خدمات پزشکی در فلسطین

بخشهای تولیدی در فلسطین توانست نسبت به بالا بردن سطح خدمات عمومی به مردم به ویژه در زمینه خدمات پزشکی در بین سالهای 1900 و 1948 پیشرفتهایی کسب نماید . این نوع خدمات که بر اساس قوانین و معیارهای جدید تنظیم شده بود به چهار صورت به مردم عرضه می شد .

1. اداره دولتی بهداشت عمومی که از مدیریت کل و چهار بخش مرکزی تشکیل می شد . این چهار بخش عبارتند از : بخش بهداشت و پیشگیری . بخش معاینات پزشکی ، بخش آزمایشگاهها ، داروخانه ها و انبارهای پزشکی و بخش مهندسی پزشکی .

هر اداره بهداشت عمومی و مرکزی در هر استان یا شهرستان تشکیل شده از مدیر بهداشت در سطح استان و چهار رئیس بخش است که عبارتند از بخش بیمارستانها ، بخش آموزش پزشکی ، بخش بیماریها و بخش داروخانه ها . همچنین تمامی بیمارستانها ، درمانگاههای دولتی ، مراکز درمانی کودکان و نوزادان ، داروخانه ها و دفاتر پزشکی ایستگاههای راه آهن نیز زیر نظر این بخش فعالیت می کنند .

1. مراکز پزشکی و بیمارستان‌ها تابع اداره های محلی ( شهرداریها ) در شهرستانها .
2. بیمارستانها و در مانگاههای خیریه .
3. بیمارستانها و درمانگاهها و داروخانه های بخش خصوصی .

خدمات پزشکی که در فلسطین ارایه می شود به دو بخش تقسیم می گردد : خدمات بهداشتی و پیشگیری و خدمات درمانی .

الف - خدمات بهداشتی و پیشگیری :

1. خدمات بهداشتی :

این نوع خدمات که بر اساس موافقتنامه بین المللی در سال 1926 در پاریس به امضا رسید مجددا در سال 1927 در فلسطین شروع شد که عمدتا مشتمل بر مقرراتی است کهبه منظور جلوگیری از انتشار بیماریها که در کشور شایع نمی باشد و بر روی مسافرینی که قصد خروج و یا ورود به کشور دارند اعمال می گردد . این نوع خدمات در چهار شهر عمده که مرکز رفت و آمد مسافرین می باشد و عبارتند از شهرهای یافا ، عکا و حیفا ، غزه ارایه می گردید . علاوه بر این مراکز دیگری نیز در شهرهای توریستی مانند قدس ، الخلیل و ناصره دایر می باشند این مراکز بهداشتی بر روی وضعیت بهداشتی حجاج بیت الله قبل از تشرف و پس از بازگشت نیز نظارت داشته است .

1. خدمات واکسیناسیون اجباری :

در بیانیه شماره یک نظام پزشکی آمده است که واکسیناسیون کلیه نوزادان تا قبل از پایان سه ماهگی الزامی است و با والدین متخلف مطابق مقررات برخورد خواهد گردید .

همچنین تأکید شده که در صورت مشاهده بیماریهای زیر نسبت به ثبت آن اقدام لازم انجام گردد . این بیماریها عبارتند از : نثر ، حصبه ، دیفتری ، دزلتاریا ، تیفوئید ، آبله ، سل ، تیفوس ، خروسک ، مالاریا ، بنومونیا ، آنفلونزا ، طاعون ، تب مالت ، حصبه آلمانی ، آلرژی ، جذام و بیماری هاری . بر اساس بیانیه شماره یک مسئولینی که نسبت به انتقال اخبار بیماریها اهمال یا سهل انگاری میکردند مورد مؤاخذه قرار می گرفتند . همچنین مراکز پزشکی بیماری هاری را در تمامی مناطق زیر نظر داشته و در صورت مواردی از این بیماریها سگها و گرگهای مبتلا به بیماری هاری را به قتل می رساندند .

