خلیل بن کیکلدی ( 694 - 761 ه )

حافظ العلایی ابوسعیدبن امیرسیف الدین کیکلدی بن عبدالله علائی . از خانواده ای ترک متولد شد و در دمشق اقامت گزید و فرزندش در این شهر بزرگ شدند و در طول زندگیش روش و کار پدرش را ادامه داد ، و سرباز گونه زندگی کرد ، سپس از این روش دست کشید و به دنبال تحصیل علم رفت و لباس فقها را پوشید و به جلسات درس روی آورد و از بزرگان علم آموخت . قابل ذکر است که وی تعلیم قرآن را شروع کرد و آن را حفظ نمود و قرآن را نزد شمس الدین قزازی به پایان رسانید .

شروع به فراگیری حدیث نمود و اولین بار که حدیث را فراگرفت - آنطور که ابن حجر روایت می کند - سال 703 ه بود . در این سال صحیح مسلم را از شیخش قزازی فرا گرفت همچنین صحیح بخاری را در سال 704 از علی بن مشرف و علم حدیث را از حافظالمزمی فراگرفت . و به علم رجال و علل توجه کرد و به منزلتی رسید که سبکی صاحب طبقات شافعیه می گوید : " اما در عصر او شخصی نبود که از نظر حدیث به پای او برسد " . و فقه را نزد شیخ بن زملکانی و برهان الدین بن فرکاح قزازی ( 729 - 660 ه ) فراگرفت و به یادگیری عربی مشغول شد و از حافظ حدیث الذهبی کسب فیض کرد . و با ابن تیمیه ارتباط پیدا کرد و تعداد بزرگانی که وی از آنها کسب فیض کرد حدود 700 شیخ بودند که اسامی آنها در کتابش بنام " آثار الفوائد المجموعة فی الاشارة الی الفرائد المسموعة " آمده است .

حافظ العلائی نسبت به علمای دمشق قانع نشد و به مصر و حجاز رفت و از علمای آنجا نیز کسب فیض نمود و از این مسافرتهایش نیز بهره های فراوان برد . از جمله بارزترین افرادی که از آنها علم آموخت محدث مکه ابراهیم طبری بود ( 722 - 636 ه ) . اولین سفرش بیت المقدس بود در حالی که در اوج جوانی بسر می برد در سال 711 ه . و همراه شیخ او کمال الدین زملکانی به آنجا مسافرت کرد ( 727 - 667 ه ) . پس به مکه رفته تا همراه ابن زملکانی فریضه حج را انجام دهد و در آنجا از شیخ رضی الدین طبری کسب فیض کرد .

اولین کار تدریس را در داراحدیث ناصریه که سلطان صلاح الدین ایوبی در سال 718 ه در دمشق آنرا برپا کرد ، انجام داد سپس در مدرسه اسدیه که اسدالدین شیرکو ، عموی صلاح الدین ایجاد کرده بود ، در ظاهر دمشق مشرف بر میدان سبز ، تدریس کرد . پس شیخش المزی از تدریس در حلقه صاحب حمص ، در دارالحدیث حمعیه ، پائین آمد ، وی در آنجا تدریس کرد و سخنرانیهایش را در مورد درسی از وصفذهبی افتتاح کرد که یک درس جالب و شگفت انگیز بود .

پس به بیت المقدس رفت و در آنجا مستقر شد تا وفات یافت . در آنجا تدریس می کرد ، فتوا می داد حدیث می گفت و تضیف می کرد . در سال 731 ه وکالت تدریس در مدرسه صلاحیه به وی داده شد پس درس حدیث در تنکزیه که امید تنکز ناصری نائب شام در سال 729 ه آن را تأسیس کرد به وی واگذار شد . و هم چنین خودش در بیت المقدس رهبری دارالحدیث سیفیه را به عهده گرفت . در کتب شرح حال اسامی بسیاری از شاگردانش که اکثرا از علمای بیت المقدس بودند آمده است .

علائی تعداد زیادی کتاب تألیف کرد که اکثر آنها از بین رفت . و به جز یک کتاب بنام " تحقیق المداد فی أن النهی یقتضی انساد " که در اصول فقه ( دمشق 1975 ) چاپ شد و بقیه به چاپ نرسید .

حافظ علائی همچنین نمونه علمای این منطقه بود که بین شام و مصر و حجاز رفت و آمد کردند و وحدت عقیده و نظر را حفظ کردند - از طریق فرهنگ - و در بیت المقدس وظیفه تدریس و کار علمی داشتند . و توانستند با روی آوردن به آن و انتشار این فرهنگ و تألیفاتی در این مورد فرهنگ اسلامی را حفظ کنند الحسینی درذیلی که در العبر نوشته می گوید : " وی امام فقی و نحو و اصول بود و در علم حدیث و معرفت رجال سرآمد و در زمینه شناخت متون علامه بود و اساتید در هنرهایشان از وی الهام می گرفتند . "

علائی بیت المقدس وفات یافت و در مقبره باب الرحمه در قسمت دیوار مسجدالاقصی به خاک سپرده شد .

مآخذ :

1. نعیمی ، عبدالقادر : الدارس فی تاریخ المدارس ، دمشق 1948 .
2. عسقلانی ، ابن حجر : الدرر الکامنه فی أعیان المائة الثامنة ، قاهره 1966 .
3. حنبلی ، مجیرالدین : الأس الجلیل فی تاریخ القدس و الخلیل ، نجف 1968 .
4. ذهبی : ذیل تذکرة الحفاظ ، دمشق 1347 ه .
5. بردی ، ابن تغری : النجوم الزاهرة فی ملوک مصر و القاهرة : قاهره 1375 - 1348 ه .