بیمارستان‌ها

در زمانی که معالجه و درمان بیماران در منازل و مطب‌ها انجام می‌گرفت ، خدمات پزشکی به شکل منظم در بیمارستان‌هایی که از قرن دهم میلادی در بیت‌المقدس به وجود آمد ، ارایه می‌شد . بحث در اینجا منحصر به مرحله‌ی بین سال‌های 1850 تا 1950 است و می‌توان تأسیس بیمارستان‌های فلسطین در خلال این مرحله را به سه دوره به شرح زیر تقسیم کرد :

الف - بیمارستان‌ها بین سال‌های 1850 تا 1900 :

امتیاز این مرحله از یک سو به خاطر وجود تعداد محدودی از بیمارستان‌ها در چند شهر فلسطین است که زیر نظر دولت وقت و مقامات اداری محلی فعالیت می‌کردند و از سوی دیگر به خاطر تأسیس تعدادی از بیمارستان‌های خیریه‌ی میسیونرهای مسیحی و انجمن خیریه‌ی اروپا می‌باشد . در این مرحله 6 بیمارستان عمومی به شرح زیر وجود داشت :

1. بیمارستان دولتی بیت‌المقدس شامل 90 تخت
2. بیمارستان دولتی حیفا با 65 تخت .
3. بیمارستان یافا که حدود 60 تخت داشت .
4. بیمارستان قدیمی نابلس مشتمل بر 40 تخت .
5. بیمارستان غزه که تعداد تخت‌هایش از 20 تجاوز نمی‌کرد .
6. بیمارستان قدیمی عکا گنجایش 18 تخت را داشت . این بیمارستان‌ها در آن مرحله فاقد بخش‌های ویژه‌ی زنان و زایمان و جراحی بود . در بیمارستان‌های حیفا و بیت‌المقدس چند اتاق انفرادی برای جدا نگه‌داشتن مبتلایان به بیماری‌های مسری از دیگر بیماران ، وجود داشت . در این مرحله فعالیت میسیونرهای مسیحی شدت یافت و چندین مدرسه و بیمارستان خیریه بنا گردید و 25 بیمارستان جددی دایر شسد که اهالی بیش از 10 شهر فلسطین از خدمات و سرویس‌های آن بهره‌مند گردیدند . این بیمارستان‌ها توسط میسیونرهای مسیحی و خیریه اعزامی از فرانسه ، ایتالیا ، آلمان ، انگلیس و ایالات متحده‌ی آمریکا ساخته شد . و در بین آنها ، بیمارستان چشم در بیت‌المقدس که توسط انگلیسی‌ها ساخته و به بیمارستان قدس یوحنا موسوم گردید ، شهرت یافت . علاوه بر این ، بیمارستان‌های ساخت فرانسوی‌ها و ایتالیائی‌ها در یافا ، بیت‌المقدس ، بیت‌لحم و ناصره نیز مشهور بودند و طی سال‌های متمادی سرویس‌های پزشکی خاصی در اختیار نیازمندان قرار می‌دادند .

جمعیت‌های مسیحی فرانسوی در فاصله بین 1870 و 1880م چهار بیمارستان تأسیس کردند . اولین آنها بیمارستان فرانسوی‌ها در بیت‌المقدس بود که در سال 1874 با گنجایش 120 تخت ساخته شد ، دومی بیمارستان یافا با گنجایش 90 تخت در سال 1876 افتتاح گردید ، سومی بیمارستان بیت‌لحم دارای 80 تخت و بالاخره بیمارستان ناصره که در آغاز دارای 56 تخت بود .

جمعیت‌های مختلف آلمانی به تأسیس سه بیمارستان اقدام نمودند که اولی در بیت‌المقدس با گنجایش 53 تخت دومی در حیفا با گنجایش 40 تخت و سومی در یافا با گنجایش 20 تخت ساخته شد . علاوه بر این یک بیمارستان خیریه‌ی قدیمی معروف به بیمارستان قدیس یوحنا نیز وجود داشت که در قرن 15 میلادی در شهر بیت‌المقدس بنا گردید . این بیمارستان بعدها توسعه یافت و به درمان ناراحتی‌های چشم مختص گردید .

