انتقال یهودیان شوروی به فلسطین اشغالی ( روند - )
در بیانیه تأسیس دولت اسرائیل آمده است : دولت اسرائیل درهای مهاجرت یهودیان را خواهد گشود تا همه تبعیدیان گردهم آیند . ملت یهود در سراسر جهان باید خود را برای زندگی در کنار هم کیشان خود و کمک به آنها در مسئولیت سازندگی آماده کند تا آرزوی همیشگی یعنی رهایی اسرائیل تحقق یابد . " دیوید بن گورین " اولین نخست وزیر رژیم صهیونیستی درباره مهاجرت یهودیان گفته است : ، " پیروزینهائی اسرائیل در گرو مهاجرت گسترده یهودیان است . ساختن اسرائیل ، فقط بر مهاجرت وسیع یهودیان متکی است . "
رژیم صهیونیستی از ابتدای تشکیل حکومت خود با مشکل کمی جمعیت یهود در مقابل فلسطینیان روبه رو بود . این مسأله نگرانی عمده ای برای سران صهیونیست محسوب می شد . بنابراین مجبور بود برای رفع این مشکل چاره ای بیندیشد و اقداماتی در جهت جلب و جذب یهودیان سراسر جهان انجام دهد تا شاید بدین وسیله بتواند مشکل کمبود نفوس خود را حل نماید . رژیم صهیونیستی در این راستا امکانات و تسهیلات فراوانی را در اختیار یهودیان سراسر جهان قرار داد تا بتوانند به راحتی به اسرائیل مهاجرت کنند . از جمله ایستگاههای ویژه ای در مناطقی از اروپای شرقی مانند بوداپست ، بخارست ، ورشو ، بلگراد قرارداد که از آنجا توسط کشتی و هواپیما به اسرائیل منتقل شوند . در هلسینکی پایتخت فنلاند نیز ایستگاه دیگری قرار داد و استفاده از این ایستگاهها تا زمانی که امکان پرواز مستقیم از مسکو به اسرائیل فراهم شد ادامه داشت .
در جریان فراخوانی و جذب یهودیان به فلسطین اشغالی توسط رژیم صهیونیستی و اجرای سیاست رهائی کامل ، موفقیتهای نسبی برای رژیم اشغالگر حاصل شده است . بدین معنی که از آغاز تشکیل اسرائیل ، رژیم آن توانسته است گروه های مختلفی از یهودیان سراسر جهان از جمله تعداد محدودی از یهودیان اتحاد شوروی را به اسرائیل جذب کند . البته روند مهاجرت به طورکلی در مقاطع مختلف از کاهش و افزایش محسوسی برخوردار و میانگین مهاجران در زمانهای مختلف متفاوت بوده است . در این میان باید اظهار داشت که بعداز تغییر نظام سیاسی در شوروی و اعلام سیاست پروسترویکا از سوی آخرین رهبر اتحاد شوروی ، روند انتقال یهودیان شوروی به اسرائیل به طور روزافزون گسترش یافت .
بعداز اعلام پیروسترویکا از سوی گورباچف ، سران رژیم صهیونیستی تلاشهای بی وقفه ای را درجهت برقراری روابط سیاسی و تجاری با اتحاد شوروی آغاز کردند و به نتایج موفقیت آمیزی هم دست یافتند .
به دنبال برقراری روابط مجدد شوروی با اسرائیل ، اتحاد شوروی اجازه داد که یهودیان این کشور با آزادی بیشتری به اسرائیل مهاجرت کنند . در این راستا تسهیلاتی نیز برای آنها قائل شد . البته پروسترویکا که منجر به مهاجرت بی رویه یهودیان شوروی به فلسطین اشغالی گردید . منافعی هم برای رژیم صهیونیستی دربر داشت که عبارتنداز :
- ارتقای سطح علمی و فرهنگی جامعه اسرائیل . زیرا بیشتر یهودیان شوروی از افراد تحصیلکرده و متخصص بودند . مهاجرت یهودیان شوروی ، تعداد مهندسان را در اسرائیل چهار برابر کرد در صورتی که در کشورهای اسلامی واقعیتبرعکس آنجاست . اگر سطح پیشرفتهای علمی و فرهنگی کاهش یابد از رشد بسیار کمی برخوردار خواهد بود . بنابراین با فراهم شدن این امکانات و مآلاً افزایش سطح علمی کشور ، اسرائیل حتی توانست به کشورهای دیگر متخصص بفرستد .
