قدس ( سیاستهای اسرائیل درباره - )

قدس شریف ، سرزمینی است که در بین سه دین از ادیان بزرگ معاصر یعنی اسلام ، مسیحیت و یهودیت که دارای پیروان کلان در جهان هستند ، اهمیت بسیار زیادی دارد و مقدس شمرده می شود . ویژگی که برای شهر قدس به لحاظ دینی می توان برشمرد این است که هیچ نقطه ای در جهان از لحاظ تقدس مثل این شهر نمی باشد ، زیرا قدس برای هر سه دین بزرگ آسمانی دارای تقدس بوده و از اهمیت طراز اول در نزد آنان برخوردار است . این شهر فارغ از گذشته پر فراز و نشیب ، طی دهه ها و سالهای گذشته محور بسیاری از کشمکشها ، مذاکرات و مجادلات بوده است .

پس از پایان دوره قیمومیت انگلیس بر فلسطین ، مجمع عمومی سازمان ملل با صدور قطعنامه شماره 181 در مورد تقسیم فلسطین در سال 1947 ، بر بین المللی بودن شهر قدس و تشکیل یک شورای سرپرستی برای آنکه وظایف قوه مجریه را به نیابت از سازمان ملل انجام دهد

تأکید کرد . اعلام تشکیل اسرائیل در سال بعد و اشغال قدس غربی عملاً این طرح را به فراموشی سپرد .

به رسمیت شناخته شدن اسرائیل توسط سازمان ملل و بسیاری از کشورهای جهان ، موجبات تسلط دایمی اسرائیل بر غرب قدس را فراهم کرد . این وضعیت در سال 1967 و اشغال سایر بخشهای اراضی فلسطین تغییر یافت . رژیم صهیونیستی در همین سال تمام قدس را به اشغال خود در آورد و آن را پایتخت ابدی اسرائیل اعلام کرد .

رژیم صهیونیستی طی سالهای تأسیس ، به طرق گناگون در صدد تثبیت قدس به عنوان پایتخت خویش برآمد . در سال 1958 ، کنست مقر خود را در شهر قدس قرار داد . ده سال بعد کابینه این رژیم نیز مقر خود را به قدس منتقل کرد و در سال 1980 در راستای تثبیت جایگاه قدس و یکپارچه سازی آن تعیین شهر قدس به عنوان پایتخت اسرائیل ، تصویب شد .

از ابتدای دهه 1990 و با شروع روند مذاکرات صلح اعراب و اسرائیل ، همواره یکی از مهمترین و اصلی ترین موضوع دو طرف ، قدس و چگونگی سیطره فلسطینیان برآن بود . نحوه و شیوه مشارکت فلسطینیانی قدس شرقی در پدیده های انتخاباتی فلسطین ، یکی از محورهای مهم قرارداد اسلو به شمار می رود . از یک سو فلسطینیان همواره بر حضور این عده در انتخابات ریاست تشکیلات و شورای قانونگذاری اصرار دارند و از سوی دیگر اسرائیل وقوع چنین پدیده ای را نقض حاکمیت خویش پنداشته و با آن مخالفت می کند .

این موضوع به یکی از دلایل تشکیلات خودگردان برای تعویق احتمالی این انتخابات تبدیل شده بود ، هرچند که به یک راه حل بینابینی دست یافتند .

موضوع قدس شرقی و چگونگی سیاستها و مواضع در برابر آن ، یکی از محورها و معیارهای جامعه اسرائیل در انتخاب احزاب مورد علاقه خود برای دستیابی به کرسیهای پارلمانی است .

در عرصه سیاست خارجی نیز سرزمینهای اراضی اشغالی 1967 و قدس شرقی همواره یکی از چالشهای اسرائیل به شمار رفته است . ایجاد و گسترش شهرکهای صهیونیست نشین ، ساخت دیوارحائل و امتداد آن در قدس شرقی به نام غلاف قدس همواره یکی از محورهای انتقاد اعراب و اتحادیه اروپا از اسرائیل بوده است .

الف - سیاست داخلی اسرائیل در قبال قدس :

اسرائیل از سال 1967 تلاش جدی و گسترده ای را برای سیطره و تسلط بر قدس شرقی و کرانه باختری به انجام رساند ، به طوری که بزرگترین شهرکهای صهیونیست نشین را در اطراف قدس احداث کرد . شهرکهای معالیه آدومیم ، جبل ابوغنیم ( هارهوما ) و آریل از این دسته اند . حدود نیمی از صهیونیستهای شهرک نشین در اراضی اشغالی 1967 در قدس شرقی سکونت دارند .

