بیت المقدس ( پاتریک نشین - )

بر اساس روایتی که مورد قبول پاتریک نشین بیت‌المقدس ( ارتودکس ) است ، نخستین اسقفی که امور مسیحیان بیت‌المقدس را به عهده گرفت ، یعقوب یکی از شاگردان مسیح ، درسال 34 میلادی بود . اما روایات دیگر تاریخی برآنند که نخستین کلیساهای مسیحی ، هنگامی که به سازماندهی خود آغاز کردند ، از مراکز بزرگ مسیحیت که بر اساس دستگاه امپراطوری روم در آنجا منتشر شده بود ، تبعیت نمودند . به این ترتیب تا سال 381م سه پاتریک نشین یعنی پاتریک نشین روم و اسکندریه و انطاکیه وجود داشت . در همین سال پاتریک نشین قسطنطنیه نیز به آنها اضافه شد که دومین پاتریک نشین پس از روم به شمار می‌آمد . در این هنگام یعنی اواخر قرن چهارم میلادی ، در فلسطین دو اسقف نشین وجود داشت : اسقف نشین جنوبی که مرکز اصلی آن در قیساریه قرار داشت ، و اسقف نشین جلیل که مرکز آن بیسان بود . در شرق اردن نیز اسقف نشینی به نام بطرا وجود داشت . در مجتمع مسکونی خلقه دنیه ( سال 451م ) بیت‌المقدس نیز دارای پاتریاک نشین شد ، و نخستین کسی که عهده دار آن منصب گشت یوفنالیوس نام داشت ( وی از 421تا 451 اسقف و از 451 تا 458 م بطریک بود ) .

پاتریک بیت‌المقدس ، از میان گروه‌هایی که جامعه‌ی مسیحیت فلسطین را تشکیل می‌دادند یعنی عرب و آرامی و یونانی ، برگزیده می‌شد . تا سال 638 م ( یا کمی پس از آن ) نیز چنین بود ، و بین حکام عرب چنین مرسوم بود که فردی که عرب زبان ، نه بیگانه عهده دار امور مسیحان عرب باشد . این رسم تا اشغال بیت‌المقدس توسط صلیبیان ( 1099م ) پابرجا بود . از آن

پس همواره ، پاتریکی لاتینی زبان به ریاست پاتریک نشین بیت‌المقدس منصوب می‌شد . تا فتح بیت‌المقدس ، به تدریج این منصب به ارتودکس باز گردانده شد ( اگرچه پاتریک لاتینی بیت‌المقدس نیز بر جای بود ) تا آنکه اداره‌ی امور پاتریک نشین به فردی عرب زبان محول گشت و این امر با پافشاری سلاطین ممالیک به انجام رسید . از سال 1099 پاتریک‌های ارتودکس بیت‌المقدس در قسطنطنیه می‌زیستند تا آنکه در قرن سیزدهم میلادی دوباره به بیت‌المقدس بازگشتند . تا سال 1534 م پاتریک‌های عرب ارتودکس ، در آن منصب عهده دار امور مسیحیان بیت‌المقدس بودند . در آن تاریخ اسقف عطاالله موسوم به دوروثاوس در گذشت . سلطان محمد دوم ، وقتی در سال 1453م قسطنطنیه را تصرف کرد و آنجار ا پایتخت خود قرار داد ، مسئولیت مسیحیان ارتودکس قلمرو خود را به پاتریک آنجا محول کرد . وی در امپراطوری خود ، اداره‌ی امور پیروان هریک از ادیان دیگر غیر از اسلام را بر اساس نظام دینی سازمان داد و بدین ترتیب هریک از پیشوایان دینی مسئول امور دینی و اداری جامعه‌ی مذهبی خود بودند .

سلطان سلیم نیز پس از فتح شام ( 1516م ) و مصر ( 1517م ) این نظام را گسترش داد طوری که مسئولیت امور مسیحیان ارتودکس در آسیای صغیر و یونان و شام به عهده‌ی پاتریک قسطنطیه گذاشته شد . بدین ترتیب در وضعیت پاتریک نشین تغییراتی به وجود آمد تا امروز که پاتریک بیت‌المقدس از میان یونانیان انتخاب می‌شود . نخستین پاتریک یونانی ، جرمانوس ( 1538 - 1579م ) نام داشت که مدت درازی در آن منصب باقی بود و توانست نخستین پایه‌های پاتریک نشین مقدس را با پاتریک نشینی یونانی بنیاد نهد . نیز چنین مرسوم شدکه هر پاتریک ، پیشاپیش جانشین خویش را معلوم سازد . از آن پس پاتریک بیت‌المقدس همواره در قسطنطنیه می‌نشست و ارتباط مستقیم با پاتریک نشین خود نداشت . و " برادری قبر مقدس " که زودتر از تاریخ پاتریک نشین ( به احتمال قوی قرن دهم میلادی ) پدید آمد ، بر روی تمام راهبان باز بود ، و جرمانوس ، رنگی یونانی به آن بخشید و اعراب را از مناصب بالای کلیسا دور کرد . زیرا " برادری قبر مقدس " پاتریک نشین را به دست اسقف‌ها و مطرانها و دستیاران آنها می‌سپرد و چه بسا که پاتریک نشین ، شخصی را از میان افراد خود به جانشینی انتخاب می‌کرد . نیز زبان یونانی در پاتریک نشین بیت‌المقدس جای زبان عربی را که زبان رسمی بود اشغال کرد .