- پیروسترویکا در زمینه خارجی سبب شد که دولتهای اروپایی شرقی وابسته به بلوک سوسیالیزم به تجدید روابط سیاسی و اقتصادی با اسرائیل بپردازند . این تجدید روابط سبب خارج شدن رژیم اسرائیل از انزوای سیاسی گردید و حداقل موجب شد که مخالفان آن در موضع بی طرفی قرار گیرند .
از طرفی پروسترویکا مشکلات گوناگونی برای جامعه اسرائیل به وجود آورد . مثلاً در زمینه داخلی ، سبب افزایش جمعیت و رشد بیکاری گردید ، به گونه ای که نرخ بیکاری در اسرائیل به بیش از 9 تا 10% رسید . مهاجرت روزافزون یهودیان سبب شد که این بیکاری افزایش یابد . از طرف دیگر دولت مجبور شد در جهت فراهم کردن تسهیلات و امکانات برای مهاجران ، ماهی 7 هزار واحد مسکونی جدید احداث کند و سالی یک میلیارد دلار بر بودجه خود بیفزاید تا توانایی اسکان بزرگی مهاجران جدید را داشته باشد . تأمین افزایش بودجه معمولا از راههای مختلفی انجام می گیرد . مثلا بخشی از آن از طریق کمکهای خارجی تأمین می شود . اما بدیهی است که دولت موظف خواهد بود از هزینه سایر بخشها مثل بخش رفاه و امکانات اجتماعی بکاهد . این کاهش امکانات اجتماعی سبب خواهدشد که سایر مهاجران و طبقات فقیر جامعه اسرائیل به این تبعیض پی برده و از عملکرد دولت ناراضی شوند . برای نمونه می توان به یهودیان شرقی و یهودیان اتیوپی ( فالاشه ) اشاره کرد که از تبعیض نژادی به خاطر رنگ پوستشان به شدت رنج می برند و دیگر اسرائیل را سرزمین موعود نمی دانند . به دلیل وجود این گونه مشکلات بعد از مدتی روند مهاجرت روبه کاهش گذاشت آنچنانکه پیش بینیهای کارشناسان اسرائیلی در رابطه با تعداد مهاجران در سالهای بعد ، عملی نشد و روند مهاجرت دچار کاهش شدید گردید .
به طور کلی انتقال یهودیان شوروی را از سال 1948 یعنی سالی که رژیم صهیونیستی رسما تشکیل شد تا سال 1992 می توان به 5 دوره مستقل از هم تفکیک کرد .
1970 - 1948 :
درطول این سالها انتقال یهودیان به صورت گسترده جریان داشته به طوری که در کل میانگین سالانه 1600 نفر بوده است . از این رقم بیشترین تعداد مربوط به مهاجران بعد از جنگ 1957 ( نبرد سینا ) بوده که به 5000 نفر در سال بالغ گردیده تعداد زیادی از مهاجران آن سال از طریق لهستان ، با اجازه مقامات شوروی و همزمان با رهبری " گومولکا " بر لهستان ، وارد فلسطین اشغالی شدند .
1980 - 1971 :
از سال 1971 همزمان با شروع موج هواپیماربایی و بعد از کنفرانسی که در بهار 1971 به منظور حمایت و طرفداری از یهودیان شوروی در بروکسل تشکیل شد ، انتقال یهودیان به فلسطین به صورت گسترده و انبوه شروع شد . این مهاجرت گسترده تا سال 1980 ادامه داشت به طوری که میانگین سالانه آن به 15000نفر در سال رسید .
1988 - 1981 :
در فاصله این سالها رژیم اسرائیل با کاهش مهاجرت یهودیان روبه رو بوده است . به طوری که فقط 8600 نفر با میانگین سالانه 1100نفر به فلسطین اشغالی مهاجرت کردند .
