بیرة ( شهر - )
شهری است قدیمی در غرب بخش رام الله که در 16 کیلومتری شمال بیت‌المقدس قرار دارد . ارتفاع آن از سطح دریا به 884 متر می‌رسد . در میان کوههای قدس قرار دارد . کوه شیخ نجم ( 907متر ) درشرق ، شیخ شیبان ( 893متر ) در شمال شرقی ، شیخ یوسف ( 800 متر ) و شیخ عبدالله ( 908متر ) در شمال غربی آن واقع شده اند .
تاریخ این شهر به اعراب کنعانی می‌رسد . به عقیده‌ی بعضی از تاریخ نویسان ، شهر لبوان یا بیت لباوات به معنای " خانه ماده شیر " در محل این شهر واقع بوده است . بعد از آن بیت بریی به معنای " خانه‌ی آفرینشی " در محل آن ساخته شد . اما عقیده‌ای که بتوان بدان اعتماد کرد این است که شهر بیرة در محل شهر کنعانی بیئروت ساخته شده است که معنای لغوی آن " چاهها " است . شایان توجه است که مرغوبیت خاک و فراوانی آب ، تنها انگیزه‌ی ساختن این شهر نبوده بلکه انگیزه‌های دفاعی و سوق الجیشی نیز وجود داشته است .
نام این شهر در زمان حکومت رومیها ، بیریا که جزیی از حومه‌ی بیت‌المقدس بود ، و بعدها به بیرة تبدیل شده است . در دایرة المعارف اسلامی آمده : بیرة نام مجموعه اماکنی است واقع درناحیه‌ای که در آن به زبان آرامی سخن می‌گویند . بیرة ترجمه‌ی واژه‌ی آرامی " بیرتا " و به معنای قلعه و دژ است .
اطراف این شهر را تپه‌هایی محاصره کرده و بالای این تپه‌ها ویرانه‌هایی قرار دارد از جمله ویرانه‌ی تل ، دیرشباب ، قصرطریر ، کفرمو ، سویکة ، عطار و حیان . مهم ترین آنها ویرانه‌ی حیان است که در سه کیلومتری جنوب شرقی روستای " بیتین " واقع در شمال شرقی بیره ، قرار دارد . غارهای زیادی مثل غار مقصورة ، واد ، وقف الجامع ، در اطراف آن وجود دارد . این خرابه‌ها و غارها گویای سابقه‌ی تاریخی این شهر قدیمی است . در جای جای این ویرانه‌ها و تپه‌ها چشمه‌هایی ( نک - : چشمه‌های آب ) دیده میشود که علت وجود آنها به طبیعت صخره‌های آهکی و جذب باران در زمین به واسطه‌های شیارهایی که در آن را وجود دارد ، برمیگردد . شاید وجود همین چشمه‌ها پای بشر را به آن منطقه بازکرده است . مهم ترین آنها ، چشمه‌ی شیخ عمر در جنوب غربی شهر بیرة است . آب مصرفی شهر از چاههایی که آب باران در آنها جمع میشود تأمین می‌گردد .
خانه‌های این شهر از سنگ و سیمان ساخته شده و شکل شهر مستطیلی است زیرا خیابان‌ها همه مستقیم هستند . از بررسی نقشه‌ی شهر پیداست که توسعه‌ی عمرانی آن در جهت شمال و جنوب ، به شکل دو محور با ساختمانهای رو به روی هم در مسیر اه رام الله - نابلس و رام الله - قدس ، گسترده یافته است ، به حدی که مساحت آن از 967 جریب در سال 1945 به بیش از 1500جریب در زمان حاضر ، رسیده است . مساحت زمنیهای حومه بیرة به 22045 جریب می‌رسد که 152 جریب
آن به جاده‌ها اختصاص یافته است . این شهر دارای خدمات شهری از جمله بازارهای تجارتی ، مدارس ، درمانگاه ، آب ، برق ، و راهها می‌باشد . شهرداری شهر مسئول اداره و توسعه خدمات شهری است .
ساکنان شهر عرب هستند که تعدادشان به سال 1912 حدود 1000تن بود که درسال 1922 به 1479 تن و سال 1931 به 2292تن افزایش یافت . به سال 1945 به 2640 تن و در سال 1961 به 14510 تن رسید . این جمعیت متشکل از 2700 خانوار بودند که در 1829 خانه سکونت داشتند . این تعداد به سال 1980 به بیشتر از 25 هزار تن رسید .