تعداد سگهای کشته شده در سال 1938 در طی مبارزه با سگهای هار به 11635 رأس می رسید .

1. مبارزه با مالاریا :

با توجه به شیوع بیماری مالاریا و انتشار آن در تعدادی از مناطق فلسطین ، بخش مهندسی پزشکی با انجام عملیات وسیع مبارزه با پشه مزبور به خشکاندن مردابها نیز اقدام کرد . این مردابها عمدتا در شمال فلسطین و در سواحل رودها و دره ها قرار داشت . همچنین با توجه به بارندگی فراوان سال 1934 بخش مهندسی بهداشت عملیات وسیعی برای مبارزه با مالاریا در بهار همان سال به منظور مقابله با آن که در سطح وسیعی انتشار داشت انجام داد .

1. تشکیلات وابسته به ساختمان سازی و طرحهای آب و فاضلاب :

بنای هرگونه ساختمان عمومی یا خصوصی مشروط به اخذ مجوز از اداره بهداشت در مراکز و نمایندگیهای آن در سایر شهرها می باشد . در مقررات آمده است که احداث توالتهای عمومی و خصوصی الزامی بوده و فاضلابهای مربوط به آن به گونه ای طراحی شود که از منابع و مجاری آب آشامیدنی دور باشد .

1. خدمات آزمایشگاهی :

خدمات آزمایشگاهی در قدس عمدتا آزمایشهای زیر راانجام می داده است :

باکتریها ، حشرات ، آزمایشهای شیمیایی . همچنین تولید واکسن بیماری هاری . علاوه بر آن کلیه بیمارستان‌ها قدس ، حیفا و یافا مجهز به آزمایشگاههای خون ، ادرار و باکتری می باشد . کلیه هتلها ، مراکز فروش لبنیات و مشروبات و توزیع آن نیز زیر نظر اداره بهداشت قرار داشت . بر اساس قانون 1928 هر کس بخواهد در این زمینه فعالیت کند بایستی مجوز لازم را اخذ نماید . این مراکز همچنین به صورت دوره ای تحت نظارت قرار می گرفته است تا نسبت به رعایت مسایل بهداشتی در آن اطمینان حاصل شود . کشتارگاهها نیز بر اساس مقررات سال 1928 زیر نظر مراقبتهای پزشکی و دام پزشکی قرار داشته است .

1. مراکز حمایت از مادران و نوزادان :

این مراکز خدمات خود را به مادران باردار قبل و بعد از زایمان در سه منطقه در قدس ارائه می داده است ، همچنین در شهرهای یافا ، خلیل ، رمله ، عکا ، حیفا و نابلس نیز هر کدام یک مرکز فعالیت می کرده است ، اینگونه خدمات در بیمارستان‌ها خصوصی نیز مانند قدس ، تل اویو ، ناصره ، حیفا و طبریه هم ارایه می گردیده است .

1. خدمات پزشکی در مدارس :

اداره بهداشت در رابطه با ارایه خدمات پزشکی در کلیه مدارس شهرها و روستاها فعالیت می کرده است . این خدمات مشتمل است بر :

1. واکسن دانش آموزان ضد بیماریهای مسری .
2. معالجه بیماریهای چشم ، مالاریا و بیماریهای انگلی .
3. آموزش کمکهای اولیه و اصول بهداشتی به آموزگاران مدارس .
4. ارایه رهنمودهای لازم به والدین دانش آموزان در مورد رعایت بهداشت کودکان .
5. تأسیس مراکز معالجه بیماریهای چشمی در مدارس بزرگ .

ب - خدمات درمانی :

در طول نیمه اول قرن بیستم بیمارستانها و درمانگاههای بسیاری در شهرها و حتی روستاهای فلسطینی که به امر معالجه مردم می پرداخت تأسیس شد . علاوه بر آن داروخانه ها و واحدها بهداشتی برای توزیع دارو در شهرها و روستا نیز راه اندازی گردید . در سال 1944 تعداد بیمارستانهایی که به مردم در زمینه معالجه بیماریهای داخلی ، جراحی ، زنان ، کودکان و چشم پزشکی خدمت می کردند به 42 بیمارستان رسید . البته از ابتدای قرن بیستم تعداد بیمارستانها رو به افزایش نهاد .