1990 - 1989 :
بعد از تغییر نظام سیاسی شوروی در سال 1989 و اعلام سیاست پروسترویکا توسط گورباچف ، تغییرات مثبتی در روند انتقال یهودیان شوروی به خاک فلسطین اشغالی به وجود آمد و در واقع مهاجرت بزرگ یهودیان در این سال صورت گرفت . متعاقب اعلام سیاست جدید از سوی شوروی ، صهیونیستها اقدامات وسیع و همه جانبه ای در جهت متقاعد کردن دولت اتحاد شوروی مبنی بر موافقت با انتقال یهودیان این کشور به اسرائیل آغاز کردند . اسحاق شامیر نخست وزیر وقت اسرائیل از عملی شدن این سیاست خبرداد و گفت : اتحاد شوروی پیش بینی می کند که صدها هزار یهودی طی سالهای آینده خاک این کشور را ترک کنند . همچنین گفت : انتظار می رود قانون جدیدی مبنی بر خروج یهودیان شوروی ، بدون کسب مجوز قبلی ، تصویب شود . بعد از سخنان اسحاق شامیر ، دولت شوروی مقررات مربوط به مهاجرت یهودیان را لغو کرد . این اقدام به دنبال گفت وگوهای مفصل و طولانی بین مقامات اسرائیل و شوروی که از سال 1985 شروع شده بود صورت گرفت . این گفت وگوها ابتدا به طور محرمانه انجام می گرفت . در 16 ژوئیه 1985 میان سفرای شوروی و اسرائیل ملاقات محرمانه ای صورت گرفت . مطبوعات اسرائیل به نقل از سفیر شوروی فاش کردند که قطع روابط شوروی و اسرائیل در سال 1967 کار اشتباهی بوده است و این اشتباه قابل جبران نبوده تا این که شرایط جدیدی حاصل شود و سبب برقراری مجدد روابط گردد .
گفت وگوهای میان اسرائیل و شوروی با دیدار وزیر خارجه شوروی و شیمون پرز نخست وزیر اسرائیل در اکتبر 1985 شکل جدی تری به خود گرفت . در تاریخ 18 اگوست 1986 بین نمایندگان اتحاد شوروی و اسرائیل در هلسینکی پایتختفنلاند گفت وگوهای ویژه ای صورت گرفت . در اواخر آوریل 1987 گورباچف رهبر شوروی به هنگام بازدید از سوریه گفت : احتمال این که مجددا روابط بین اسرائیل و شوروی در چارچوب روند حل بحران خاورمیانه برقرار شود ، وجود دارد . ملاقات دیگری بین رئیس بخش روابط خارجی کمیته مرکزی حزب کمونیست شوروی و شیمون پرز در مه 1988 در منزل " اوگاپرونگمان " رئیس کنگره جهانی یهودیان صورت گرفت .
به دنبال آن در 28 ژوئیه 1988 هیأت کنسولی اسرائیل وارد مسکو شد . رئیس این هیأت هنگام ورود به مسکو اعلام کرد که ورود این هیأت اولین گام در راه بهبود روابط اسرائیل و اتحادشوروی محسوب می شود . در ژانویه 1989 در ملاقاتی که بین شواردنادزه وزیر خارجه وقت شوروی و موشه آرنز در پاریس صورت گرفت ، وزیر خارجه شوروی تصمیم دولت متبوع خود را مبنی بر ارتقای سطح روابط دیپلماتیک بین مسکو و تل آویو اعلام کرد .
در فوریه 1989 ملاقات دیگری میان این دو در قاهره روی داد . رأی ندادن مسکو به قطعنامه تعلیق عضویت اسرائیل در مجمع عمومی سازمان ملل متحد در تاریخ 17 اکتبر 1989 یکی از دلایل بهبود روابط میان شوروی و اسرائیل است . در آن زمان گفت وگوهای اسرائیل و شوروی در زمینه روابط بازرگانی منجر به بستن چند قرارداد تجاری میان مسکو و تل آویو گردید . بلافاصله بعد از بستن اولین قرارداد ، بازار بزرگی در مسکو برای فروش اجناس اسرائیل دایر شد .
سپس در نیمه دوم سال 1989 مهاجرت انبوه و گسترده یهودیان آغاز شد و در سال 1990 به بیشترین حد خود رسید . بدین ترتیب صهیونیستها توانستند به بخشی از اهداف خود جامه عمل بپوشانند .
