مجلس قانونگذاری فلسطین

مقدمه :

مبارزات ملت فلسطین پس از چند دهه ، در سالهای

پایانی دهه هشتاد ( قرن بیستم ) میلادی وارد مرحله تازه ای گردید .

پس از برگزاری نوزدهمین نشست شورای ملی فلسطین - - که نماینده فلسطینیان داخل و خارج به شمار می رود - - در سال 1988 و اعلام تشکیل دولت در تبعید فلسطین و اعلام نام یاسر عرفات به عنوان رئیس این دولت ، شماری از رهبران سازمان آزادی بخش فلسطین مخفیانه به گفتگو و مذاکره با مقامات آمریکایی و صهیونیستی تن دادند .

این گفتگوها در سالهای اولیه دهه نود به امضای توافقاتی منجر شد که بعدها به توافقنامه اسلو یا توافقنامه " اول غزه - اریحا " معروف گردید .

رژیم صهیونیستی سازمان آزادی بخش فلسطین را با اعطای امتیازات فریبنده ای وادار به پذیرش حضور این رژیم در فلسطین کرد . اندکی بعد سازمان آزادی بخش با حذف بخشهایی از منشور ملی فلسطین ، رژیم صهیونیستی را به رسمیت شناخت و مقدمات ورود مقامات ساف به داخل فلسطین فراهم گردید . با امضای توافق اسلو در مراحل اول و دوم در سال 1993 و امضای نهایی این قرارداد در واشنگتن در همان سال ، زمینه تشکیل حکومت خودگردان در بخشی از کرانه باختری و نوار غزه فراهم گردید .

به موجب این توافق ، فلسطینیان می توانستند با تشکیل حکومتی خودمختار بخشی از امور مربوط به خود را اداره کنند ، اما رژیم صهیونیستی مرزها ، آسمان و دریای این مناطق را همچنان از آن خود می دانست .

اولین انتخابات فلسطینی :

در بیستم ژانویه سال 1996 فلسطینیان ساکن کرانه باختری و نوارغزه و قدس شرقی برای اولین بار در تاریخ معاصر به پای صندوق های رای رفتند و رئیس تشکیلات و نمایندگان پارلمان خود را انتخاب کردند .

این انتخابات براساس اعلامیه اصول و تشکیل کمیته های انتقالی و موقت در کرانه باختری و نوار غزه برگزار گردید ، اما جزئیات این انتخابات و ترکیب مجلس و وظایف و جایگاه آن در توافق نامه موسوم به توافق نامه دوم اسلو که در تاریخ 28 سپتامبر سال 1995 به امضا رسید ، بیان شده است .

انتخابات سال 1996 با حضور نمایندگان و هیأتهای

بین المللی برگزار گردید و در حدود دو هزار ناظر از 40 کشور و 10 سازمان بین المللی و بیش از 40 سازمان غیردولتی بر روند برگزاری آن نظارت کردند .

به گفته منابع تشکیلات خودگردان در حدود 5/73 درصد از واجدان شرایط رأی ساکن کرانه باختری و 3/86 درصد از واجدان شرایط رأی در نوار غزه در این انتخابات شرکت کرده و 88 عضو مجلس قانونگذاری فلسطین را در میان 552 نامزدی که در 16 استان شرکت کرده بودند ، برگزیدند .

براساس تقسیمات انجام شده تعدادی از نامزدهای هر استان بر اساس میزان جمعیت آن به عنوان نماینده به مجلس راه یافتند .

شمار نمایندگان مجلس از استان های کرانه باختری 51 نفر و تعداد نمایندگان مجلس از استانهای نوارغزه 37 نفر بود . مسلمانان 81 کرسی ( 9/90 درصد مجموع کرسی ها ) و مسیحیان 6 کرسی ( 8 درصد ) و اقلیت طایفه سامری ( یهودی ) ساکن نابلس نیز یک کرسی این مجلس را به خود اختصاص دادند .