آمار منتشره از سوی حکومت قیمومیت انگلیس بر فلسطین در گزارش سالانه خود مبنی بر معالجه بیماران عرب و یهود در بیمارستانها و درمانگاههای دولتی و خصوصی قابل بررسی تأمل می باشد . از جمله موارد قابل تأمل افزایش تعداد یهودیانمراجعه کننده به بیمارستانها در دهه سوم قرن بیستم می باشد . این افزایش متناسب با افزایش تعداد یهودیان مهاجر به فلسطین بوده است . جدول زیر نشان دهنده آمار بیماران عرب و یهود مراجعه کننده به بیمارستانها ، درمانگاههای دولتی و خصوصی در سالهای 1931 ، 1936 و 1938 می باشد :

1. سال اعراب یهود عرب یهود

1931 899,216 957,43 3/38% 5/25%

1936 954,257 358,548 3/25% 1/17%

1938 973,366 712,626 36% 7/156%

جدول فوق نشان می دهد که حالتهای بیماری یهودیان و معالجه انجام شده آنان در سال 1936 افزایش چشمگیری داشته است به طوری که در ازای دو معالجه برای یک فرد یهودی فقط یک معالجه در مورد هر 4 نفر صورت می گیرد ، همچنین از جدول فوق مشخص می گردد افزایش مراجعات یهود به دلیل بیماری متناسب با اوج مهاجرت آسان به فلسطین بوده است ، زیرا که در بین سالهای 1931 تا 1936 تعداد مهاجرین صهیونیست به فلسطین به نسبت 2/74 درصد افزایش یافته است .

گزارشهای حکومت قیمومیت انگلیس حاکیست که اغلب بیماریها داخلی بوده که عمدتا ناشی از عدم سازگاری صهیونیستها با وضعیت جدید آب و هوایی فلسطین بوده است . بر اساس برآورد سال 1931 به طور متوسط سهم هر 492 خانوار فقط یک تخت بیمارستانی است . این رقم در سال 1938 به یک تخت برای هر 712 خانوار رسید ، و پس از افزایش تعداد خانواده های فلسطینی و همچنین افزایش مهاجرت یهودیان به فلسطین مجددا نسبت تعداد تخت ها به نسبت تعداد جمعیت سال 1931 تنزل یافت . ولی در سال 1944 با افزایش خانوارها نسبت به جمعیت ، سهم هر 517 خانوار فقط یک تخت بود . البته علت آن تأسیس بیمارستان‌ها دولتی از جمله بیمارستان حیفا و توسعه و افزایش مساحت بیمارستان تل آویو بود . علاوه بر آن ، نسبت مهاجرین یهودی در پایان دهه سوم و آغاز دهه چهارم این قرن کاهش یافت .

تعداد پزشکان و دارو سازان که در فلسطین فعالیت کردند در دهه دوم و سوم قرن بیستم روبه افزایش نهاد . برای مثال در سال 1931 تعداد پزشکان شاغل در مناطق مختلف فلسطین 673 پزشک بوده است . تعداد دندانپزشکان 227 و تعداد پزشکان داروساز 195 نفر بوده است . در سال 1938 این تعداد به 2228 پزشک عمومی ، 641 دکتر دندانپزشک و 434 دکترداروساز افزایش یافت .

مآخذ :

1. دباغ ، مصطفی مراد : بلادنا فلسطین ، بیروت 1973 - 1976
2. گزارشهای سالیانه انگلیس از فلسطین و شرق اردن در سالهای 1931 - 1938 به زمان ساملل ( به انگلیسی )
3. H . charles Luke and Edward Keith - Roach : The Handbook of palestine and Trano - Jordan ,London 1930.