منابع آماری اعلام کردند : تعداد مهاجران شوروی در سال 1989 بیشتر از کل تعداد مهاجران در دهه هشتاد می باشد . تعداد مهاجران در نیمه اول سال 1990 به 5/2 برابر تعداد مهاجران از سال 70 - 1948 افزایش یافت .
طی آمار اعلام شده در سال های 1990 - 1989 حدود 65000 نفر و در مجموع ، از سال 1990 - 1948 حدود 250000 یهودی شوروی به فلسطین اشغالی وارد شدند .
مرکز آمار اسرائیل در این رابطه اعلام کرد از تاریخ 30 فوریه 1989 تا 20 سپتامبر 1990 حدود 155 هزار یهودی که 88% آنان از یهودیان شوروی بودند وارد فلسطین اشغالی شدند . طبق این اطلاعات در سال 1990 جمعیت اسرائیل به 4775000نفر رسید که 7/81% آن یعنی 3842000نفر یهودی بودند .
آنچه که از این آمار مشخص می شود این است که در سال1990 جمعیت اسرائیل 8/3% افزایش داشته است که در سال 1989 این افزایش 6/1% بوده است . در آمار دیگری که از سوی روزنامه نیویورک تایمز منتشر شد تعداد مهاجران یهودی روس به فلسطین اشغالی در سال 1988 ، حدود 2231 نفر بود و در سال 1989 ، 11000نفر و از اول ژانویه تا اول ماه مه سال 1990 ، تعداد 35000نفر به اسرائیل مهاجرت کردند که طبق این آمار فقط 10000نفر آنان در ماه مارس وارد فلسطین اشغالی شدند . آمار احتمالی یهودیان شوروی که در سال 1990 به فلسطین مهاجرت کردند بین 100000 تا 250000نفر می باشد .
در بررسی سنی و عملی مهاجران که از سوی منابع مربوطه انجام شده ، حدود 71% از مهاجران یهودی اتحادشوروی سابق در سالهای ذکر شده ( 90 - 89 ) در سن 15 سال به بالا قرار داشتند و حدود 35% از آنان دارای تخصصهای بالا بودند و 19نفر از آنان نیز جزو دانشمندان اتمی شوروی محسوب می شدند .
طبق آماری دیگر ، طی سالهای 91 - 1990 تعداد 360000 یهودی به فلسطین اشغالی مهاجرت کردند . از این تعداد 200000نفرشان از یهودیان شوروی بودند که در سال 1990 به فلسطین مهاجرت کردند . این مهاجرت عظیم و بی نظیر در سال 1369 ( 1990 ) ناشی از انحلال و فروپاشی درونی و غیرمنتظره نظام سیاسی در شوروی و بروز بحرانهای اقتصادی و امنیتی بود که تا پیش از پیدایش پروسترویکا این نظام خلل ناپذیر به نظر می رسید .
1994 - 1991 :
از سال 1991 مهاجرت یهودیان روبه کاهش گذاشت و این کاهش در سال 1992 بیشتر شد .
اسحاق پرز وزیر پذیرش مهاجران رژیم صهیونیستی اعلام کرد در سال 1991 حدود 170000 مهاجر یهودی جدید وارد اسرائیل شدند که از این تعداد 145000نفر از یهودیان شوروی بودند . وی اعلام کرد این تعداد در مقایسه با سال 1990 ، 23% کاهش داشته است . رئیس سازمان جهانی یهودیان در این رابطه اعلام کرد اسرائیل انتظار داشته است در سال 1990 ، 220000 یهودی شوروی به اسرائیل مهاجرت کنند .
این سازمان در رابطه با روند مهاجرت یهودیان در کشورهای اروپای شرقی و تازه استقلال یافته شوروی اعلام کرد که 486نفر از یهودیان این کشورها در 26 دسامبر 1991 ، از راه دریا وارد اسرائیل شدند . این مهاجران با یک کشتی که یک سازمان مسیحی هوادار اسرائیل اجاره کرده بود وارد بندر حیفا شدند . این اولین گروه از مهاجران یهودی بود که بعد از سال 89 از راه دریا وارد اسرائیل می شد . در سال 1992 تعدادمهاجران یهودی به 145000نفر رسید درحالی که پیش بینی شده بود در این سال 400000 مهاجر یهودی به فلسطین اشغالی مهاجرت کنند .