شانزده حزب و جریان سیاسی به همراه شماری از افراد مستقل در این انتخابات به رقابت پرداخته که در نهایت چهار حزب و جریان سیاسی به همراه شماری از افراد مستقل موفق به ورود به مجلس شدند . برخی از جنبشها و جریانهای سیاسی فلسطینی از جمله جنبشهای حماس و جهاد اسلامی این انتخابات را تحریم کردند .

از جمع کل 88 کرسی مجلس ، 83 کرسی به مردان و 5 کرسی به زنان اختصاص یافت . گفتنی است که 25 زن در انتخابات سال 1996 محلس قانونگذاری به عنوان نامزد به رقابت پرداخته بودند .

فلسطینیان با شرکت در این انتخابات علاقه فراوان خود را به مشارکت در تصمیم گیری ها و تأسیس مؤسسات و نهادهای ملی و دمکراتیک و تشکیل دولت و حمایت از زیر ساخت های جامعه مدنی فلسطین مبتنی بر حاکمیت قانون و حمایت از آزادی های مدنی و احترام به حقوق بشر و اصول زندگی اجتماعی بر اساس اصل تفکیک قوا نشان دادند . آنان همچنین می خواستند تا ابزارهای درست همکاری و هماهنگی و تکامل جامعه خود را براساس اصل احترام به حدود و اختیارات و توجه به نقش هر یک از

آنان ، فراهم کنند .

مجلس قانونگذاری فلسطین در مارس سال 1996 به وسیله یاسر عرفات رئیس حکومت خودگردان و با حضور 88 نماینده فلسطینیان و مقاماتی از بیش از 60 کشور جهان گشایش یافت . عرفات در سخنرانی خود در برابر نمایندگان مجلس بر تصمیم خود برای حمایت از گزینه صلح به عنوان یک راه حل استراتژیک تأکید کرد و این روز هر ساله به عنوان روز دمکراسی ملت فلسطین نامیده می شود .

انتخابات :

انتخابات تعیین نمایندگان مجلس براساس توافق اعلام ( بیانیه ) اصول که در روز 19 اوت 1993 به امضا رسید و در 13 سپتامبر همان سال در واشنگتن مورد تأیید رسمی دو طرف صهیونیستی و فلسطینی قرار گرفت ، به اجرا درآمد ، اما جزئیات آن در 28 سپتامبر سال 1995 به تصویب رسید .

وظایف مجلس قانونگذاری :

مجلس قانونگذاری پس از تشکیل پنج محور اصلی را برای فعالیتهای خود تعریف کرد و این پنج محور همیشه به عنوان برنامه کاری این مجلس مد نظر بوده است .

در صورت اجرای این وظایف ، مجلس قانونگذاری تشکیلات خودگردان نقشی اساسی در روند سازندگی مناطق خودگردان و زمینه سازی برای تشکیل دولت فلسطین و ایجاد جامعه ای مدنی و دمکراتیک برای فلسطینیان ایفا می کرد .

این پنج اصل و محور به شرح ذیل است :

اول ) قانونگذاری :

تدوین و تصویب قانون اساسی حکومت خودگردان جهت تحکیم پایه های حکومت و تثبیت حاکمیت قانون به عنوان یکی از مهمترین لوازم دمکراسی .

در همین راستا در اولین دوره از فعالیت این مجلس 81 لایحه به مجلس پیشنهاد گردید که مجلس 42 فقره از آن را تصویب کرد و رئیس تشکیلات خودگردان با 33 لایحه از این لوایح موافقت کرده است . این قوانین عمدتا در زمینه های اقتصادی ، اجتماعی ، قضایی و اداری و آزادی های عمومی و حقوق بشر بوده است .

دوم ) نظارت :

یکی دیگر از محورهای فعالیت مجلس قانونگذاری ،

تحقق اصل نظارت همزمان با تأکید بر اصل استقلال قوا و احترام به حاکمیت قانون بود . این مجلس در این راستا نظارت بر فعالیتهای قوه مجریه و وزیران را از مسئولیتهای خود می داند .

در همین راستا نمایندگان مجلس در سالهای 1996 و 1998 دو بار به کابینه های تشکیلات خودگردان رأی اعتماد دادند . این مجلس همچنین بودجه های سالهای 1997 تا 2005 میلادی را نیز به تصویب رساند .

