فارعة ( دره - )
نهری است از نهرهای رود اردن که در 32 کیلومتری شمال بحرالمیت و جنوب پل دامیه به آن می ریزد . طول آن به حدود 40 کیلومتر می رسد و محور خط سیر آن از شمال غربی - - به جنوب شرقی به سوی محور دره رود اردن به زاویه بیش از 45 درجه تمایل دارد .
دره الفارعة دارای اهمیت ویژه ای است و قسمتی از آبهای ارتفاعات نابلس و دامنه های شرقی آن به آبهای این دره باز می گردند . آبهای این دره درطول سال جریان دارند . در واقع به منزله نهری کوچک است و نه یک دره که مانند آبهای دره های بزرگ فلسطین سیلابی باشد .
الف - جغرافیای دره :
آبهای دره فارعة به دره ای می ریزند که بیشتر آن در ارتفاعاتی است که آنها از سطح دریا پایین تر است . ابتدای دره الفارعة از سیل ها و شعبه های سیلابی تشکیل شده که در دامنه ای ارتفاعات واقع میان نابلس و طوباس در شمال شرقی جمع می شوند .
ارتفاعات کوه نابلس شمالی معروف به جلیل عیبال است و از طرف شمال به سوی ارتفاعات طلوزه و یاصید امتداد می یابد . ارتفاع این سلسله کوهها نسبتا بلند هست
( لیبال 940 م ) . همچنین از ارتفاعات طوباس تشکیل شده اند از 500 تا 550 متر از سطح دریا بالاتر هستند . آبهای دره ای سیلابی که از ارتفاعات 400 - - 600 متر جنوب اردوگاه فارعه آغاز می شوند تا ارتفاع متوسط 150 م از سطح دریا به یکدیگر برخورد می کنند .
نشانه دره جنوب اردوگاه فارعه و اصخند و شکل یک مجرای آبی همیشه جاری را دارند . به خاطر وجود چشمه های فارعه و اینکه چشمی برای آنند . مهمترین این چشمه ها ، چشمه و دره فارعه علیا یا رأس البرکه و چشمه وادی فارعه الدنیا یا چشمه ادلیب است . آبی که سالانه به هر یک می ریزد حدود 16 و 17 میلیون مترمکعب است .
آبهای چشمه علیا از صخره های ایوسین سرچشمه می گیرند درحالی که چشمه الدنیا از صخره های سینومانی تورونی کلسی دولومتیب ( نک : چشمه های آب ) سرچشمه می گیرد .
این دره پس از آن به سوی جنوب پیش می روند در حالی که راه خود را در ضمن یک دره عمیق و تنگ که 5 - /1% یا برابر 1 : 11 - 1 : 20 خمیدگی دارد می گشاید . پس از حدود سه کیلومتر دره فارعه آبهای منطقه نابلس و صیره شمالی و طلوزه و سیلابهایی که از دامنه های ارتفاعات آن سرازیر شد از طریق ( نهر ) که از مهمترین نهرهای الفارعه است و دره بازان نامیده می شود برخورد می کند .
اهمیت آن مربوط است به آبهایش که در طول سال به خاطر چشمه هایی که از آن تغذیه می کنند . مهمترین چشمه های آن عبارتند از چشمه قدیره و چشمه السدرة . دره الباذان از طریق نابلس در کنار پل الملاقی و خرابة السوب فارعة برخورد می کنند . سرعت آبها در این سرزمین زیاد است و این به خاطر شیب شدیدی است که به حدود 1 : 16 یا معادل 7% می رسد .
پس از آنکه نهر نزدیک به دو کیلومتر را طی می کند در زمینهای واقع در زیر سطح دریا و در منطقه غورطوباس جریان می یابد به طوری که برای آن یک محور جنوبی شرقی که از میان ناحیه کوهستانی که عبارتند از : الجبل الکبیر در جنوب غربی ( 793 م ) و جبل طمون در شمال شرقی ( 589 م ) می گذرد ایجاد می کند .
دامنه های این دو کوه به زمینهای دره که در اطراف گسترده اند و نیز به شیب های تندی در مساحتی بیش از شش
متر مشرفند . در این مکان شیب مقطع طولی تا حدود ا : 100 پایین می آید . لذا دره پهن گشته و عرض آن یک درمیان 10 و 5 و یک کیلومتر می رسد .
نهر فارعه سپس بازمی گردد و در یک دره تنگ و خفه کننده عمیق می شود . در امتداد این دره زمینهایی است که آن دره در آن گسترش و پهنایی می یابد . منطقه الزور در دو طرف نهر تا زمینهای القراوه بالا و خرابه و مزارع آن وسعت می یابد . به عبارتی دیگر 200 م پایین تر از سطح دریا مجرای نهر در عمق الفارعة سرازیری ضعیفی دارد و این زمانی است که با مجرای بالا و وسطی خود همراه شود .
مقداری سراشیبی حدود 1=200 عرض دره از دو کیلومتر تجاوز می کند و کم کم با نزدیک شدن به مصب آن در نهر اردن زیاد می شود . اما نهر دوباره بازمی گردد و مجرایش را به شکل یک دره کم عمق که کناره هایش بسیار سرازیر و نسبتا تنگه ایست حفر می کند و این زمانی است که وارد منطقه دره اردن و صخره های سرسبز معروف آن می شود .
صخره ها از رسوبات دریاچه اللسان تشکیل می گردند به طوری که برآمدگی های معروف به سرزمینهای پست که منجر به حفر چاه می شود و به شکل شیار و دره های کوچک و کوتاهی در ضمن رسوبات و نیز به شکل سرسبز در آب و هوایی نسبتا خشک پراکنده می گردد که در اینجا کتار نامیده می شود .
