وادی الحوارث ( سرزمین - )
این دره به نام نهر یا رود اسکندرونه نامیده می شد . به
دنبال ورود قبیله حارثه به اطراف این رود در اواخر قرن یازده و اوایل قرن دوازده هجری نام آن به وادی الحوارث تغییر یافت . نسب حارثه به سنبس از طیی قحطانیه برمی گردد .
بعضی از کارشناسان معتقدند که شهر حافرالعربیه کنعانی در محل تپه افشار در قسمت میانی زمینهای دره الحوارث قرار داشته است .
زمینهای دره حوارث در شمال غربی طولکرم وجود داد و راه شوسه حیفا - - یافا از میان آن می گذرد . آن زمین دشتی موجداری است که بیشترین ارتفاع آن از سطح دریا 35 متر است . در قسمت شمال غربی آن منطقه شنی ( شنزار ) قرار گرفته و تا فاصله 5/3 کیلومتری طرف داخل از ساحل دریای مدیترانه ادامه دارد . رود مویلح به رود اسکندرون که زمینهای روستا را در طرف شرقی آن می شکافد ، می پیوندد .
در دره حوارث مجموعه ای از رسوبگاهها وجود دارد که یکی از آنها به نام " بصه " مشهور است که از آن میان بصه " الشیخ محمد " در قسمت غربی میانه و بصه " الشیخ حسینی " در قسمت جنوب شرقی و بصه الشیخ صالح در قسمت شرقی آن قرار دارند .
زمینهای وادی الحوارث در اختیار شیوخ قبیله حارثیه قرار داشت ولی تحت اختیار افراد قبیله قرار ندارد . آنان در زمان عثمانی ها این زمینها را به طایفه تیان لبنانی فروختند و آنها هم این زمینها را در نزد فرانسوی ها رهن گذاشتند . آنها نیز زمینها را در اختیار صهیونیستهای فرانسوی قرار دادند . سپس زمین به طور علنی فروخته شد و در سال 1932 در اختیار صهیونیستها قرار گرفت .
افراد قبیله از ترک سرزمینشان خودداری کردند ولی نیروهای بریتانیایی به آنها حمله کرده و خانه هایشان را ویران نمودند و چادرهایشان ( اردوگاه ) را از بین بردند و به زور آنها را آواره کردند و دارایی های ( منقول ) آنها را نابود کردند . در این میان مواد غذایی و پناهگاه آنها را ویران کرده و آنها را بدون سرپناه گذاشتند .
هنگامی که حارثها مقاومت کردند ، بریتانیایی ها آنها
را به گلوله بستند و تعداد زیادی از آنها به شهادت رسیدند . زنها را در جلو اتومبیل هایی ک هم نقولات را حمل می کردند ، خوابانیده و این اتومبیل ها از روی بدن آنها رد شده و آنها تکه پاره می کردند و رانندگان آنها هیچ گونه بازخواستی نشدند . بدین وسیله برای قبیله جز 2515 جریب زمین از کل 000/40 زمین باقی نماند .
در وادی الحوارث در سال 1922 ، حدود 812 نفر عرب زندگی می کردند ک تعداد آنها در سال 1931 به 1077 نفر افزایش یافت که در 255 خانه زندگی می کردند و شامل خانه های نیمه خراب و خانه های مویی بود . تعداد ساکنان در سال 1945 به 1330 نفر رسید که 850 نفر از آنها در وادی الحوارث شمالی و 480 نفر در وادی الحوارث جنوبی زندگی می کردند .
ساکنان در زندگی خود بر تربیت چهارپایان و کشاورزی حبوبات و سایر محصولات تکیه دارند .
از مستعمراتی که هم صهیونیسها در زمینهای وادی الحوارث احداث کردند موشاو " کفار فتکین " است که در سال 1933 بنا شد . در سال 1950 ، در آن 1150 نفر زندگی می کردند . تعداد آنها در سال 1970 به 840 نفر کاهش یافت . همین طور موشاو ( کفار هارئه ) را در سال 1934 تأسیس کردند که در سال 1970 در آن 8500 نفر زندگی می کردند و بیشتر آنها مهاجرینی از اروپای شرقی و میانی بودند .