در این مورد " سیمهادنیتس " مسئول مهاجرت در سازمان جهانی یهودیان اظهار داشت : کمتر از چهار هزار یهودی در ماه آوریل 1991 از کشورهای مستقل وارد اسرائیل شدند که این تعداد کمتر از نصف مهاجران در آوریل 1990 است . او اضافه کرد تعداد مهاجران یهودی در پایان آوریل 92 به 15000نفر رسید ، که در مقایسه با ماههای آخر سال 1989 کاهش شدیدی داشته است . در نتیجه تعداد کل مهاجران در سال 1992 حدود 60000 نفر بوده است در صورتی که طبق آمارهای موجود ، مشخص شده که در سالهای 90 و 91 به ترتیب 185 و 145 هزار نفر مهاجر روسی به اسرائیل وارد شده اند که این تعداد 20% کاهش میزان مهاجرت را نشان می دهد . اسرائیل امیدوار بود که مهاجران یهودی شوروی در نیمه دهه 90 جمعیت اسرائیل را تا میزان 51 بالا ببرند . کارشناسان مسائل اسرائیل عوامل مختلفی را در کاهش مهاجرت یهودیان مؤر دانسته اند . ولی آنچه که مسلم است اوضاع داخلی اسرائیل ، بحران اقتصادی ، بیکاری و عدم سازگاری مهاجران جدید با واقعیتهای موجود ، نقش مؤری در کاهش مهاجرت داشته است . مهاجرت یهودیان شوروی زمانی آغاز شد که مراکز اقتصادی اسرائیل به نیروی کار بیشتر نیاز نداشتند و در واقع حدود 200000نفر یعنی 11% از نیروهای فعال و کاری اسرائیل بیکار بودند . همچنین نیمی از نیروی کار مهاجران جدید که تعدادشان به 40000نفر می رسید موفق به یافتن کار نشدند .
" دیپورالیتون " سخنگوی کانون صهیونیستی یهودیان شوروی در این مورد گفت :
" یهودیان شوروی سابق برای انتخاب مهاجرت تحت فشار نیستند " وی اضافه کرد " شیطان شناخته شده بهتر از شیطان ناشناس است . یهودیان شوروی اکنون مانند دو سال قبل که فعالیتهای مخالف یهود به اوج رسیده بود نگران جان و مال خود نیستند که مجبور به مهاجرت باشند . "
" سیمهادنیتس " علت اصلی کاهش مهاجرت یهودیان را مشکلات موجود برسر راه جذب بهتر مهاجران به ویژه در زمینه کار و اشتغال اعلام کرد و فروپاشی نظام شوروی را عامل مثبتی در افزایش روند مهاجرت دانست .
او همچنین دولت اسحاق شامیر را مسئول این کاهش دانست و گفت هزاران نفر از مهاجران یهودی به علت افزایش نرخ بیکاری مهاجرت خود را به تعویق انداخته اند . سازمان جهانی یهودیان در دسامبر 91 پیش بینی کرده بود که تعداد مهاجران یهودی کشورهای تازه استقلال یافته شوروی به 120 تا 150 هزار نفر می رسد . همچنین اعلام کرد حدود 500 هزار نفرمهاجر از کشورهای مستقل اجازه خروج گرفته بودند اما گزارشات مربوط به مشکلات مهاجران از جمله بیکاری سبب شد که آنها مهاجرت خود را به حال تعلیق درآورند .
مراکز کاریابی اسرائیل اعلام کردند تعداد بیکاران یهودی در میان مهاجران جدید در نوامبر 1991 به حدود 40000نفر رسید که این تعداد از زمان شروع مهاجرت یهودیان شوروی کم نظیر و بی سابقه بوده است .