رود مسافت بیش از هشت کیلومتر در زمینهای کتار را طی می کند تا بالأخره در مقابل منطقه زور دیر شامان به نهر اردن می ریزد در اینجا مرداب و گیاهان آبی باتلاقی در ارتفاع 358 م پایین از سطح دریا وجود دارد . بدین ترتیب ، شیب مجرای رودخانه فارعه حدود 1 : 80 - - 1 : 100 قرار دارد .
البته اگر چشمه های مذکور فارعه ابتدای رودخانه محسوب شوند جریان دائمی - - فارعه مربوط است به چشمه هایی که در مجرای ، بارانی آن را تغذیه می کنند و نیز مربوط است به آبهای وادی باذان و نیز به چشمه های فراوانی که از منطقه کوهستانی جبل الکبیر سرچشمه می گیرند و به آبشاری در مجرای وسطی فارعة منتهی می گردد . مانند چشمه زعنونه و چشمه الدیور و چشمه زراعه و غیر آن .
همه اینها در نتیجه آبهائی به درون صخره هائی
سنگی راه یافته اند که در ارتفاعات و کوههای مشرف به دره فارعه ، آبها به درون آنها راه یافته اند . این صخره ها به دوره دوم زمین شناسی بازمی گردند و عبارتند از سینومانی و کرتاسی و همچنین از صخره های سینونی و آبوسین نیز هستند . علاوه بر اینها می توان آبهایی را نام برد که آبهای بستر رود را در سطح نزدیکی با این آبها تغذیه می کند .
مزیت امتیاز تداوم جریان رودخانه فارعه به این امر مربوط است و به به آب و هوای حاکم در منطقه به طوری که میزان باران سالانه به 700 میلی متر در کوهها نابلس و 600 میلی متر در بقیه ارتفاعات می رسد .
در منطقه مجرای پایانی دهانه فارعة در رودخانه اردن به 250 میلیمتر می رسد . هرجا که میزان درجه حرارت متوسط سالانه کوهها و ارتفاعات میان 16 و 17 و در اعماق و دره های میان 22 و 33 باشد . میزان تبخیر سالانه نیز به 200 و 1 و 600 و 1 هم می رسد .
در حوضچه های بازگشت دره فارعه که مساحت آن بالغ بر 330 کم است .
دره رودخانه فارعة یک امتیاز جغرافیایی دیگر نیز دارد که آن را در میان دره های شرقی فلسطین الرافده رودخانه اردن و بحرالمیت و وادی عربة ممتاز می سازد . در دره عربة یکی از دره های سخت لبنانی است که فعالیتهای زمین خط سیر آن را مشخص می کنند .
دره فارعه دره ای است سخت که میان دو ناحیه کوهستانی محصور شده است . در نتیجه میزان ارتفاعی که به این دو عارض گشته است در مقابل منجر به ایجاد گودی شده است که آبهای رودخانه فارعه که میان دو خط مایل است و این دو خط مساویند با کوهپایه های دو کوه مشرف بر زمین دره به وسیله سختی ارتفاع آنکه به 400 متر هم می رسد ، تا آنجا که به این دره شکل یک دشت عریض و پهنی داده است که نتیجه رسوبات و سیلابها در زمین دره عرض آن گستردگی بیشتری می یابد .
ب - فعالیت اقتصادی :
منطقه دره رود فارعة از قدیم الایام انسانها را به سوی خود جلب کرده است . این امر به خاطر فراهم بودن شرایط خوب جغرافیایی و طبیعی است که عبارتست از : خاکی سرسبز و حاصلخیز و آب و هوایی که به ایجاد زندگی کشاورزی و فعالیتهای چوپانی و دامپروری کمک می کند و
نیز آبهای جاری و فراوانی که عنصر اساسی فعالیت اقتصادی و همچنین عنصر اساسی برپایی تجمعات مسکونی در منطقه است و خرابه های زیادی اطراف آن پراکنده اند مانند خرابه فارعة و سمیط و بیت فار ، تل مسکة و غیره که از قدیم توسط انسان آباد گشته است .
آبادانی منطقه و استفاده از منابع آن تا به امروز ادامه داشته است . دشتها و مزارع و باغها در طول دره فارعة و نهرها و دره البادان پراکنده گردیده است . بجز قسمتهایی که دره در آن قسمتها سنگ می شود و مجرای رودخانه در آن عمیق می شود و هدایت آبها از آن به سوی باغها دشوار است تا زمانی که از یک آبیاری استفاده نشود .
توجه کشاورز فلسطینی از کاشتن دانه ها و محصولات مشابه آنکه نیازمند مساحتهای زیادی از زمین هستند به باغداری و کشت درختان پرمیوه و سبز و محصولاتی که نیازمند آبیاری هستند معطوف می شود .
از آنجا که قسمت بیشتر دره از سطح دریا پایین تر است این منطقه به داشتن محصولات زراعتی نوبر و آب و هواهای گرم ، معروف است . به ویژه در مجرای انتهایی دره که کشاورزان این منطقه در کنار زراعت به پرورش حیوانات ، به ویژه تربیت گوسفندان مشغول هستند . این امر به خاطر فراوانی چراگاهها در زمین دره و در دامنه های ارتفاعات مشرف بر آن است ( نک - حیوانات اهلی ) .
منطقه دره فارعه منشأ خیر و برکت ساکنان عرب خود یعنی مردم ساحل غربی بود تا آنکه در سال 1967 زیر یوغ اشغال صهیونیستی قرار گرفت و اشغالگران اداره آن را به دست گرفتند و ساکنان عرب آن را از آنجا راندند و مستعمرات خود را در آن زمینها احداث کردند .