دولتهای اسرائیل اعم از چپ و راست از سال 1967 سیاست اسکان صهیونیستها در اطراف قدس و اراضی اشغالی 1967 را در دستور کار خود قرار داده بودند . این در حالی است که فلسطینیان نیز همواره بر لزوم تشکیل کشور مستقل فلسطین به پایتختی قدس ( قدس شرقی ) تأکید کرده اند .

پس از اقدام اسرائیل برای احداث دیوارحائل ، موضوع قدس شرقی ، اهمیت مضاعفی یافت . در اواخر سال 2003 یوری لوبلیانسکی ، شهردار قدس آمادگی خود را برای تخلیه محله های عربی قدس شرقی و واگذاری آن به تشکیلات خودگردان اعلام کرد . به زعم وی ، محله های شفعاط ، جبل المکبر ، بیت حنینا ، الزعیم ، صورباهر ، عیسویه ، العیزریه ، ابودیس و عناتا در این چارچوب قرار می گیرند .

وی محله های دیگر چون شهر قدیمی قدس ، وادی الجوز ، رأس العمود ، سلوان ، الئوری ، شیخ جراح و الصوانه و شهرکهای صهیونیست نشین و اماکن نظامی را مستثنی ساخت . علی رغم این اظهارنظر ، تلاش سران اسرائیل برای یهودی سازی قدس شرقی ، کماکان ادامه داشته است . پس از اظهارات فوق ، رژیم اسرائیل تصمیم به مصادره هزار و 585 دونم از اراضی محله های ابودیس ، الیعزریه و سواحره شرقی گرفت . شائول موفاز وزیر دفاع اسرائیل نیز در سال 2005 از مرتبط ساختن شهرک 32 هزار نفری معالیه آدومیم به شهر قدس و اتخاذ تصمیم در این باره و تا زمان انتخابات اسرائیل ( 28 مارس ) خبر داد . بدین ترتیب ارتباط شمال و جنوب کرانه باختری قطع خواهد شد .

ساخت دیوارحائل که علی رغم مخالفتهای بسیار گسترده جهانی از سوی اسرائیل پیگیری شد . از دیگر ابزارهای انضام قدس شرقی به اسرائیل ( اراضی اشغالی

1948 ) محسوب می شود . طبق نظرسنجی های بنیاد قدس برای پژوهشهای اسرائیلی ، دیوارحائل در درجه اول بر کار و فعالیت اقتصادی این دسته از ساکنان اثر منفی دارد . 52 درصد از مخاطبان نظرسنجی از دشواریهای حضور در محل کار ، امکان از دست دادن آن یا کاهش مشتری و درآمد شکایت کرده اند ، در حالی که 44 درصد از ایجاد ممانعت برای خواندن نماز در مسجدالاقصی و محدودیتهای فراروی خود شکایت کردند و ضررهای بهداشتی ، کاهش دسترسی به امکانات بیمارستانی و آسیبهای اجتماعی از دیگر دلایل نارضایتی ساکنان فلسطینی قدس شرقی از بابت ساخت دیوارحائل بوده است .

نقش قدس در شروع انتفاضه مسجدالاقصی نیز کاملاً روشن است . زیرا دیدار شارون از مسجدالاقصی که با واکنش جدی مسلمانان فلسطین روبه رو شد ، کلید آغاز انتفاضه الاقصی به شمار می آمد . این انتفاضه دارای پیامدها و نتایج گسترده ای بوده است .

ب - سیاست خارجی اسرائیل در قبال قدس :

موضوع قدس شرقی همواره یکی از موضوعات چالش برانگیز در سیاست خارجی رژیم صهیونیستی بوده است . حریق عمدی در مسجدالاقصی در سال 1969 و تنها دو سال پس از اشغال اراضی 1967 توسط اسرائیل ، جرقه تشکیل سازمان کنفرانس اسلامی را زد .

چالش اسرائیل بر سر قدس شرقی نه تنها با کشورهای اسلامی بلکه با آمریکا ، سازمان ملل و به ویژه اروپا نیز بوده است . در این میان ، کشورهای اسلامی به موضوع قدس اهتمام ویژه ای داشته اند . در این رابطه پارلمان مصر ، چندی پیش طی بیانیه ای ، حفاریهای اسرائیل در زیر مسجدالاقصی را خطرناک دانست و هشدار داد : این تجاوزات ، عواقب وخیمی را در پی خواهد داشت که تنها اسرائیل مسئول آن خواهد بود .