مجلس قانونگذاری علاوه بر این ، بر روند دفاع از حقوق بشر و آزادی بیان و تأکید اصل تحزب و تعدد فعالیتهای سیاسی نظارت داشته است .

سوم ) تقویت دمکراسی :

مجلس قانونگذاری تقویت دمکراسی و ایجاد پایه های آن را از وظایف خود تعریف کرده است به همین منظور روز هفتم مارس هر سال را به عنوان روز دمکراسی در فلسطین اعلام کرده است . این مجلس در این روز با همکاری نهادهای دولتی و غیردولتی فعالیتهایی را در این زمینه و به منظور تثبیت اصل مشارکت و تقویت پایه های دمکراسی انجام می دهد .

چهارم ) فعالیتهای دیپلماتیک " پارلمان " :

مجلس قانونگذاری فلسطین به منظور جلب هرچه بیشتر حمایتها و کمکهای کشورهای عرب و مجامع جهانی از مواضع سیاسی فلسطین و اهداف ملی فلسطینیان به منظور پایان دادن به اشغالگری و اثبات حق بازگشت آوارگان فلسطینی به دیار خود و تشکیل دولت مستقل فلسطین به پایتختی قدس ، در ایجاد و تقویت روابط با همه پارلمانها و مجالس کشورهای جهان اقدامات گوناگونی انجام داده است .

در همین راستا ، تاکنون هیأتهایی از کشورهای مختلف جهان از مجلس قانونگذاری فلسطین بازدید کرده و هیأتهایی نیز از سوی این مجلس به کشورهای مختلف جهان برای دیدار با مقامات آن کشورها ، اعزام شده است .

پنجم ) عرصه های سیاسی :

مجلس قانونگذاری تلاش کرده است در عرصه داخلی و نیز در روند سازش و مذاکرات نیز نقش ایفا کند و برای این منظور کمیسیونهای تخصصی متعددی در این زمینه تشکیل داده که کمیسیون ویژه قدس ، کمیسیون ویژه اراضی و مقابله با شهرک سازی ، کمیسیون اسیران و زندانیان در زندانهای اشغالگران صهیونیست ، کمیسیونهای سیاسی ، اقتصادی ، مالی ، امور اجتماعی و حقوقی از آن جمله است .

نگاهی به تحولات مجلس قانونگذاری :

براساس توافقات سیاسی انجام شده میان طرفهای فلسطینی و صهیونیستی قرار بود با پایان مرحله انتقالی در سال 1999 ، انتخابات جدیدی برگزار گردد ، اما به رغم پایان این مرحله ، دادگاه تجدید نظر فلسطین با بررسی قضایای انتخابات در چهارم فوریه سال 1999 اعلام کرد که رئیس تشکیلات خودگردان می تواند مدت فعالیت مجلس را تمدید کند . بر همین اساس رئیس تشکیلات خودگردان ( یاسر عرفات ) دستور داد بدون برگزاری انتخابات جدید ، نمایندگان پیشین به کار خود ادامه دهند .

این مجلس به رغم آنکه چهار سال از پایان مدت رسمی فعالیت آن می گذرد ، همچنان به فعالیت خود ادامه می دهد و تا تشکیل مجلس جدید اعتبار دارد .

مقامات رسمی فلسطین مدعی شده اند که پس از آغاز انتفاضه الاقصی در تاریخ 28 سپتامبر سال 2000 میلادی و اشغال مجدد مناطق فلسطین نشین کرانه باختری و بخشهای مختلف نوار غزه ، امکان برگزاری انتخابات مجدد مجلس فراهم نشده است ، اما به دنبال فشارهای سیاسی و مردمی ، در تاریخ 17 ژوئن ( 27 تیرماه ) بار دیگر انتخابات مجلس قانونگذاری را برگزار کند . جنبش مقاومت اسلامی حماس نیز اعلام کرد که آماده مشارکت در این انتخابات است .

تقسیمات منطقه ای اعضای مجلس :

در اولین دوره از انتخابات مجلس قانونگذاری مناطق تحت نظارت تشکیلات خودگردان به 16 استان تقسیم شد که 11 استان آن در کرانه باختری واقع شده و به عنوان استان های شمالی و پنج استان آن در نوار غزه واقع شده که به آن استان های جنوبی گفته می شود .

