غزه ( دره - )

بزرگترین دره فلسطین ( به استثنای دشت اردن ) است که از نظر مساحت اراضی تغذیه کننده و تشکیل دهنده آن است که تا حدود 3390 کیلومتر مربع می رسد . اراضی دره غزه در منطقه ای کم باران واقع شده است ، که مقدار باران آن بین 350 میلیمتر در شمال و 100 میلیمتر در جنوب است .

دره غزه حاصل به هم پیوستن تعداد زیادی از دره های کوچکتر است ، که همه آنها به یک مجرا ختم می شوند . این مجرای همان دره اصلی است که نوار جنوبی غربی که از جنوب شرقی در جهت شمال غربی اراضی دره غزه امتداد یافته ، را شامل می گردد .

سایر دره ها طرف راست یعنی از جهت شمال شرقی منتهی می شوند . برخی از شعبات دره غزه بزرگ و مهم هستند که در این دایرة المعارف به طور مستقل از آنها بحث شده است . نام دره غزه عملاً فقط به پایین ترین مجرای آن اطلاق می شود . در حالی که اجزاء مجاری میانه و بالای آن ، نام های گوناگون دارند که برخی از آنها عبارتند از : دره شلالة ، دره شفیق ، دره خلصه و دره ثمیلة .

بخشهای نخستین دره غزه از تعدادی سیلگاه و مجاری سیلی کوچکی که از ارتفاعات متوسطی که ارتفاع آنها از سطح دریا در شمال کوه محیاه 500 متر 6004 متر در ارتفاعات شجرة البقار و 675 متر در کوههای حثیره است ، ترکیب یافته است و از این مناطق سه گانه واقع در جهت شمال غربی و غرب و جنوب غربی از پایین کوههای حثیره و از دامنه آن در نقب شمالی ، آب باران و سیل ها جمع می شوند و در سه دره کوچک یعنی دره راعی ، که از کوههای حثیره سرچشمه می گیرد ، رود حلقیم و غزه با یکدیگر برخورد می کنند .

پس از آن ، این رودخانه در یک گذرگاه تنگ که از خلال صخره های ارتفاعات شجرة البقار دره که مشتمل بر قطعات حفر شده در سنگهای کلیسی - - دولومیست که از کریستال به وجود آمده واقع است . تفاوت ارتفاع بین مدخل رود غزه و محل خروج آن از کوههای ذکر شده ، 100 متر می باشد در حالی که طول آن از هشت کیلومتر تجاوز نمی کند .

پس از آنکه این رود از ارتفاعات شجرة البقار عبور می کند ، در جهت محور شمالی تا چاه دره ثمیلة که از سمت

شرق رود چاه حیل ( یا خود الثمیله نیز ) به آن می ریزد به حرکت خود ادامه می دهد و از همین مکان است که به دره غزه نام دره الثمیله اطلاق می شود ، در جهت شمال غربی تا زمانی که به حدود خلصه و آثار آن می رسد ، همین نام همچنان بر او اطلاق می شود ، پس از چاه ثلمیة دره غزه در داخل یک زمین پست و دشت که ارتفاعات آن بیش از 300 متر ارتفاع ندارند به حرکت خود ادامه می دهد . در حالی که دره غزه آبهای دره عسلوج و نیز عوسجه را که از شرق می آیند ، با خود حمل می کند بدون آنکه تغییری در نظام جریان جویباری دره غزه در منطقه ای که دره خلصه خوانده می شود پدید آید .

در این بخش از محل جریان دره غزه مساحتهای زیادی که پوسته های شنی که زمینهای واقع در شرق دره غزه الخصله تا مسافت 20 کیلومتر را می پوشانند ، به اطراف شرقی ( راست ) نزدیک می شود . اجزای غربی موازی با دره غزه به شنزار حامد ( رمیلة حامد ) معروف است . این پوشش ماسه ای تا غرب دره غزه و در جهت مرزهای فلسطین ، مصر ، نیز ادامه می یابند و به نام ماسه های خلصه که تا شمال مجرای سیناء امتداد می یابد مشهورند .

دره غزه همچنان به سیر خود در جهت شمال غرب ادامه می دهد تا به دره بیرالسبع که مهمترین شعبه آن است برخورد می کند . این دره از خود دره و اجزایی که تاکنون نام آن رفت بزرگتر و ضخیم تر است . به همین سبب است که حوض دره غزه از نظر مساحت بزرگترین دره فلسطین است . عرض داخلی دره سیلی بزرگ می شود تا حدی که بعضی مواقع از 30 متر تجاوز می کند .

در برخی بخشها که دارای شیب کند می باشد ته نشین شدن رسوبات و ماسه ها افزایش می یابد . کناره هایی ( فرسوده شده ) در قسمت راست دره در منطقه " بئر شنق " ظاهر می شود که در این بخش به آن شنیق گفته می شود . آنگاه ، دره غزه که در اینجا به دره " الشلاله " معروف است به سبب چشمه های که به همین نام در این محل وجود دارد . بین دو دامنه کوه محصور می شود که مسافت بین آن دو به یک کیلومتر می رسد و مجرای دره و بطن آن بین این دو به مسافت 15 کیلومتر در امتداد محور شمالی تا شمال غربی منحرف می شود .

مظهر و نشان دیگری از دامنه های سیل گیر تپه الجمة باستانی در طرف چپ دره است که تا مصب آن در دریا به نام دره غزه ، نامیده می شود . یک کیلومتر تپه مذکور

آبهای شبکه ای از دره های سیلی گوناگون که به هم می پیوندند و دره شریعه یا ( الجرار ) را تشکیل می دهند به این دره می ریزند . این همان دره ای است که آبهای جنوب غربی کوههای الخلیل را جاری می سازد . اما این نیز درنظام جریان آبهای دره تغییری نمی دهد و در نتیجه هم چنان به صورت سیلابهای مرتبط با بارانها و رگبارهای آن باقی می ماند که بیشتر رودهای سال خشک است .