یهودی سازی قدس و تلاش برای تغییر هویت و شرایط دموگرافیک این شهر که همواره از سوی اسرائیل تعقیب شده است ، مورد انتقاد کشورهای اسلامی و سازمان کنفرانس اسلامی قرار گرفت است . این سازمان با مشاهده این تلاشها ، از جامعه بین المللی ، به ویژه کمیته چهارجانبه بین المللی خواست تا مانع تداوم سیاستهای مذکور توسط اسرائیل شوند .

اتحادیه اروپا یکی دیگر از منتقدین سیاستهای توسعه طلبانه اسرائیل در قدس شرقی است . این اتحادیه در راستای مقابله با سیاستهای مذکور و به ویژه مخالفت با احداث دیوارحائل که بخش مهمی از آن از قدس شرقی می گذرد ، در 21 ژوئیه 2004 با 25 رأی از محکومیت سیاست اسرائیل در مجمع عمومی سازمان ملل حمایت کرد .

این امر موجب فراخوانی سفرای اسرائیل از انگلیس ، هلند و اتحادیه اروپا و تیرگی کوتاه مدت روابط اسرائیل با اتحادیه اروپا شد . چند ماه پس از این وقایع ، رسانه های اسرائیل ، اقدام به انتشار گزارشی محرمانه به نقل از وزارت امور خارجه این رژیم کردند . در این گزارش به قدرت رو به افزایش اتحادیه اروپا و احتمال تنزل جایگاه اسرائیل و تبدیل آن به یک رژیم منزوی مانند رژیم آپارتاید آفریقای جنوبی هشدار داده شده بود .

در گزارش مذکور آمده بود : اگرچه اروپا و اسرائیل روابط اقتصادی مستحکمی دارند ، اما وقتی مسائل مربوط به دیپلماسی خاورمیانه مطرح می شود ، اسرائیلی ها ترجیح می دهند تا صرفا با آمریکا گفت وگو کنند . در این گزارش ، توصیه شده بود که برای گریز از انزوای احتمالی ، اسرائیل باید رابطه خود را با اتحادیه اروپا و روسیه گسترش دهد .

براساس یک گزارش محرمانه که در اواخر ماه نوامبر 2005 ، بخشهایی از آن به سطح مطبوعات درز کرد ، وزرای امور خارجه اتحادیه اروپا ، سیاس اسرائیل در مورد قدس شرقی را مورد انتقاد قرار داده اند . طبق این گزارش " اسرائیل در تلاش است ، قدس شرقی را از کرانه باختری جدا کند که نتیجه این امر به مخاطره انداختن هر گونه توافقنامه صلح بین اسرائیلی ها و فلسطینیان خواهد بود " . انتقاد شدید از اسرائیل به خاطر سیاست افزایش شهرک سازی در شرق قدس از دیگر مفاد این گزارش است .

همچنین تصریح شده است " سیاست اتحادیه اروپا در قبال قدس ( اورشلیم ) براساس قطعنامه 242 شورای امنیت سازمان ملل استوار است و این اتحادیه هرگز شهر قدس را پایتخت اسرائیل نمی داند " . در پایان این گزارش پیشنهاد شده است که دیپلماتهای اروپایی ، تماسهای خود را با وزرای فلسطینی در قدس شرقی از سرگیرند .

دولت اسرائیل ضمن ابراز واکنش منفی در قبال

گزارش مذکور ، اعلام کرد در صورت اجرای این طرح ( ملاقات نمایندگان اتحادیه اروپا با نمایندگان تشکیلات خودگردان در قدس شرقی ) ، نمایندگان اسرائیل از دیدار با مقامات این اتحادیه خودداری خواهند کرد .

آمریکا نیز به عنوان یکی دیگر از بازیگران بین المللی ، علی رغم پشتیبانی همه جانبه از اسرائیل در مورد قدس شرقی ، همواره سیاستهای اسرائیل در گسترش شهرک سازی در قدس را محکوم کرده است . همچنین در این رابطه ، گروه بین المللی حل اختلاف ، طی یک گزارش مفصل ، اقدامات اسرائیل در قدس را عامل از دست دادن فرصت دسترسی به یک صلح پایدار دانست .

