خشکسالی در فلسطین

خشکسالی یک اصطلاح نسبی است و بارش باران در آن هنگام کمتر از 100 میلیمتر در سال می باشد و در مناطق شمالی فلسطین که همیشه باران می بارد آن را درک نمی کنند در حالی که قسمتهای جنوبی که باران کم می بارد آن را به خوبی احساس می نمایند . همچنین مقدار باران در درجه حرارت و مسائل دیگر مناطق خشک و نیمه خشک تأثیر می گذارد و هنگامی که با مناطق مرطوب و نیمه مرطوب مقایسه شود میزان بسیار اندک می باشد بنابراین درک مسأله خشکسالی در مناطق صحرائی و شبه صحرائی بسیار زیاد و در مناطق مرطوب و نیمه مرطوب بسیار کم می باشد .

الف ) دلایل آن :

خشکشالی به مقدار بارانی که در فلسطین می بارد بستگی زیادی دارد و افزایش باران به تغییرات جوی بستگی دارد که از دریای مدیترانه به طرف شرق می آید .

هنگامی که این حرکت جوی برای مدت زمانی متوقف گردد موجب کاهش باران می گردد و از طرف دیگر به مقدار گرما و سرعت باد نیز بستگی دارد . و هنگامی که زیاد شود درجه حرارت هوا افزایش یافته و سرعت باد زیاد می شود ( نک : آب و هوای فلسطین ) و زمانی که میزان باران فصلی و سالانه کاهش یابد و میزان تبخیر زیاد بشود ، اثر این بارانها کاهش یافته و خشکسالی به وجود می آید .

با توجه به سالهای خشکسالی در فلسطین دیده می شود که در خلال قرن اخیر این خشکسالیها در حد فاصل بین دو زمان بارانی رخ داده است و درست در وسط ایام بارانی یعنی در فصل زمسان حقیقی می باشد . و فلسطین در طی سالهای 1869 تا 1873 و از سال 1924 تا سال 1936 و از سال 1958 تا سال 1963 به طور مداوم سالهای خشکی را به خود دیده است و سال 1950 - 1951 از خشکسال ترین سالها در فلسطین بوده است .

بارانهائی که به صورت نامنظم در فلسطین می بارد در جاهای مختلف متفاوت می باشد و به عوامل مختلفی همچون سطح ارتفاع و مکان و درجه تأثیر در برابر تغییرات جوی بستگی دارد که این تغییرات در جهت شمال و غرب کاهش می یابد و در جهت جنوب و شرق افزایش می یابد .

میزان تغییرات باران در عکا 20 درصد ، در نابلس 23 درصد ، بیت المقدس 25 درصد ، بیرالسبع 35 درصد و در عسلوج 70 درصد می باشد و میزان اعتماد به باران در مناطق حاصلخیز و مرطوب و شبه مرطوب بیش از مناطق خشک و شبه خشک می باشد .

منطقه نقب که یک منطقه صحرائی می باشد مقدار بارش آن مشخص نیست و خشکسالی در آن زیاد می باشد و به ویژه در منطقه نقب جنوبی بیشتر است . به دنبال بررسیهایی که در سال 1966 انجام گردید مشخص شد که میزان بارش باران در ارتفاعات نقب میانی حدود 84 مم در سال می باشد و هر 50 سال یکبار دوران و چرخش دارد .

میزان بارش در خلال هر دوره از این دوره ها به اندازه 28 مم افزایش و یا کاهش می یابد و به تعبیر دیگر در یک 50 سال باران از میانگین آن افزایش می یابد و در 50 سال بعد این میزان بارش کاهش می یابد و در همین بررسی مشخص گردید که منطقه نقب هم اکنون دوران کاهش بارندگی را طی می کند و این کاهش تا پایان همین قرن ادامه می یابد .

ب ) توزیع خشکسالی :

با توجه به میانگین بارش باران ( آن گونه که لانگ در سال 1920 وضع کرده است ) و به گونه ای که محاسبه اندازه بارش سالانه بر اساس میلیمتر بوده و میزان حرارت هوا مشخص باشد می بینیم که میزان بارندگی در داخل فلسطین بین صفر تا 50 مم دوران دارد و در مناطق خشک بین صفر تا 14 تغییر می کند و در مناطق نیمه خشک بین 15 تا 29 میلیمتر و در مناطق نیمه مرطوب بین 30 تا 50 میلیمتر متغیر می باشد . و در مناطق خشک میزان بارش سالانه به طور نسبی بسیار کم بوده و به کمتر از 15 میلیمتر می رسد و در این مناطق گرمی هوا بسیار زیاد است .