استانهای شمالی

شمار اعضا

منطقه

7

قدس

4

بیت لحد

10

الخلیل

7

رام الله

8

نابلس

1

سلفیت

2

قلقیلیا

4

طولکرم

6

جنین

1

اریحا

1

طوباس

استانهای جنوبی

شمار اعضا

منطقه

5

رفح

8

خان یونس

5

الوسطی

12

غزه

7

شمال غزه

گرایش سیاسی نمایندگان :

به دنبال تحریم انتخابات از سوی برخی از گروههای فلسطینی از جمله جنبش های مقاومت اسلامی حماس و جهاد اسلامی ، جنبش فتح با کسب 69 کرسی ، اکثریت مطلق را در مجلس کسب کرد ، 25 تن از نامزدهای پیروز انتخابات نیز خود را مستقل معرفی کردند که برخی از آنان به جنبش فتح وابسته اند . از این میان یک تن ( به نام عزمی صالح الشعبی ) نیز خود را عضو جبهه دمکراتیک برای آزادی فلسطین و یک تن ( به نام موسی محمود حامد الزعبوط ) نیز خود را عضو نزدیک به جنبش مقاومت اسلامی حماس معرفی کرد .

روش انتخاب رئیس مجلس و مدت ریاست :

رئیس و دو معاون و یک منشی مجلس قانونگذاری فلسطین با رأی مستقیم و سری نمایندگان برای مدت یک سال انتخاب می شوند .

در چهار دوره انتخابات داخلی مجلس ، احمد قریع ملقب به ابو العلاء از اعضا و رهبران جنبش فتح به عنوان رئیس مجلس انتخاب گردید .

در پی تغییراتی که در قانون اساسی تشکیلات خودگردان ایجاد شد و پست نخست وزیری با فشارهای آمریکا و رژیم صهیونیستی در ساختار این تشکیلات ایجاد گردید ، در دومین کابینه تشکیل شده با پست نخست وزیری ، ابو علاء از سوی یاسر عرفات مأمور تشکیل کابینه گردید .

به دنبال این تغییرات ، روحی فتوح از دیگر اعضای جنبش فتح به عنوان رئیس مجلس قانونگذاری انتخاب گردید ، اما با درگذشت یاسر عرفات و بنا بر قانون اساسی تشکیلات خودگردان ، رئیس مجلس به مدت 60 روز به عنوان رئیس موقت تشکیلات خودگردان تا زمان انتخابات رئیس جدید - - پس از 60 روز - - به عنوان کفیل ریاست تشکیلات خودگردان انجام وظیفه می کند که در پی آن روحی فتوح به ریاست موقت تشکیلات خودگردان رسید و حسن خریشه از نمایندگان مستقل به عنوان رئیس مجلس معرفی شد .

با برگزاری انتخابات ریاست حکومت خودگردان و پیروزی محمود عباس بر دیگر رقبای خود از جمله

مصطفی برغوثی ، روحی فتوح بار دیگر به مجلس بازگشت و ریاست دوباره آن را به دست گرفت .

رژیم صهیونیستی و نمایندگان مجلس قانونگذاری :

هرچند بر طبق توافقات اسلو و دیگر توافقات انجام شده میان تشکیلات خودگردان و رژیم صهیونیستی ، نمایندگان مجلس قانونگذاری در هر یک از دو منطقه کرانه باختری و نوار غزه آزادانه می توانند به دیگر مناطق سفر کنند ، اما رژیم صهیونیستی پس از انتفاضه الاقصی همه این توافقات را نادیده گرفت و به شماری از نمایندگان این مجلس به بهانه های مختلف اجازه سفر به سایر مناطق را نداد . به همین سبب مشکلات زیادی برای نمایندگان حاضر در نوارغزه و کرانه باختری جهت تشکیلات جلسات به وجود آورد .