سازمان ملل یکی دیگر از منتقدین عمده سیاستهای رژیم صهیونیستی در قدس شرقی به شمار می رود . این سازمان و زیرمجموعه های آن ، از زمان تأسیس اسرائیل تا سال 2005 حدود 100 قطعنامه را در محکومیت سیاستهای اسرائیل نسبت به قدس شرقی و مسجدالاقصی تصویب کرد . حمایت کشورهای مسلمان از فلسطینیان در مجمع عمومی و حمایت مؤثر آمریکا از اسرائیل در شورای امنیت در محتوای این قطعنامه ها تأثیر بسزایی داشته است .

ج - احزاب اسرائیل و مسأله قدس :

فارغ از کابینه های اسرائیل ، احزاب این رژیم نیز تقریبا بر یکپارچگی قدس به عنوان پایتخت اسرائیل اتفاق نظر دارند . احزاب اسرائیلی معمولاً در تعیین موضع خود نسبت به قدس اهتمام زیادی دارند . به همین دلیل ، قدس در زمره خطوط قرمز مذاکرات سازش و به تعبیر دیگر امری غیرقابل مذاکره است .

احزاب چپگرا در حمایت از قدس یکپارچه ، راهبرد خاصی دارند مبنی براینکه علی رغم حمایت از واگذاری مناطق عرب نشین قدس به تشکیلات خودگردان ، به هیچ روی حاضر به تقسیم حاکمیت قدس نیستند .

عمیر پرتس رئیس حزب کارگر نیز در یکی از بیانیه های انتخاباتی خود با اعلام اینکه شهر قدس به همراه شهرکهای یهودی نشین پیرامون آن پایتخت ابدی اسرائیل خواهد بود ، مخالفت خود با تقسیم قدس و عقب نشینی اسرائیل از سرزمینهای اشغالی 1967 با هدف حمایت از یک کشور فلسطینی را اعلام کرد .

حزب لیکود همواره بر یکپارچگی قدس اصرار داشته است . یکی از محورهای انتقادی این حزب از دیگر احزاب نیز بی توجهی آنان نسبت به آینده قدس بوده است . در این راستا ، بنیامین نتانیاهو ، رئیس حزب لیکود چندی پیش ، از شارون به عنوان نخست وزیر اسرائیل ، به اتهام تلاش مخفیانه برای عقب نشینی از 90 درصد کرانه باختری انتقاد کرد و گفت : رقابت واقعی در صحنه انتخابات بین سیاستهای حزب ما ( لیکود ) و سیاستهای حزبی ( کادیما ) است که باعث تشویق ترور می شود .

پس از چندی ، سیلوان شالوم وزیر امورخارجه مستعفی اسرائیل نیز از تصمیم اولمرت نخست وزیر اسرائیل مبنی بر اجازه دادن به فلسطینیان قدس شرقی برای شرکت در انتخابات پارلمانی فلسطین ( 25 ژانویه ) انتقاد کرد . این در حالی است که طبق نظرسنجی روزنامه هاآرتس ، بیش از 54 درصد اسرائیلی ها با حاکمیت فلسطینیان بر مناطق عربی قدس شرقی موافقت کرده اند .

حزب کادیما ، بزرگترین حزب اسرائیل و حزب حاکم بر کابینه اسرائیل در سال 2009 از موضع ابهام در قبال وضعیت آتی قدس پیروی کرد . این حزب در یکی از اولین بیانیه های خود با اعلام اینکه در صورت پیروزی در انتخابات پارلمانی کنست هفدهم ، نقشه مرزهای نهایی اسرائیل با فلسطینیان را ترسیم می کند ، بر حفظ موجودیت و امنیت دولت اسرائیل تأکید کرد . طبق این بیانیه ، حفظ موجودیت میهن یهودی ، مستلزم صرف نظر کردن از پاره ای مناطق اسرائیل در چارچوب مرزهای مطروحه در تورات است .

مآخذ :

1. صفاتاج ، مجید : انتفاضه الاقصی ، نشر قبله اول ، تهران 1381 .
2. قدس و قطعنامه های بین المللی ، ترجمه محمدصادق شریعت ، مؤسسه مطالعات و تحقیقات اندیشه سازان نور ، تهران 1378 .
3. شوفانی ، الیاس و ابورمضان ، موسی : نظام حکومتی و قانونی اسرائیل ، ترجمه سیدحسین موسوی ، مرکز پژوهشهای علمی و مطالعات استراتژیک خاورمیانه ، تهران ، 1383 .
4. آقایی ، سیدداوود : سازمانهای بین المللی ، انتشارات نسل نیکان ، تهران 1382 .
5. بولتن رویداد و گزارش اسرائیل ، 4/12/1384 ، شماره 286 .