بانکها ( فعالیت - در فلسطین )

بانکهای فعال در فلسطین دو گونه اند : بانکهای خارجی و بانکهای داخلی و تفاوت این دو در مکان ثبت بانک است و نه در مکان اجرای عملیات بانکی . سیستم بانکی در فلسطین توسعه یافته بود زیرا قانون ، حدود بانکهای بازرگانی و بانکهای اعتباری و نیز گروههای تعاونی قرض دهنده را مشخص کرد . بدین ترتیب بانکهای بازرگانی ، همان بانکهایی هستند که مبادله پول را به عهده دارند . و اما هدف اصلی بانکهای اعتباری ، دادن وام به شرکتها و مردم به مقدار نیازشان در مقابل ضمانت مالی یا اموال غیرمنقول می باشد . تعاونیهای اعتباری نیز تابع آئین نامه های مؤسات تعاونی بودند و حرفه هایی را که استحقاق گرفتن وام را دارند تعیین می کرد .

اما سرمایه گذاریهای صنعتی بلند مدت و وامهای کشاورزی به عهده چهار موسسه زیر بود :

شرکت صنعتی و مالی فلسطین که در سال 1935 فعالیت خود را آغاز کرد ، شرکت سپرده گذاری کشاورزی فلسطین ، بانک کشاورزی عربی و بانک املاک عمومی در فلسطین که به جمع آوری اموال لازم برای وام ، از طریق صدور اسناد وامکوتاه مدت می پرداخت .

سیستم بانکی در فلسطین تنها این ویژگی را دارا نبود بلکه از طریق مقامات دولتی تحت نظارت دقیق قرار داشت ، به طوری که صدور مجوز تأسیس یک بانک جدید ، نیازمند موافقت نماینده عالی رتبه می باشد . و نیز بازرسی عمومی بانکها به جمع آوری اطلاعات ماهانه و فصلی از تمامی بانکهای خدماتی ، اقدام می کند تا از وضعیت مالی ، به ویژه حسابهای جاری در نزد بانکها و خسارتهای ( خطرات احتمالی ) ناشی از واگذاری وامها اطمینان حاصل نماید .

پس از جنگ جهانی اول ، تعداد بانکهای بازرگانی در فلسطین افزایش یافت . در سال 1930 حدود 20 بانک داخلی و 7 بانک خارجی وجود داشت ، و در سال 1936 این تعداد به 76 مؤسه و 6 بانک خارجی رسید که صاحبان بیشتر آنها یهودی بودند . در سال 1937 قانون جدید بانکها به تصویب رسید که در آن تأسیس بانک به کسب موافقت شخص نماینده عالی رتبه و نیز داشتن حداقل سرمایه به مبلغ 50000 جنیه فلسطینی ، مشروط گردید . قانون از بانکهای خارجی که شعبه هایی در فلسطین دارند ، خواست تا سرمایه خود را به مبلغ 100000 جنیه که قابل پرداخت در کلیه شعب فلسطین باشد ، برسانند و مدت دو سال جهت انجام این تعهدات به آنها فرصت داد . از نتایج این اقدام ، کاهش تعداد بانکها از 66 به 44 بانک در پایان سال 1938 بود .

در اواخر سال 1938 شش بانک خارجی در فلسطین فعالیت داشتند که عبارتند از :

1. بانک بارکلیس مهم ترین بانک خارجی به شمار می رفت که حکومت قیمومیت انگلیس با آن همکاری می کرد ، و نماینده شورای پول فلسطین بود . مرکز اصلی آن در شهر لندن قرار داشت . بانک بارکلیس شعبات گوناگونی در مناطق مختلف فلسطین داشت . بانک مذکور که قبلاً شعبه ای وابسته به بانک بارکلیس قاهره بود در سال 1935 مستقل شد .
2. بانک عثمانی 3 ) بانک دی روما 4 ) بانک هلندی 5 ) بانک لهستانی 6 ) بانک فلسطین .

از آنجا که این بانکها شعبات بانکهایی در خارج از فلسطین بودند ، در نتیجه دارای سرمایه های مستقل و مخصوص به خود نبودند تا اینکه قانون 1937 به تصویب رسید و از آنها خواست تا سرمایه پولی به میزان 100000 جنیه فلسطینی بپردازند . این بانکهای خارجی علی رغم محدودبودن تعدادشان سپرده های مردم را در اختیار داشتند . ( حدود 77 درصد از مجموع این سپرده ها ) در خارج به ویژه در حکومت انگلیس به کار می رفت . اما وامها غالبا از بانکهای عربی داخلی پرداخت می شد و در حالی که نسبت بین وامها و اسناد قطعی سپرده ها در بانکهای خارجی نزدیک 50 درصد بود ، در بانک های داخلیبه 130 درصد رسید .