مردم این شهر علاقه زیادی به فراگیری علم دارند . در سال 1967 ، شهر دارای 5 مدرسه‌ی پسرانه بود ( دبستان ، راهنمایی و دبیرستان ) . زنان نیز به طرز قابل توجهی به فراگیری علم می‌پردازند . همچنین 5 مدرسه‌ی دخترانه ( دبستان ، راهنمایی و دبیرستان ) و دو مدرسه‌ی مختلط علاوه بر مدارس یاده شده در شهر وجود دارد . یک مدرسه نیز ویژه‌ی روشن دلان و چندین مهد کودک که نتیجه‌ی فعالیت اجتماعی زنان بوده در این شهر به چشم می‌خورد .
فعالیت اقتصادی شهر در سه محور کشاورزی ، صنعت و تجارت ، دور میزند ، به ویژه کشاورزی که نقش زیادی در زندگی ساکنان آن داشت . وجود باغهای فراوان و کوچک در دل دشتها که با استفاده از تجربیات پدران و زحمات توانفرسا ، نسل به نسل دست به دست گشته ، خود گویای بالا بودن سطح آگاهی اهالی این شهر در امور کشاورزی است .
این باغها جدای از اینکه منبع غذایی اهالی است ، باعث ارتباط ایشان با دیگران هم میشود ، زیرا مقدار زیادی خشکبار از این شهر به مناطق اطراف صادر میشود . البته آب و هوای معتدل و خاک مرغوب ، رمز موفقیت کشاورزی در این شهر و سایر شهرها و روستاهای بخش غربی به شمار می‌رود . زیرا در دهه 1960 حدود 80 درصد محصول زیتون و 65 درصد محصولات میوه و سبزیجات این شهر در اقتصاد اردن سهیم بود .
کشاورزی در بیره در درجه اول بر کاردستی و تلاش کشاورزان وابسته است و چندی است که ابزار و آلات مدرن به این شهر راه یافته است . از نظر آب نیز ، آب چاه نقش مهمی درکشاورزی دارد و هرجا که چشمه‌ی آبی پیدا شود همانجا کشاورزی رونق می‌گیرد .
مهم ترین محصولات کشاورزی شهر ، حبوبات است که پس از تأمین نیازهای شهر ، مقداری از آن صادر میشود . سبزیجات نیز که مقدار محصول آن وابسته به مقدار باران است ، از دیگر فرآورده‌های این شهر است .
در این شهر درختان میوه‌ی فراوان به ویژه زیتون ، انجیر و انگور ، وجود دارد ، که زیتون ، نقش عمده‌ای دراقتصاد اهالی ، دارد ، زیرا صنعت روغن گیری زیتون که منجر به ساختن کارخانه‌ی ساده‌ای شده ، با تکیه بر همین درختان زیتون رایج گردیده است . علاوه بر این دیگر صنایع سبک و دستی و شغلهای سنتی مثل پارچه بافی ( نک - : پارچه بافی ، صنایع ) در این شهر رواج دارد . باید گفت که رواج این گونه صنایع سنتی حتی در عصر حاضر ، از ترقی و پیشرفت نوع اشتغال جلوگیری کرده است ، تا حدی که صنایع مدرن و امروزی هنوز در بسیاری از شهرهای قدیمی عرب راه نیافته است .
از جمله مشکلات طبیعی که مانع رونق بیشتر کشاورزی شده است ، مساحت اندک زمینهای هموار و قابل کشاورزی و نیز ، مرغوب نبودن خاک و کمی مواد کانی است .
بیرة به خاطر داشتن طبیعتی زیبا ، تابستانها میزبان مهمانان زیادی است که برای استفاده از آب و هوا و تماشای طبیعت به این شهر می‌آیند . از این جهت است که صنعت سیاحت ( نک - : سیاحت ) از نظر اقتصادی ، برای اهالی اهمیت زیادی دارد . زیرا حاجیان و سیاحانی از دولتهای حاشیه‌ی خلیج تا پیش از تابستان 1967 به آنجا می‌آمدند . اما از این سال به بعد بود که به دلیل نیامدن سیاح ، به اقتصاد آنجا ضرر سختی وارد شد . اکنون اهالی برای رونق بخشیدن دوباره به امر " سیاحت " ، یعنی کاری که سالیان متوالی بدان مشغول بوده اند ، تلاش می‌کنند .
از جمله صنایع آنجا ، تولید صنایع دستی چوبی مزین به صدف است که همواره اهالی بدان مشغول بوده اند .
مآخذ :
- دباغ ، مصطفی مراد : بلادنا فلسطین ، ج8 ، ق2 ، بیروت 1974 .
- نقشه‌ی فلسطین ، مقیاس : ، نقشه‌ی رام الله .