دره غزه پس از گذشتن از رود الشریعه تغییر مسیر داده و خمیدگی هایی پدید می آورد تا اینکه جاده ها و یا خطوط راه آهن میان فلسطین و مصر را در امتداد دشت ساحلی فلسطین قطع می کند . پس از آن تغییر جهت داده و به سمت غرب و جنوب غربی منحرف می شود تا اینکه سرانجام به آبهای دریای مدیترانه منتهی می شود و در شنهای ابومدین که در 10 کیلومتری جنوب غربی غزه قرار دارد منتهی می شوند .

این دره در آخرین نقاط مسیر خود از پایین ترین مجرای خود نواری از تپه های شنی پخش شده در امتداد ساحل فلسطین را قطع می کند . این تپه های ماسه ای عبارتند از شنهای ابومدین در شمال دره و شنهای نصیرات در جنوب که این مورد اخیر از تپه های شنی جدید بوده که قسمت زیادی از این شنها به وسیله گیاهان ، نهالها و درختهای کاشته شده تثبیت شده است .

مجاری بلند دره غزه و شعبات آن در مناطق کوهستانی متوسط و کم ارتفاع در شمال منطقه نقب و غرب کوههای الخلیل و نیز جنوب غربی الخلیل واقع می شود . دره غزه مسافت 21 کیلومتر را در مناطق مرتفع طی می کند و در جهت شمال غربی محورهای بلند را که در امتداد شمال شرقی قرار دارد قطع می کند . در حالی که راه خود را از میان صخره های سختی که از جنس کلسیت و دولومیت است باز می کنند .

سپس در مناطقی که در آن صخره های باقی مانده از ویرانیها و طبقات زمین شنی دوران چهارم زمین شناسی وجود دارد ، در ارتفاع 300 متری از سطح دریا ، به حرکت خود ادامه می دهد . طول دره غزه در میان صخره های دوران چهارم که در آن راه می پیماید ، تا دریا به 77 کیلومتر می رسد .

پس در نتیجه در بلندترین مجرای خود مقطع طولی کوتاهی با شیب تند دارد ( 1 : 100 ) و این دره مقطع طولانی با شیب نسبتا کمی در مجرای میانه و پایین خود

دارد ( 1 : 27 ) .

بدین ترتیب کارهای حفر و فرسایش خاک در بلندترین بخش آن و اعمال رسوب و ته نشین شدن در دو بخش دیگر صورت می گیرد . اما با این حال همه اینها مشروط به سیلابها و نظام جریان مرتبط با بارش بارانهای کافی ، می باشد . گاهی بارانهای فراوانی می بارد که در اندک زمانی تشکیل سیلابهای خروشان می دهد که رسوبات ته را با خود کنده و می برد .

گاهی اوقات نیز بارش باران به شکلی قطع می شود و یا کاهش می یابد که سرزمین دره حتی تر ( خیس ) نیز نمی شود . بلکه گاهی جریان آب بسیار جزئی است که در برخی بخشهای دره و گاهی نیز تمام دره را فرا می گیرد . پس دره غزه یکی از دره های منطقه بیابانی ( صحرایی ) و نیمه بیابانی در جنوب فلسطین می باشد .

دره غزه و زمینهای واقع در دو جانب آن از بهترین مناطق جنوب فلسطین است که عشائر بدوی با گله های گوسفند و شتران در رفت و آمد هستند و این به خاطر چاههای حفر شده و علفهای موجود در میان دره و رودخانهای آن می باشد به خصوص در نقاط تقاطع رودخانه ها و نیز به علت پوششی از علفهاست که انسان را به چوپانی و پرورش دام برمی انگیزد .

از بین قبیله های موجود در نقاط مختلف این منطقه می توان از عرب حناجره ، عرب العوالی ، عرب نجمات ، ترابین ، محمدیین ، عزازمه و غیره را نام برد . این قبایل صهیونیستها را در تجاوز و اشغالشان کمک کردند . افرادشان به آنها ملحق شدند و سپس از سرزمینهایشان تبعید شدند . ساکنان آنها مانند اهالی روستاهای واقع در مجرای نزدیک پرورش حیوانات اهلی مشغولند . منتهی در مناطق مجرای نزدیک به دره تمایلشان به زراعت بیشتر است . چون در آن مرکبات ، سبزیجات و میوه ها به وفور کشت می شود .

اما اهمیت کشاورزی در قسمت مجرای وسط و بالای دره کمتر شده و پرورش حیوانات در این مناطق از اهمیت بیشتری برخوردار است . به همین علت است که روستاها و کشتزارها در مناطق مجرای پایین پراکنده است و نیز زندگی اقتصادی فعال در قسمت دشت ساحلی فلسطین در نوار غزه دیده می شود .

در منطقه تحت پوشش دره غزه خرابه ها و آثار و اماکن تاریخی دور افتاده که بیانگر آباد بودن منطقه در

گذشته است وجود دارد . علی رغم اینکه منطقه دره غزه از لحاظ اقتصادی فقیر است و این به علت اتکاء کشاورزی این منطقه به باران است .

مآخذ :

1. دباغ ، مصطفی مراد : بلادنا فلسطین ، جلد 1 ق 2 بیروت 1966 .
2. نقشه فلسطین : مقیاس 000,1001 ، تابلوهای غزه و رفح و بیرالسبع ، عبدات ، منخفض الرمان .
3. نقشه زمین شناسی فلسطین ، مقیاس 000,2501 .