صهیونیستها به منظور خریدن زمینهای اعراب و تشویق یهودیان به مهاجرت در فلسطین چهار بانک صهیونیستی در فلسطین تأسیس کردند که عبارتند از :

1. بانک مرکزی برای مؤسات تعاونی ، که وامهای کوتاه مدت به کشاورزان یهودی می پرداخت .
2. بانک رهنی عمومی که هدف آن مقابله با مشکل وام کارگران و کشاورزان در شهرها و روستاها بود .
3. بانک کارگران که برای تشویق مهاجران صهیونیست به تشکیل سندیکاها و صنفهای شغلی و گرفتن وامهای میان مدت و بلندمدت تأسیس شد تا وجود آنها را در شهرها و روستاهای فلسطین تثبیت کند .
4. مؤسسه پرداخت وامهای مسکن و شهرسازی که هدف آن تشویق فعالیتهای ساختمانی از طریق واگذاری وامهایی به بخش مسکن و شهرسازی با مقررات آسان و معمولی بود تا امکانات ساختمان سازی را برای مهاجران فراهم نماید .

در حالی که مهاجران صهیونیست از خدمات بانکها و مؤسات مالی تأسیس شده از سوی آژانس یهود و جنبش جهانی صهیونیست بهره مند بودند ، یک کشاورز عرب به دلیل قرار گرفتن در باند دزدی و ربای آشکار در شرایط سخت و نابسامان مالی به سر می برد . دولت قیمومیت در زمینه کمک مالی به اعراب ، ابراز تمایل نمود و در سال 1934 قانون خاصی به تصویب رساند ، میزان بهره وامها را مشخص کرد و از بانک بارکلیس خواست تا به کشاورزان عرب وامهای کوتاه مدت پرداخت کند . ولی این وامهای کوتاه مدت بر مشکلات مالی آنها افزود .

در سال 1930 عبدالحمید شومان بانک عربی را برای وامهای بخش بازرگانی تأسیس کرد . این بانک کار خود را از 14/7/1930 تنها با 1500 جنیه سرمایه آغاز کرد و احمد حلمی عبدالباقی ریاست اولین هیأت مدیره در تاریخ بانکها را به عهده گرفت .

در سال 1937 احمد حلمی از بانک عربی استعفا داد و به منظور اعطای وامهای یکساله به کشاورزان عرب بانک ملی عربی را تأسیس کرد و این در حالی بود که بانکهای بازرگانی وامهای کوتاه مدت سه ماهه واگذار می کردند .

بانک عربی و بانک ملی عربی هر دو با هم همکاری داشتند . بانک عربی در بخش بازرگانی و خدمات و دومی در بخش کشاورزی فعالیت داشتند ، و هر یک مکمل یکدیگر بودند . کمبود بانکهای فعال فلسطینی در مقایسه با تعداد بانکهای صهیونیستی و تنوع فعالیتهای آنها ، باعث شد که بیشترین عملیات بانکی فلسطینیها از طریق این دو بانک صورت پذیرد .

در پایان می توان گفت که سیستم بانکی فلسطینی در مقایسه با شرکتهای بانکی کشورهای عربی مجاور نسبتا پیشرفته و توسعه یافته بود . با این تفاوت که بانکهای عربی ، با رقابت سنگین از سوی بانکهای خارجی که خود شعب بانکهای بزرگ خارجی به شمار می رفتند مواجه بودند .

بانکهای خارجی و صهیونیستی هر دو در خدمت سیاست استعماری مبنی بر تحقق اهداف صهیونیسم در فلسطین ، انجام وظیفه می کردند .

مآخذ :

1. جمادة ، سعید : النظام الاقتصادی فی فلسطین ، بیروت 1939 .
2. بانک عربی : خمسة و عشرون عاما فی خدمة الاقتصاد العربی ، بیروت 1955 .

[[ پرونده : | نمای روبروی بائکه جنوبی ]]

[[ پرونده : | کنوز القدس/ص86 ]]