سوگواری در فلسطین ( مراسم - )
مردم عوام معتقدند که محل مرگ هر کسی از ابتدای به دنیا آمدنش معلوم است زیرا که در هنگام خلقت ، خاک و تربت او از محل تولد و مرگش جمع می گردد . به همین دلیل است که اگر شخصی در محلی دور افتاده بمیرد ، می گویند " خاکش او را کشاند " .
همچنین مردم معتقدند که مرگ در روز جمعه ماه مبارک رمضان در قدس یا مکه از عذاب آدمی می کاهد . در این مورد حکایتی نیز نقل شده است که گفته شده " مردی به مکه رفت تا خدا او را آنجا بمیراند ، شبی از شبها ، وی در عالم رؤیا دید که شترانی سپیدروی اجساد پاکان و سپیدرویان را به مکه می آورد و شترانی سیاه روی جنازه گناه کاران را از مکه خارج می سازد . هنگامی که مرد تعبیر خواب خویش را از اهل علم و تعبیرکنندگان خواب پرسید به او گفتند : کسی که خدایش او را بپذیرد ، در هرجا جان دهد جسدش به مکه منتقل می شود " .
وقتی زمان فوت کسی فرا می رسد ، مرسوم است که خویشاوندان و نزدیکان وی بر سر بالینش حاضر شوند و به آخرین وصایای او گوش فرا دهند و او را رو به قبله بخوابانند . مردم عقیده دارند که روح از راه دهان ، از جسم فرد خارج می شود و لذا برای سهولت خروج روح ، چند قطره آب در دهان وی می ریزند .
در هنگام مرگ ، منزل متوفی اوضاع غیرعادی دارد . در این میان صدای ضجه و زاری نوحه زنان ، بیش از همه جلب نظر می کند . در این حال مردان سعی در خاموش کردن صدای زنان نموده و اقدامات زیر را انجام می دهند :
محتویات
1 - کفن کردن مرده :
بسیاری از مردم پیش از مرگ خود کفنی تهیه می کنند ، زیرا معتقدند این کار اجر و ثواب زیادی دارد . کفن شامل لباس سفیدی به نام " لباس حق " و لباس سبز یا " صایه " سبز و طاقیه سفید و همچنین کمربند و نواری سفید برای پیچیدن در سر و نیز قطعه ای پارچه به عنوان لنگبرای پیچیدن به دور کمر میت در هنگام غسل می باشد . البته کفن زنان با کفن مردان متفاوت است و قطعه ای برای پوشش سر دارند .
جسد مرده را غالبا با حنا و کافور و عطر معطر می سازند و دختران دوشیزه را همچون نوعروسان زینت می پوشانند . مراسم غسل دادن میت ابتدا به وسیله خانواده اش در خانه صورت می گیرد و سپس روحانی شهر و نیز مرده شور او را غسل می دهند . نوزادان را ، قابله شست وشو می دهد و مردانی که دارای دو همسر هستند را دوبار غسل می دهند .
همه این مراسم میان ذکر " لااله الاالله " و " لاحول ولا قوة الا بالله " و فرستادن صلوات حاضران صورت می گیرد . سپس جسد در میان تابوت قرار گرفته و به سوی قبرستان برده می شود .
هنگام تشییع جنازه میت ، روحانی شهر از حاضران می پرسد : " از فلانی چه دیده اید ؟ " و همه مردم مشایعت کننده پاسخ می دهند : " خوبی و نیکی " و اگر شخص متوفی در اداء فرایض و انجام واجبات کوتاهی کرده باشد ، روحانی محل برای کم شدن عذاب گناهان وی اموالش را بین فقرا و نیازمندان تقسیم می کند .
2 - آماده کردن قبر :
گودالی مستطیل شکل به اندازه قد میت حفر می شود در گذشته سنگی به نام " الریش " برای فاصله انداختن بین جسد مرده و خاک نیز تهیه می شد و در گذشته بسیار دور این سنگ فقط در قسمت سر قرار می گرفت . جسد شخص مسلمان بدون تابوت در درون قبرها نهاده می شود .
3 - تشییع جنازه :
مسیر تشییع جنازه همانند کوچه باریکی است که مردم برای عروسی تشکیل می دهند . مردان جسد میت را " لااله الاالله " گویان حمل می کنند و در پی آنان ، زنان فامیل با گریه و زاری و ندبه روان می شوند .
در تشییع جنازه مردان پیر و بزرگان ، درویشان نیز در حالی که پرچم های سبز به دست دارند و طبل و سنج می نوازند و سرودهای مذهبی می خوانند ، شرکت می کنند .
