اسکندرونه ( رودخانه - ): تفاوت بین نسخه‌ها
جز (۱ نسخه واردشده) |
|
(بدون تفاوت)
| |
نسخهٔ ۱۴ ژوئیهٔ ۲۰۲۰، ساعت ۰۷:۳۱
این رودخانه به نام رودخانۀ شور نیز معروف است . سرچشمه‌های این رودخانه از گردهم‌آمدن مسیلهای موقتی که آبهای بارانی منطقۀ بین روستاهای کفر قدوم ، الگو و کفر عبوش در آن جاری می‌شود تشکیل شده و در شمال روستای کفر جمال و فلمته ( فلامة ) به سمت غرب ادامه مسیر داده و در آن محل به نام رودخانۀ اسکندرونه شناخته می‌شود . این رود در کوهپایه‌های غربی نابلس سیر کرده ، راه خود را از میان سنگلاخها و صخره‌های آن می‌شکافد و بعد از پیمودن 12 کیلومتر وارد دشت ساحلی فلسطین می‌شود و به زاویۀ قائمه به طرف شمال مایل و طی پیچ‌وخمهایی از شهرک قلنسوه عبور می‌کند . سپس از محور شمال شرق تا زمینهای روستای قاقون پیش می‌رود ، در آنجا به درۀ زبر ، که از کوههای نابلس تا شمال طولکرم امتداد دارد ، می‌ریزد و پس از طی دو کیلومتر ، به سمت غرب - شمال غربی مایل شده و به صورت پیچ‌وخم در دشت ساحلی به طرف دریای مدیترانه می‌رود و در این مسیر دشت الحوارث و شنهای ساحلی را در نوردیده و در بندر ابوزابورۀ در شمال روستای عربی ام‌خالد و روستای صهیونیستی ناتانیا ، ازمیان زمینهای اعراب التفیعات در شمال و اعراب الحوارث در جنوب ، به دریا می‌ریزد . این رودخانه مسافتی بالغ بر 37 کیلومتر را با میانگین ارتفاع 300 - 325 متر از سطح دریا می‌پیماید . میزان شیب آن تقریباً 1 : 124 است ولی این شیب در قسمت بالای رودخانه در کوهپایه‌ها و دامنۀ تپه‌ها زیاد و در دشت ساحلی فلسطین کم می‌باشد .
بستر رودخانۀ اسکندرونه به سه قسمت تقسیم می‌شود . اول - درۀ سیلابی که بیشتر بخشهای بالا و میانی رودخانه را شامل می‌شود . دوم - رودخانه به دلیل ریخته شدن آب چشمه‌ها و دیگر رودها به بستر آن ، در مجرای سفلی ، دارای جریانی مستمر و دائمی است . قسمت سوم که طول آن تا مصب 6/2 کیلومتر است و در این قسمت رودخانه عریض شده و با عرضی بیش از 50 متر به‌طور دائم جریان دارد و برای عبور قایقها و لنج‌های کوچک مناسب می‌باشد .
مساحت حوزۀ رودخانه اسکندرونه با تمامی رودهایی که به آن پیوسته و تمامی سیلابهایی که منتهی به آن می‌باشند 561 کیلومتر است و در بخشهای کوهستانی و بلند از سنگهای رسوبی مربوط به دورۀ دوم زمین‌شناسی ( سینومانی - تورونی ) تشکیل شده که بیشتر از سنگهای آهکی و دولومیتی می‌باشد ( نک : سنگها ) در حالی که بقیۀ قسمتهای رودخانه ( قسمت وسط و پایین ) بیشتر از رسوبات باقی مانده از سیلها و آبرفتها مثل ریگ و سنگ و شن و... است که از مواد نرم تشکیل دهنده زمین و دست ساحلی فلسطین می‌باشد . این رودخانه در ناحیۀ مصب ازمیان تپه‌ماهورهای شنی ساحلی می‌گذرد . اگر بخشی از این رودخانه را در قسمت علیا و در جهت شرقی - غربی و همچنین بستر وسطای آن را در نظر بیاوریم ، این رودخانه نقشه‌ای ساده دارد .
لازم به ذکر است که مجاری بالای این رودخانۀ هم‌مسیر از مناطق سنگهای سینومینه - ایوسینیه در بخشهای غربی کوههای نابلس می‌گذرد ، و از آنجا که رودخانۀ اسکندرونه و رودخانۀ هم‌مسیر آن ، در بخشهای کوهستانی و تپه‌ای تشکیل یافته و از صخره‌های نسبتاً سخت دوره‌های دوم و سوم زمین‌شناسی دارای شیبهای طولی تندی می‌باشد ، آب در دره‌ای عمیق و تنگ که در این صخره‌ها حفر شده است جریان می‌یابد . ولی در منطقۀ الرباعیه در دشت ساحلی فلسطین ، به علت پیچ‌وخم رود و کم‌عمق بودن دره ، رودخانه کم‌شیب است و این شیب در کیلومترهای پایانی شدیداً ناچیز می‌باشد تا جایی که سیلابها باعث به وجود آمدن آبگیرها و باتلاقهایی در دو طرف رودخانه گردیده که بیشتر آنها خشکانیده و تبدیل به برکه‌هایی برای پرورش ماهی شده است .