در پی این وضع ، جلسات مجلس به صورت مجزا در دو شهر غزه و رام الله برگزار شد و نمایندگان از طریق ویدئو کنفرانس در جریان تحولات داخلی مجلس در دو شهر قرار می گرفتند .

از جمله تحولات مهم دیگر در رابطه با مجلس قانونگذاری ، دستگیری دو تن از اعضای برجسته مجلس قانونگذاری به نام های حسام خضر و مروان برغوثی بود .

نظامیان صهیونیست پس از آغاز انتفاضه الاقصی و در تاریخ 17/3/2003 میلادی " حسام خضر " رئیس کمیسیون آوارگان مجلس قانونگذاری را در خانه اش در اردوگاه بلاطه در استان نابلس دستگیر کردند .

آنان در اقدامی دیگر " مروان برغوثی " را هم به اتهام فرماندهی گردان های شهدای الاقصی شاخه نظامی جنبش فتح در تاریخ 15/4/2002 میلادی در شهر رام الله بازداشت کردند . وی دبیر کل جنبش فتح در کرانه باختری و از اعضای شورای انقلابی این جنبش و از رهبران جوان آن به شمار می رود .

تحولات مربوط به قانون انتخابات مجلس قانونگذاری :

در مذاکرات میان گروههای فلسطینی در قاهره که ابتدای سال جاری میلادی ( 2005 ) برگزار گردید ، گروههای حاضر در این مذاکرات خواستار تغییر در برخی بندهای قانون انتخابات و نیز برگزاری آن در تاریخ 17 ژوئیه 2005 شد . این امر مورد توافق عمومی این گروهها قرار گرفت . بر اساس این توافق نیمی از کل نمایندگان

مجلس براساس نظام انتخابات استانی و نیمی دیگر از آنان براساس نظام انتخاباتی نسبی برگزیده می شوند .

به دنبال تهیه لایحه ای در این رابطه از سوی کابینه تشکیلات خودگردان ، فراکسیون جنبش فتح در مجلس قانونگذاری حاضر به پذیرش این امر نشد و در شور اول و دوم از تصویب لایحه ای حمایت کرد که بر اساس آن دو سوم از مجموع نمایندگان مجلس از طریق نظام انتخاباتی منطقه ای و یک سوم دیگر براساس نظام انتخاباتی نسبی و حزبی برگزیده می شوند . نمایندگان مجلس همچنین با تغییر بندهایی از قانون ، شمار اعضای مجلس قانونگذاری را از 88 نفر به 132 نفر تغییر دادند .

به این ترتیب 88 نفر از مجموع نمایندگان از طریق نظام انتخاباتی استانی و 44 نفر دیگر از طریق نظام انتخاباتی حزبی و نسبی به مجلس راه می یابند .

براساس نظام انتخاباتی منطقه ای ، مناطق تحت سیطره تشکیلات خودگردان به 16 استان تقسیم می شوند و متناسب با جمعیت هر استان شمار اعضای مجلس آن تعیین می گردد و مجموعا 88 نماینده از این طریق به مجلس راه می یابند .

بر اساس نظام انتخاباتی حزبی و نسبی نیز هر یک از احزاب فلسطینی که بتواند حداقل دو درصد کل آرای مأخوذه را به خود اختصاص دهد ، به تناسب شماری از نمایندگان خود را به مجلس می فرستد .

در این میان شش کرسی به مسیحیان اختصاص یافت که از استانهای قدس و بیت لحم هر یک دو نماینده و استانهای رام الله و غزه نیز هر کدام یک نماینده مسیحی به مجلس می روند .

همه فلسطینیان ساکن کرانه باختری و نوار غزه و قدس که دارای حدالقل 18 سال سن باشند می توانند در این انتخابات شرکت کنند .

نامزدهای نمایندگی نیز نباید در هیچ یک از مؤسسات تشکیلات خودگردان به کار مشغول باشند یا از این تشکیلات حقوق کارمندی دریافت کنند به همین سبب همه کارمندان دولتی باید حداقل دو ماه پیش از آغاز نام نویسی نامزدها از مقام خود استعفا داده باشند .

همه فلسطینیان بالای 30 سال سن واجد برخی شروط دیگر نیز می توانند به عنوان نامزد در این انتخابات نام نویسی کنند .