ب - بیمارستان‌ها بین سال‌های 1901 و 1930 :

وجه تمایز این مرحله ، انجام دو نوع فعالیت مستمر در زمینه‌ی احداث بیمارستان‌ها بود . اولی ، احداث تعداد جدیدی از بیمارستان‌های دولتی و خیریه و دومی ، نوسازی و مرمت و توسعه‌ی خدماتی از قبیل اختصاص اتاق‌هایی برای انجام زایمان ، عملیات جراحی و افزایش اتاق‌های مخصوص درمان بیماری‌های مسری در بیمارستان‌ها بود .

از جمله بیمارستان‌های جدیدی که در این مرحله تأسیس شد ، بیمارستان ملی نابلس بود که در منطقة تحت اشراف از کوهستان شمالی شهر و خارج از شهرک قدیمی ساخته شد . در نابلس یک بیمارستان قدیمی وجود داشت ولی به لحاظ تشدید نیاز به ساکنان به خدمات پزشکی در شهر نابلس و اطراف آن ، از شهروندان خواسته شد در امر کمک‌رسانی و اعطای اعانه‌ها شرکت نمایند که در نتیجه بیمارستان جدیدی موسوم به بیمارستان ملی اخداث گردید و دارای شصت تخت ، اتاق عمل و بخش زایمان که شروع به فعالیت نمود .

در سال 1934 تحولاتی در این بیمارستان صورت گرفت که می‌توان به افزایش تخت‌هایی برای بیماران مبتلا به امراض مسری اشاره کرد . در همان سال مدرسه‌ای مخصوص پرستاران در این بیمارستان تاسیس گردید و در سال 1940 بخش جدیدی به همراه چند تخت به بیمارستان اضافه شد و اقداماتی در جهت مدرنیزه کردن سرویس‌های خدماتی اعم از وسایل جراحی ، زایمان و اتاق‌هایی برای بستری کردن بیماران مبتلا به امراض مسری صورت گرفت ، و در نتیجه تعداد تخت‌های بیمارستان در سال 1948 به رقم 144 بالغ گردید .

این بیمارستان خدمات پزشکی را به تمامی ساکنان شهر نابلس و اهالی روستاها و شهرهای کوچک اطراف ، ارایه می‌نمود . تعداد بیمارانی که در بیمارستان تحت درمان قرار گرفتند ، از چند صد تن دهه‌ی بیست ، به 1210 تن در سال 1931 و 2273 تن در 1938 و 3364 تن در سال 1946 افزایش یافت . بیمارستان در بدو تأسیس زیر نظر مقامات محلی شهر نابلس اداره می‌شد ولی در سال 1910 تحت نظارت مستقیم دولت قرار گرفت و تا اواخر دوران قیمومیت به همین منوال باقی ماند .

در این مرحله برخی از جمعیت‌های بریتانیایی 7 بیمارستان در هشرهای مختلف فلسطین به شرح زیر احداث کردند : سه بیمارستان در نابلس ، یافا و غزه ، یک بیمارستان اسکاتلندی در طبریه ، بیمارستان جمعیت ادنبره در ناصریه ، بیمارستان مارلوقا در الخلیل و بیمارستان میسیونر کنیسه‌های یهودی در بیت‌المقدس . همچنین اتحادیه‌ی میهنی ایتالیایی تورینو دو بیمارستان احداث کرد : یکی در بیت‌المقدس یا گنجایش شصت تخت که فعالیت آن در سال 1908 آغاز گردید و دومی در حیفا با گنجایش 50 تخت در سال 1912 مورد بهره‌برداری قرار گر فت . هر یک از این دو بیمارستان شامل یک واحد مدرن جراحی بود . دولت وقت نیز دو بیمارستان اضافی احداث نمود . اولی در صفد با گنجایش 28 تخت به درمان امراض ریوی اختصاص یافت و دومی در تل‌آویو با گنجایش 125 تخت ساخته شد و مورد بهره‌برداری قرار گرفت . دولت وقت همچنین بیمارستان بزرگی ویژه‌ی بیماری‌های روانی در بیت‌لحم احداث کرد . با صد تخت این بیمارستان فعالیت خود را آغاز نمود . دولت قیمومیت بریتانیا به تعدادی از جمعیت‌های آمریکائی و صهیونیستی اجازه داد که 9 بیمارستان مختص

یهودیان احداث نمایند . تعداد این بیمارستان‌ها در این مرحله به علت ایجاد تسهیلاتی از سوی مقامات برای مهاجرت یهودیان به فلسطین ، تدریجاً رو به افزایش گذاشت ( نک : انتقال یهودیان به فلسطین ) . بیمارستان‌های مذکور عبارتند از : 5 بیمارستان برای بیت‌المقدس و یک بیمارستان برای شهرهای صفد ، عفوله و طبریه .