جریان آبهای رودخانۀ اسکندرونه تابع نظام آب‌و‌هوایی حاکم بر ساحل فلسطین و دامنه‌های غربی کوههای فلسطین می‌باشد . در زمستان بارانهایی با میانگین سالانه تقریباً بین 500 - 600 میلیمتر در آنجا باریده و آبها به شکل سیل و جریانهای پرحجم ، دره‌ها و رودخانه‌های کوچک منشاء بالای رود اسکندرونه را پر می‌کند . این در حالی است که بقیۀ فصول سال و مخصوصاً تابستان ، بارشها قطع می‌شود ، کف دره‌ها خشک می‌گردد ، و غیر از آبهای مجرای پایین رود ، آب دیگری در رودخانه ، جاری نمی‌شود اگر هم در برخی گودالها مقداری آب باقی مانده باشد ، حرارت بالای تابستان ( میانگین حرارت تابستانی 26 درجه ) و تبخیر شدید ( مقدار تبخیر تابستانی ماهانه 1800 - 2000 میلیمتر ) باعث خشک شدن دره‌ها و تبخیر آبهای آنها می‌گردد مگر آن مقدار آبی که در لابه‌لای صخره‌های ته دره‌ها رسوب کرده باشد .
فعالیت اقتصادی و سکونت : حوزۀ رودخانۀ اسکندرونه از جایگاههای قدیمی است که انسان آن را آباد ساخته و در دشتها و تپه‌ها و کوهها از ساحل دریا گرفته تا ارتفاعات نابلس در فعالیتهای گوناگون اقتصادی نقش داشته است . در محل روستای عربی ام‌خالد ابزار و سنگهای نوک‌تیز ( به شکل سرنیزه ) پیدا شده است که نمایانگر سکونت انسان عصر حجر در حوزۀ رودخانۀ اسکندرونه و دست ساحلی فلسطین بوده است . خرابه‌ها و آثار قدیمی مربوط به قبل از دورۀ رومیها در اطراف این رودخانه پراکنده است و نامهای کنعانی و سریانی دلیلی برقدمت این منطقه می‌باشد . آباد‌سازی و بهره‌وری انسان از این منطقه تا به امروز نیز ادامه داشته و هنوز برخی از شهرها و روستاهای قدیمی آن مانند طولکوم ، قلقیلیه ، عنتبا ، الطیبة ، الطیره ، الجت و... پا برجا می‌باشند .
زندگی در اطراف رودخانه ، برکشاورزی و دامداری تکیه داشته و زراعتهای مختلف از جمله زراعت حبوبات و درختان میوه و پیش از همه ، مرکبات و زیتون در این منطقه به ویژه در بخشهای پست و دشت زراعتی رایج می‌باشد . در بخشهای مرتفع و تپه‌ها علاوه بر زراعت ، پرورش دام نیز رواج بسیار دارد . کشت حبوبات در این منطقه بیشتر به صورت دیم می‌باشد در حالی که بقیه کشتها اغلب به صورت آبی است . درختان میوه غیر از مرکبات اهمیت کمتری دارا بوده و متکی بر آبیاری می‌باشد . کاشت درختان زیتون در دشت ، نسبت به کشت مرکبات کمتر است و به جز در بخشهای مجرای بالای رودخانه که زمینهای زیتون کاری برروی تپه‌ها و ارتفاعات غربی کوههای نابلس به همراه مزارع گندم و جو و سبزی و درختان میوه پراکنده می‌باشد ، در مناطق دیگر ، درخت زیتون دیده نمی‌شود . پرورش دام از جمله گوسفند و بز و گاو در حوزۀ رود اسکندرونه رواج داشته و تنها نقطه‌ای که شاید خالی از زراعت باشد ، تپه‌ماهورهای شنی نزدیک ساحل و مناطق سنگلاخ خشک در داخل و مناطق باتلاقی است که بیشتر آنها تبدیل به استخر پرورش ماهی شده است .
در منطقۀ رود اسکندرونه ، شبکۀ متراکم راههای ارتباطی زمینی جهت تردد اتومبیلها و قطارها گسترده شده است که این منطقه را به تمامی نقاط و مراکز فلسطین مرتبط کرده و عملیات رشد و گسترش آبادانی را تسهیل نموده است . صهیونیستها در پی شناخت اهمیت اقتصادی این منطقه به سرعت اقداماتی را جهت استیلا براین زمینها شروع کردند . حادثۀ زمینهای دشت دره‌الحوارث ( منطقه مجرای پایین رود اسکندرونه ) و دخالت نیروهای اشغالگر انگلیس به نفع صهیونیستها و اشغال تمامی منطقه بعد از سال 1948 و طرد ساکنان عرب از آنجا و برپایی شهرها و آبادیهای صهیونیستی برروی زمینهای اعراب ، گواه این ادعا می‌باشد . ( نک : روستاهای عربی از بین رفته قبل از سال 1948 ) .