در تشییع جنازه شهدا ، گلوله شلیک می شود و از مأذنه ها بانگ اذان بلند می شود . ناقوس کلیساها با بانگی حزین برای وداع با شهید به صدا درمی آید .
4 - مراسم خاک سپاری :
تعداد زیادی از مردم در تشییع جنازه میت شرکت می کنند ، به ویژه اگر وی شخصی صالح یا شهید یا شخصیتی ملی باشد . به نظر می رسد جایگاه قبر نیز مهم باشد . در حالی که مردان برای برپایی نماز میت گردهم می آیند ، زنان نیز در حلقه ای به نام " روح " جمع می شوند و با نوعی رقص مخصوص ، عزاداری می کنند و تعداد زیادی از جوانان و کودکان جمع می شوند و عده زیادی از مردم بین قبرها پراکنده می گردند .
قبل از خاک سپاری میت ، نماز و سپس تلقین ( پاسخ سؤالات ملک الموت ) خوانده می شود مرسوم است که برگه کاغذی که در آن آیات قرآن نوشته شده برای شفاعت مرده درون قبر گذارده شود که به آن " ورقة رنسه " می گویند یعنی کاغذی که مونس صاحبش در وحشت قبر است .
پس از قرار دادن جسد در قبر ، در حالی که مردم " لااله الاالله " می گویند بر روی آن خاک ریخته می شود . از روزی که مراسم تدفین پایان می پذیرد یک سلسله مراسم و مجالس عزاداری و تعزیه برپا می گردد . تعدادی از این مجالس از طرف دوستان متوفی است و به آن " عزومة اهل المیت " گفته می شود و برخی دیگر از سوی خانواده میت است که به آن " الونسة " می گویند ، همچنین به منظور کاستن وحشت مرده در قبر و اجر و ثواب اخروی برای او و کم شدن عذاب و وحشت ، پول و غذا به فقرا داده می شود .
در صبح روز بعد از تدفین دو سفره به نام های " فکه الحنک " و " فکه الوحدة " تهیه می شود . اولی در مهمانخانه یا منزل برای خویشاوندان و دومی بر سر قبر برای زنان ، کودکان و عابران برپا می گردد .
در خانه متوفی برای پذیرایی از مردان و زنان آشنا و غریبه باز می ماند که بالطبع تعداد مردم متناسب با وسعت منزل و همچنین شأن و مقام اهل خانه است . مردم از روستاهای مجاور ، برای عرض تسلیت می آیند و به همراه خود قربانی می آورند . در روزهای اول ، دوم ، سوم و پنجم برای ترویج روح میت غذا داده می شود . به همین مناسبت حلوا و نان شیرینی کلوچه ای و نیز مقداری پول به فقرا و نیازمندان داده می شود .
روز چهلم به " عشاء المیت " معروف است . در این روز مراسم عزاداری و سوگواری برای مرده پایان می پذیرد .
زنان قبل و بعد از مراسم تدفین آوازهای سوزناک ( نوحه ) سر می دهند و نوعی عزاداری می کنند و روسری های خود را تکان می دهند .
اگر شخص شهید شده باشد ، این اشعار و کلمات بیشتر جنبه تهدید و نفرین نسبت به قاتلان وی و یا دعا برای انتقام گرفتن او پیدا می کند . در گذشته زنانی بودند که شغلشان نوحه سرایی و عزاداری برای مردگان بود و شاید این زنان برای آرامش بخشیدن به ناراحتی های شخصیشان این شغل را انتخاب می کردند و برای عزاداری به خانه ها رفتند .
فرهنگ و ادب فلسطین مملو از اشعار ملیی است که در رثای شهیدان و قهرمانان وطن سروده شده است که از آن جمله ابیاتی از ابواکباری است که چند بیت آن چنین می باشد :
غشیوه بالسبخات والله یا عمنا ماکانوش یوحذوا عنه اردود بلاکن علی ابوقدوم و یا ویل حالتی یا مثله بالملک ماصارش موجود بالاکن ابوالحسن کوی لی ظلما یری و خلوه شلایل ع الثری ممدود ثمانین رجل یرمها اللی استشهداو والجرحی یاعمی مالهم عدود
مآخذ :
- عرنیطة ، یسری جوهریة : الفنون الشعبیة فی فلسطین ، بیروت 1968 .
- سرحان ، نمر : أغانینا الشعبیة فی الضفة الغربیة ، عمان 1968 .
- Granquist, H . : Deat and Burial traditions in a palestinian Village, Helsinki 1956.
