قحطی های فلسطین

کشوری مانند فلسطین با آب و هوای معتدل ، زمین حاصلخیز و آشنایی ساکنین آن با امر کشاورزی از دیرباز همه و همه حاکی از این است که نمی بایست هیچ گونه قحطی در آن اتفاق بیفتد ولی تاریخ فلسطین حکایت از این دارد که این کشور در عهدها و زمانهای مختلف دچار گرسنگی گردیده است .

مشهور است که قدیمترین ساکنان آن یعنی کنعانیان که سرزمین کنعان منسوب به آنان است اهمیت فراوانی برای بهره برداری از نعمتهای طبیعت قائل شده بودند به ویژه توجه زیادی به کشاورزی داشته اند به نحوی که وطن آنان در تورات وسفر خروج : 3 : 8 ) توصیف شده به " سرزمین شیر و عسل " .

سنوهی پزشک مخصوص دربار فرعون . نویسنده مصری در کتاب خود در قرن پانزدهم قبل از میلاد در داستان خود درباره اهل کنعان می گوید : باغهای آنان مملو از میوه خوب و حبوبات آنها در فراوانی بیش از شنهای ساحل دریاست .

کنعانیها به کشت حبوبات ، سبزیجات ، میوه جات پرداخته و اغلب گندم ، جو ، زیتون و انگور را به کشورهای دیگر صادر می کردند . با مصر روابط تجاری گسترده ای

داشته اند به نحوی که چوب ، عطر ، پارچه ، سنگهای قیمتی ، روغن ، عسل ، انگور ، شراب را از طریق خشکی و دریا به آن صادر می نمودند و در مقابل کتان ، سفال و پوست وارد می کردند . این روابط تجاری محکم به سرعت به برقراری روابط سیاسی انجامید و در عهد هکسوس و حد مصر ، فلسطین و سرزمین شام انجام گرفت ، مصریان بر این سرزمین در دوره های هیجدهم ، نوزدهم و بیستم سلطه یافتند ( نک : فرعونها )

در تورات ( تکوین 12 : 10 ) آمده است گرسنگی در سرزمین کنعان ( قرن هیجدهم قبل از میلاد ) ابراهیم خلیل را واداشت تا با خانواده خود به مصر مهاجرت نماید . در عهد هکسوس یعقوب و فرزندانش مجبور شدند که در سال 1656 ق . م به علت قحطی و گرسنگی در فلسطین به مصر بروند . همچنان که تورات از گرسنگی دوران قضات و زمان حکومت داود و روزگار ایلیا و آخاب و سپس ایام یوشع هنگامی که حلقه محاصره بر شهر سامره شدیدتر گردید و اهالی مجبور شدند که گوشت خر و پرندگان مرده بخورند ( سفر پادشاه دوم 6 : 25 ) و گرسنگی شدید در اورشلیم هنگامی که به وسیله نبوکد نصر در سال 586 ق . م . محاصره گردید ( سفر پادشاه 25 : 3 ) یاد می کند .

علت گرسنگی های فراوان در فلسطین در طول تاریخ به عوامل فراوانی بستگی دارد از جمله :

1. حملات خارجی پی درپی به آن
2. انقلابهای داخلی
3. حملات قبایل خابیر و صحرایی در قدیم الایام
4. خشکسالی و گاهی هم نباریدن باران
5. هجوم ملخها .

همچنین گرسنگی های زیادی در زمان جنگهای مصری ها ، هکسوس ، آشوری ها ، بابلی ها ، ایرانیان ، یونانیان و رومی ها به وجود آمد ولی باید گفت که یونانی ها بعد از اسکندر مقدونی به کشاورزی و صنعت در فلسطین اهمیت داده و تجارت را نیز رونق بخشیدند به طوری که وضع اقتصادی کشور به مقدار زیاد بهبود یافت .

در عهد رومیان نیز که برای مدتی طولانی صلح را بر کشور حاکم کردند کشاورزی را تشویق می کردند و به کشاورزان در طرحهای آبیاری و آب رسانی کمک نموده جنگل ها را نیز حفظ کردند و تولید حبوبات را افزایش دادند به نحوی که سرزمین فلسطین و شام در زمینه حبوبات

در عهد رومیان شهرت یافت .