و به طور نمونه ، منطقه اسدوم - جنوب دریای سیاه 2 و در اریحا 6 و در دره القارعه 9 و در بیرالسبع 11 و در عوض در مناطق مرتفع و نیمه مرطوب همانند قدس به 32 و در ناصریه 35 و در صفد 49 میلیمتر می رسد میزان خشکی به طرف جنوب افزایش و به طرف شرق کاهش می یابد . با توجه به نمودار توزیع بارندگی که مناطق خشک و نیمه خشک مشخص شده باشد نشان می دهد که خط باران 350 مم حد فاصل بین مناطق مرطوب و نیمه مرطوب می باشد و خط باران 200 مم حد فاصل بین مناطق خشک و نیمه خشک را نشان می دهد و همین می توان حد فاصل بین دو نقطه صحرائی خشک و نیمه مرطوب را در خط 350 مم در نظر گرفت که از غزه شروع شده و به طرف شرق ادامه یافته و به جنوب الخلیل وصل می شود . و از شرق الخلیل موازی نمودار خط تقسیم آب برای کوههای فلسطینی میانی تا مسافت 10 کیلومتر به طرف شمال کشیده می شود و سپس از دشت مرج ابن عامر به طرف ارتفاعات الجلیل عبور می کند و در نزدیکی طبریه پایان می یابد .

گوتمان معتقد است که فلسطین دارای دو منطقه آب وهوایی مختلف است که یک در شمال شمال غربی فلسطین به مساحت 13 هزار کیلومتر و دیگری در جنوب و جنوب شرقی می باشد .

منطقه اول از وضعیت جوی دریای مدیترانه برخوردار است و سالانه پیش از 350 مم باران را به خود اختصاص می دهد و دیگری از مناطق صحرائی بهره برده و به طور متوسط سالانه کمتر از 200 مم باران دارد . ولکین مشخص نمودن منطقه خشک و نیمه خشک را آن گونه که گوتمان مطرح نموده است مشکل است . و اطراف آن دقیقا ثابت نیست و به طرف شمال و غرب در سالهای خشک جلو می رود و به طرف جنوب و شرق و سالهای بارانی عقب می آید و همینطور مسأله ناپایداری آن در زمین هم این گونه می باشد .

در سالهای خشک زمینها بدون زراعت و کشت رها شده و از آنها فقط به عنوان چراگاه حیوانات استفاده می گردد و در سالهای بارانی در آنها حبوبات خصوصا جو کشت می گردد و در فصل تابستان خشک چوپانان با گوسفندانشان از مناطق صحرائی به سرزمینهای سرسبز و دارای کشاورزی کوچ می کنند تا از بقایای محصولات کشاورزی برای چرای گوسفندان استفاده نمایند .

ج ) تأثیرات خشکسالی :

خشکسالی تاثیرات فراوانی دارد که همه ساکنان فلسطین از بدوی و کشاورز و شهری از آن آگاه هستند . و خسارات زیادی به بار آورده و محصولات کشاورزی از بین رفته و یا اینکه قبل از موعد مقرر آنان برداشت می شوند و جنس آنها پست شده و از نظر کمی و کیفی کاهش پیدا می کنند به طوری که اغلب کشاورزان ترجیح می دهند که دامهایشان را در مزارع بچرانند ولی ساکنان منطقه نقب به منظور یافتن آب و چراگاه برای حیواناتشان به طرف شمال مهاجرت می کنند زیرا بسیاری از آنها در اثر تشنگی و گرسنگی تلف می شوند .

مسأله کشاورزی فقط به کشاورزان منحصر نمی شود بلکه صاحبان مشاغل دیگر نیز به طور مستقیم و یا غیر مستقیم به کشاورزی می پردازند . در خشکسالی دیون کشاورزان زیاد شده و تا جائی که دیگر قادر به پرداخت آنها نمی باشند و مجبور می شوند زمینهایشان را به قیمت ارزان به تجار بفروشند .

و این فقر حاصل شده از خشکسالی در زندگی اقتصادی و اجتماعی آنها تأثیر می گذارد و انجام طرحهای اقتصادی کند شده و یا متوقف می گردد و جویندگان آب زیاد شده و آبهای سطحی و سیلابی چاهها نیز فرو می رود .

مآخذ :

1. صلاح ، حسن عبدالقادر : الاساس الجغرافی للنزاع العربی - الاسرائیلی حول میاة نهرالاردن ، مجله کلیة الاداب ، الجامعة الاردنیة ، عمان ، کانون ، الثانی 1972 .
2. Gottmann, J : Etudes sur I'Etat d'Israel et le moyen orient, paris 1959.
3. Neumann, I : on the Incidence of Dry and wet years, 1956.