی واقع شد . این جنگلها از طرف مشرق و به وسیله اقوامی که متون مصری آنها را الخبیرو می نامند دامن زده می شد . شکی نیست که برخی از قبایل اسرائیلی نیز در میان همین اقوام بودند . این افراد توانستند بر روستاهایی که مورد حفاظت واقع نشده بودند سیطره یافته اما شهرهای محافظت شده توانستند در مقابل حملات آنان بایستند . پس از دو قرن و اندی یعنی در اوائل هزاره اول ، نیروهای اسرائیلی توانستند پس از درگیری شدیدی با فلسطیینها از یکطرف و کنعانیها از طرف دیگر شهرهای محافظت شده را اشغال کرده و تمامی کشور را به زیر سلطه خود درآورند . اسرائیلیها آنگاه که در فلسطین وطن گزیدند آمادگی و توانایی ساخت یا ترمیم دیوارهایی که به واسطه جنگها و یا به دلیل اهمال کاری و سهل انگاری تخریب شده بود را نداشتند به همین جهت پادشاهان آنها برای بهره گیری از مهندسان و معماران به فنقیهای صور پناه آوردند و دیوارها را پیرامون قدس و سامرة ( سبسطیه فعلی ) وغیره... برپا کردند . این دیوارها از سنگهایی بنا شد که اطراف آنها با لطافت تراشیده شده بود در حالی که روی خارجی آن خشن و زبر بود و برخی تغییرات در روش ساخت دیوارها پدید آمد همان طور که در سبسطیه و شهر مجدو چنین می باشد و دیوارها به صورت قائم و بدون دیوار کمکی مایل ساخته شد اما این دیوارها هنوز دارای برجهای زیادی بودند و در مدخل ورودی تحت حفاظت دو اتاقک هر طرف یک عدد به جای اتاقکی که در هزاره دوم وجود داشت قرار داده شده بود .

در مزفا ( تل النصبه ) دو سر دیوار بر تشکیل یک دائره بسته پیش هم نیامده بلکه هر سر دیوار از مسیر دیگری منحرف شده و از یکدیگر کمی دور شده اند به طوری که ورودی شهر بین دو سر دیوار قرار داده شده است .

با آمدن اسکندر آثار تمدن هلنستی به فلسطین وارد شدهشیوه ساخت دیوار را از شیوه های یونانی تغییر دادند و به جای دیوارهای دائره ای شکل ، دیوارهای با چهار یا پنج ضلع ساخته شد . این نوع روش در شهر هلنستی نزدیک بیت جبرین در محلی به نام صندحنا ، به دست آمده است . دیوار این شهر به صورت مربع و دارای چهار در می باشد زیرا که شهر دارای دو خیابان اصلی بوده که در مرکز آن به صورت عمودی همدیگر ا قطع می کنند و درها در ابتدای هر طرف از این - چه خیابانها برپا شده است و هیچ برجی در این دیوارها - دیده در گوشه ها و چه در اطراف نشده است برعکس دیوار شهر سبسطیه که دارای برجهایی دائره شکل بودند .

رومیها در ساخت استحکامات و دیوارهای حفاظیشان راه اسکندر را پیموده و در اطراف شهرهایی که در فلسطین ایجاد کردند دیوارهای چهار ضلعی ساخته و در شهرها دو خیابان اصلی کشیدند . آثار دیوارهای آنها در عسقلان و غزه و قیصریه و آشکارترین آنها دیوار قدس یافته شده است . دیوارهای رومی به ضخامت سنگهایشان که طول برخی از آنها به 14 متر می رسد مشخص می شوند و هنوز نیز آثار رومیها در دیوار قدس از زیر آنچه صلیبیهاو عثمانیها به آن افزوده اند آشکار می باشد . بر بالای درهای دیوارهای رومی طاقهایی وجود داشته و به همین دلیل عریضتر از درهای شناخته شده دوره های پشین می باشد .

پس از فتح اعراب ، آنها ( اعراب ) در ابتدای امر در ساخت دیوار شهرهایشان روش رومیها و بیزانسیها را پیاده کردند ولی بعدا و به ویژه در قرون وسطی برخی تغییرات ناقص درآن به وجود آوردند .

آنگاه که صلیبیها آمدند روشهای هندسی رایج در اروپا را در ساخت دیوارها داخل نموده و سنگهای کج متصل به هم را به کار گرفتند و اکثرا اسامی سنگتراشها را بر روی سنگها نقش می زدند همان طور که وضعیت در قسمتهایی از دیوار قدس که به دوره صلیبیها برمی گردد و دیوراهای عسقلان و عکا و ارسوف و غیره... از شهرهایی که صلیبیها به دور آنها کشیدند بدین گونه می باشد .

ممالیک شکل این دیوارها را تغییر نداده ولی به وسیله سنگهای تراشیده شده ای که در چهار طرفشان حاشیه هایی داشتند این دیوارها را ترمیم کردند . این مطلب در دیوار شهر قدس که قسمتهای بالای آن خراب شده و سلیمان بن سلیم سلطان عثمانی با سنگهایی که از اینجا و آنجا جمع کرده و دارای شکل و صورتی خاص نبودند بازسازی کرده است مشاهده می شود .

بعدها ظاهرالعمر دیوار پیرامون عکا را بنا کرده است که تاکنون نیز برخی از قسمتهای آن پابرجاست .

مآخذ :

1. Albright, w.f : Tell Beit Mirsim I. ASOR XII.
2. Flinders Petrie. : Gazal-IV, London 1937-34.
3. Flinders Petrie. Beth pelet, London 1930 and 1932.
4. Grant, E : Ain sheme I,II,III,1931-1934.
5. Kenyon,k. : Excavations of Jericho, London 1960.
6. Kenyon,k : Digging up Jericho, london 1957.
7. Lamon, s.and Shipton,G.M : Megiddo I, 1939.
8. Macalester, R.A.S. : Excavations of Gezer London1972.
9. Marquet, Y. : Les fouilles de Ay, Beyrouth 1949.
10. Rowe, A. : The Topegrahpy and History of Beth-shan U.S.A. 1930.
11. Starkey, J.L. : Lachish I-IV, 1938-57.
12. Sukenik,E.L. : Samaria Sebaste, I, London 1942.