در دورانهای دیگر اثری از گرسنگی باقی نماند ، امنیت حاکم گردید و به سدسازی و حفر قنات و دیگر طرحها که در مبارزه با قحطی موثر بود توجه می شد و یا آثار ناشی از آن را کاهش می داد . همین حالت نیز در ابتدای دوران حاکمیت اعراب و اسلام به وجود آمد : خلفای اموی و عباسی به کشاورزی و کشاورزان عنایت داشته و به سدسازی و طرحهای آبیاری به منظور تشویق امر کشاورزی توجه می کردند . برهمین اساس تاریخ اشاره ای به گرسنگی در این دورانها نکرده است هر چند گاهی بیماری های فراگیری مانند طاعون عمواس در سال 18 ه ، ق و یا حوادثی مانند زلزله در رمله در سال 425 ه . ق و بیت المقدس در سال 452 ه اتفاق افتاده است .

البته این وضعیت در زمان جنگهای صلیبی تغییر یافت و اهالی هرچند وقت یکبار دچار گرسنگی می شدند .

در عهد ممالیک مجددا کشاورزی و تجارت رونق یافت ، با این حال بیماری های مسری ، خشکسالی و افزایش قیمتها از عواملی است که مردم فلسطین را آزار می داد . آن گونه که در سال 896 ه - - 1491 م نیز آفات فوق الذکر تکرار گردید . اخبار وارده حاکی است که ریزش شدید تگرگ در سال 898 ه - - 1492 م و استمرار آن به مدت ده روز خسارتهای فراوانی به کشاورزی وارد کرد به نحوی که مردم دچار قحطی شدند . همین حادثه در سال 910 ه - - 1505 م تکرار یافت . علاوه بر آن صحرانشینان ( بدوی ها ) به قدس حمله ور شده و به غارت مردم می پرداختند .

در عهد عثمانی ها و سلطه آنان بر سرزمین شام و فلسطین ( 922 ه - 1516 م ) اوضاع اقتصادی رو به وخامت گرایید ، تجارت خارجی از بین رفت ، صنعت دچار رکود گردید ، نظام خشن ارباب و رعیتی ، مالیات گزاف ، انقلابهای داخلی و عدم توجه به سدها و تخریب پل ها از جمله عوامل مؤثر در نابسامانی اوضاع اقتصادی بوده است . برهمین اساس در تمامی شهرهای فلسطین به ویژه پس از حمله ملخها در سال 1071 ه - 1616 م به محصولات کشاورزی گرسنگی شدید و آشکاری وارد آمد ، این حملات در سالهای 1865 ، 1899 ، 1915 ، 1916 نیز تکرار یافت . بحرانهای اقتصادی ، سرما ، گرسنگی ، امراض ( بیماری ها ) ریزش برف ( تگرگ ) در 1269 ه - -

1853 م و خشکسالی سال 1271 ه - - 1855 م دامنگیر مردم فلسطین بود .

تحمل این خسارتها به دلیل عدم پیشرفت علمی و به کار نبستن شیوه های پیشرفته کشاورزی و عقب ماندگی صنعتی و نداشتن سیاست اقتصادی مناسب در صادرات و واردات می باشد .

هرچند که وضعیت اقتصادی در فلسطین پس از جنگ جهانی اول بهبود نسبی یافت ولی این وضع چندان ادامه نداشت که حکومت قیمومیت انگلیس با وضع مقررات سخت به منظور سرکوب قیام های مردمی و فراهم نمودن زمینه برای مهاجرت صهیونیستها و تشکیل دولت یهودی شرایط سخت تری نسبت به قحطی و بیماری ها و حوادث و ناملایمات بر مردم فلسطین تحمیل نمود .

مآخذ :

1. دباغ ، مصطفی مراد : بلادنا فلسطین ، بیروت 1971 .
2. حتی ، فیلیپ : تاریخ سوریه و فلسطین ، بیروت 1958 .
3. عارف ، عارف : المفصل فی تاریخ القدس ، القدس 1962 .
4. العامری ، عنان : المنظور الزراعی و الصناعی الفلسطینی ، بیروت 1974 .