ج - بیمارستان‌ها بین سال‌های 1930 و 1948 :

وجه تمایز این مرحله عمدتاً انجام فعالیت‌هایی از سوی دولت و مقامات اداری محلی در جهت گسترش و مدرنیزه کردن بیمارستان عمومی دولتی در نقاط مختلف فلسطین بود . علاوه بر این ، تعدادی بیمارستان کوچک در چند شهر فلسطین احداث گردید .

دکتر فؤاد الدجانی در سال 1934 اولین بیمارستان مخصوص جراحی را در یافا تأسیس کرد . بیمارستان ملی نابلس در سال 1934 توسعه یافت و بخشی مخصوص زایمان و 16 اتاق برای درمان بیماری‌های مسری به آن اضافه شد و مدرسه‌ای نیز برای پرستاران احداث گردید و در سال 1944 تعداد اتاق‌های بیمارستان افزایش یافت و 144 تخت را شامل گردید .

بیمارستان دولتی تل‌آویو نیز توسعه و گسترش یافت و 60 تخت در سال 1934 و 50 تخت در سال 1935 به آن افزوده شد و بالاخره در سال 1938 تعداد تخت‌ها به 300 بالغ گردید .

در سال 1936 بیمارستانی با گنجایش 60 تخت در شهرک بتاح تکفا با نظارت جمعیت کوبات حولیم برای یهودیان ساخته شدو و دولت انگلیس با همکاری مقامات اداری محلی چهار بیمارستان در شهرهای فلسطین که فاقد مجتمع‌های درمانی و بیمارستان بودند ، احداث نمود . اولی در رمله ( 1939 ) با گنجایش 20 تخت ، دومی در طولکرم ( 1944 ) با گنجایش 20 تخت ، سومی در بیرسبع ( 1938 ) با گنجایش 8 تخت و چهارمی در جنین با گنجایش حدود 20 تخت ساخته شد .

در سال 1938 در شهر حیفا بیمارستان دولتی جدید به جای بیمارستانی که از ارایه‌ی خدمات پزشکی به ساکنان عاجز بود ، افتتاح گردید . در بدو تأسیس دارای 220 تخت بود که از این تعداد 88 تخت برای امراض عمومی ، 76 تخت برای بیماری‌های مسری و 30 اتاق مخصوص و 26 تخت برای ناراحتی‌های زنان و زایمان اختصاص یافته بود این بیمارستان همچنین شامل اتاق‌های جدیدی برای انجام عملیات جراحی ، داروخانه و کلینیک‌های مجهز به آمبولانس برای انتقال بیماران از داخل و خارج شهر حیفا به بیمارستان بود . به دنبال افتتاح آن بیمارستان قدیمی عکا تعطیل شد و اهالی تمامی مناطق اطراف حیفا تحت پوشش خدمات پزشکی بیمارستان جدید قرار گرفتند . تجهیزاتی که در آن زمان در اختیار بیمارستان قرار گرفت با تجهیزات بیمارستان‌های مدرن اروپا برابری می‌کرد .

بیمارستان‌ در مکان زیبایی مشرف بر دریای مدیترانه احداث گردید و در تابستان از هوای پاک دریای مدیترانه برخوردار بود . تعداد مراجعه‌کنندگان در سال افتتاح بیمارستان بالغ بر 3175 بیمار بود . از این تعداد 509 بیمار یهودی ، 2636 بیمار عرب و 30 بیمار انگلیسی بودند . تعداد بیمارانی که در سال 1946 تحت درمان قرار گرفتند ، حدود 7355 تن بود که 893 تن آنها یهودی ، 42 تن انگلیسی و 276 تن دیگر ساکنان عرب ساکن سوریه ، لبنان ، شرق اردن و مصر بودند .

مآخذ :

1. مصطفی مراد دباغ : بلادنا فلسطین ، بیروت ، 1970 - 1976
2. The colonial office : Palestine and Tras - Jordan; Reports For the years 1931,32,33,34,35,36,37, and 38
3. Harry Charles Luke and Edward Keith - Roah : Hand book of Palestine and Trans - Jordan Landon 1930.