هر یک از نامزدها مبلغ هزار دلار یا معادل ارز رایج

آن و هر یک از احزاب یا ائتلاف ها نیز که لیستی در انتخابات ارائه کرده اند می بایست شش هزار دلار یا معادل ارز رایج آن به حساب ستاد انتخابات واریز کنند .

هر یک از نامزدها باید فقط براساس یکی از دو نظام انتخاباتی شرکت کنند .

اعضا و رئیس ستاد برگزاری انتخابات نیز از سوی رئیس تشکیلات خودگردان منصوب می شود و وظیفه دارد مقدمات برگزاری انتخابات را فراهم کرده و بر روند اجرای آن نظارت کند .

براساس یکی از مواد مصوبه مجلس قانونگذاری ( ماده 18 ) ، اعضای ستاد عالی انتخابات 9 نفر هستند و از قضات ، اساتید دانشگاهها و کارشناسان تشکیل می شود و مدت رسمی فعالیت آنان نیز چهار سال است .

اعضای ستاد عالی انتخابات که از سوی رئیس تشکیلات خودگردان معرفی می گردند باید حداقل 35 سال سن داشته و از تحصیلات دانشگاهی برخوردار باشند و حق ندارند خود را در انتخابات نامزد کنند .

این ستاد از نظر مالی و اداری کاملاً مستقل بوده و در پایان انتخابات و حداکثر در مدت سه ماه گزارشی از فعالیت خود را به رئیس تشکیلات خودگردان و مجلس قانونگذاری ارائه می دهد . بودجه این ستاد نیز به صورت مجزا در لایحه بودجه کل لحاظ می گردد .

دومین دور مجلس قانونگذاری فلسطین :

اولین جلسه دومین دور مجلس قانونگذاری فلسطین در روز 16 فوریه 2006 در رام الله و غزه به طور همزمان تشکیل شد و نمایندگان جدید پارلمان سوگند قانونی ادا کردند . در این جلسه ، محمود عباس رئیس تشکیلات خودگردان فلسطین طی ایراد یک سخنرانی گفت : جنبش حماس که دولت جدید فلسطین را تشکیل می دهد باید به اصول و مبانی تشکیلات خودگردان فلسطین متعهد شود که از آن جمله احترام به تمام توافقنامه ها و تعهداتی است که سازمان آزادی بخش فلسطین و تشکیلات خودگردان با اسرائیل به امضا رسانده اند . وی از دولت آینده فلسطین خواست به ناامنی در جامعه فلسطین پایان دهد .

عباس با تأکید بر ضرورت وجود سازمان آزادی بخش فلسطین به عنوان تنها نماینده ملت فلسطین و اتخاذ شیوه مذاکره به عنوان یک راه حل استراتژیک ، از کمیته چهار جانبه خواست برای احیای سیر مذاکره و گفتگو

با اسرائیل به صورت جدی تلاش کند . وی خاطرنشان ساخت ، امنیت تنها از طریق صلح عادلانه ایجاد می شود و روشهای نظامی راه حل مناسبی برای پایان رساندن این نزاع نیست .

در این جلسه عزیز الدویک ( Aziz Al Dwaik ) به عنوان رئیس مجلس و احمد بحر ( Ahmad Bahr ) ، حسن خریشه ( Hassan Khraysha ) و محمود الرمحی ( Mahmoud Al Ramhi ) به ترتیب به سمت معاونین اول و دوم و دبیر مجلس منصوب شدند . شایان ذکر است که افراد نام برده ، غیر از خریشه ، همگی نمایندگان منتخب فهرست اصلاح و تغییر ( حماس ) محسوب می شوند . در این جلسه 14 تن از نمایندگان منتخب اسیر و دو نماینده که تحت تعقیب اسرائیل قرار دارند ، حضور نداشتند .

مآخذ :

1. الحیاة الجدیدة ، 19/2/2006 .
2. www.pal-plc.org
3. www.palestine-info.info
4. www.mic-pal.com
5. www.palestine-parsian.info
6. www.dalasalameh.org
7. www.nad-plo.org