در این زمینه مناخیم بورش معاون وزیر کار رژیم صهیونیستی به اسحاق شامیر نخست وزیر وقت که پست وزارت کار و امور اجتماعی را نیز به عهده داشت نامه ای نوشت و با اشاره به آمار بیکاری در اسرائیل از او خواست هرچه زودتر به این وضعیت رسیدگی کند . در پایان نوامبر 91 تعداد بیکارانی که از تسهیلات و امکانات دوره بیکاری استفاده می کردند به 77000 نفر رسید که در مقایسه با اکتبر همان سال حدود 5/15% افزایش داشته است . بار دیگر در آوریل 91 " یوری جاردون " اسحاق شامیر نخست وزیر وقت اسرائیل را به عدم مبارزه با بیکاری متهم کرد . یکی از مقامات مهم در امور مربوط به مهاجرت یهودیان روز 31/8/92 اظهار داشت بسیاری از مهاجران یهودی شوروی به جهت نبودن شرایط کار مناسب ترجیح می دهند به جای اسرائیل به آمریکا یا آلمان مهاجرت کنند .
در این باره سیمها دنیتس رئیس اداره آژانس یهودیان در مصاحبه ای با رادیو اسرائیل گفت : 37000 یهودی مهاجر در نیمه اول سال 1992 به آمریکا و آلمان مهاجرت کرده اند و 30000 نفر از آنان وارد اسرائیل شدند . وی شرایط نامناسب کار را از عوامل مهم این مسأله ذکر کرد . وی همچنین در مصاحبه ای با رادیو اسرائیل در تاریخ 13/11/72 تصریح کرد که به زودی جهت انتقال یهودیان مستقر در نقاط شرقی روسیه به اسرائیل که بالغ بردهها هزار نفر می باشد تدابیری اتخاذ خواهد شد و قرار است به زودی جهت آماده کردن زمینه مهاجرت این عده که در دورترین نقاط شرقی خاک روسیه اسکان داشته و مایل به مهاجرت به اسرائیل می باشند از طریق خاک چین ملی ، اقدامات مقتضی به عمل آید .
تعداد مهاجران یهودی در اوریل سال 1992 در حدود 3000 نفر بود . این تعداد در ماه اگوست همان سال به 5000 نفر رسید اما در واقع کمتر از نصف مهاجرانی بود که اسرائیل توانایی جذب آنها را داشت . همچنین تعداد 4933 نفر از مهاجران کشورهای تازه استقلال یافته شوروی در ماه اگوست وارد اسرائیل شدند که با این رقم تعداد مهاجران از اول سال 1992 به 31835نفر رسید که در مقایسه 106834 نفر مهاجر سال 1991 حدود 66% کاهش داشته است . ذکر این نکته ضروری است که بودجه سال 1992 اسرائیل برپایه جذب 200000نفر مهاجر یهود تنظیم شده بود .
یکی دیگر از عوامل مؤر در کاهش روند مهاجرت یهودیان را می توان اعلام آمادگی دولت آمریکا و کشورهای غربی برای جذب و پذیرش مهاجران یهودی دانست .
فقدان امنیت کافی برای یهودیان در اسرائیل را می توان عامل دیگری دانست که به کاهش مهاجرت یهودیان منجر شده است . ایجاد پناهگاههای امن برای یهودیان طبق گفته " تئودور هرتزل " رهبر صهیونیستها یکی از اهداف جنبش صهیونیسم است . ولی این هدف به دلیل وجود جنبش مقاومت فلسطین و شکل گیری انتفاضه و مبارزات گوناگونی که از سوی مسلمانان علیه مهاجرین یهودی انجام می گیرد نمی تواند تحقق یابد . درسال 1994 میلادی حدود 78 هزار مهاجر یهودی به اسرائیل انتقال یافتند که حدود 66 هزار نفر آنها از جمهوریهای سابق شوروی هستند ، بدین ترتیب در طول چهارسال بعد از فروپاشی شوروی جمعا 600 هزار یهودی از این جمهوریها به اسرائیل مهاجرت کرده اند .
مآخذ :
- بالیس ، الفی : روسها می آیند ، مجله الدراسات الفلسطینیة ، شماره 3 ، تابستان 1990 .
- نشریه مرکز مطالعات استراتژیک خاورمیانه ، مهاجرت یهودیان ، آذر 1370 .
- نشریه مرکز مطالعات استراتژیک خاورمیانه ، شماره 10 ، تاریخ 5/6/1369 .