پاتریک بیت‌المقدس تا سال 1847م در قسطنطنیه اقامت داشت تا آنکه در آن تاخی کرلس ( 1845 - 1873 ) پاتریک وقت در بیت‌المقدس اقامت گزید .

پس از آنکه سلطان سلیمان قانونی برتخت امپراطوری عثمانی نشست ( 1520 - 1566م ) امتیازاتی را که پدرش سلطان سلیم به ارتودکسها داده بود تأیید کرد و علاوه بر آن به پاتریک ارتدوکس اجازه‌ی اجرای جشن نور به صدا درآوردن ناقوسها و ترمیم کلیسای القیامة را اعطا کرد . کلیدهای کلیسای القیامة از روزگار عمربن خطاب تا آن وقت در دست پاتریک‌های ارتودکس بود . درآن زمان سلطان آنها را از پاتریک گرفت و به خانواده‌ی نسیبه که به حراست از مدخل آن کلیسا گمارده بود تسلیم کرد ( تا سال 1967م نیز چنین بود ) و به زائران مسیحی که وارد کلیسای القیامة می‌شدند مالیاتی نهاد که به نگهبانان دهند . ابراهیم پاشا ( پسر محمد علی پاشا ) در دوران حکومت مصر بر بیت‌المقدس آن مالیات را لغو کرد ( 1834م ) .

پاتریک نشین بیت‌المقدس در نخستین دگرگونی اش ، بر فلسطین و اردن و بصره و سینا اشراف داشت ، و خود بیش از صد اسقف نشین را در مراحل مختلف در بر می‌گرفت . اما در خلال قرون هیجدهم و نوزدهم به سبب عدم حضور پاتریک‌های یونانی در بیت‌المقدس ، نظارت آن بر شهرهای دیگر کاهش یافت و از فلسطین و دو شهر در اردن ، چیزی برای آن بر جای نماند . نیز تعداد اسقف نشین‌های آن به 13 واحد در بیت‌المقدس و ناصره و اللد و عکا و غزه و بیت لحم کاهش یافت . البته اسقف نشین‌های رسمی دیگر ، متشکل از مطرانهای از " برادری قبر مقدس " وجود داشت که در دیر می‌زیستند و با آنچه که از پاتریک به آنها می‌رسید ، زندگی می‌کردند . تعداد ارتودکسهای تابع پاتریک نشین بیت‌المقدس در سال 1840م فقط حدود بیست هزار تن تخمین زده شده است ، زیرا بعضی از آن‌ها به کلیسای لاتینی و برخی به کلیسای کاتولیک روم ( جدید ) ، و بعضی به کلیسای انگلستان پیوستند . اما در سال 1904 تعداد پیروان کلیسای ارتودکس حدود 50000تن بود و در چند دهه‌ی نخست قرن حاضر به پنجاه و شش هزار تن رسید .

در روزگار کرلس پاتریک ( 1845 - 1873 ) املاک وسیع متعلق به قبر مقدس که حدود سی میلیون فروش ( 300000 لیره‌ی عثمانی ) عاید آن بود ، تحت نظارت پاتریک نشین قرار داشت به نحوی که پاتریک " پدر طلا " لقب گرفته بود . پاتریک نشین بیت‌المقدس از محل همین درآمد ، تعدادی مدرسه‌ی ابتدایی و یک چایخانه‌ی عربی ( 1854م ) بنیان نهاد ، و در سال 1855م نیز مدرسه‌ی الهیات " المصلبه " را خارج از بیت‌المقدس ) برای تربیت روحانیان ارتودکس تأسیس کرد . در مدرسه‌ی مزبور هفتاد دانشجو تحصیل می‌کردند که تعداد دانشجویان عرب آن بسیار اندک بود . این مدرسه بارها دچار تعطیلی شد تا آنکه سرانجام در سال 1909 م دامیانوس پاتریک که از سال 1897 عهده دار آن منصب شده بود ، آن را برای

همیشه تعطیل کرد .

سیطره‌ی روحانیت یونانی بر امور پاتریک نشین بیت‌المقدس به جدایی کامل روحانیون از مردم منجر شد و " برادری قبر مقدس " به کلیسا تبدیل گردید . بدین ترتیب مسیحیان ارتودکس به مخالفت با پاتریک و اطرافیان او پرداختند ، و این مخالفت در سراسر نیمه‌ی دوم قرن نوزدهم میلادی و در خلال قیمومیت انگلستان بر فلسطین ادامه یافت . علی رغم آنکه ایجاد کننده‌ی قوانین پاتریک نشین به سال 1875م موادی در جهت مصلحت پیروان کلیسای ارتودکس وضع کرد ، اما پاتریک بیت‌المقدس به عنوان رئیس مجمع مقدس و " برادری قبر مقدس " به اجرای هیچیک از این مواد موفق نشد . در روزگار دامیانوس پاتریک ( 1897 - 1931م ) مخالفت با روحانیت یونانی شدت گرفت و کنگره‌های بزرگ ارتودکس در روز پانزدهم ژوئیه سال 1923م تشکیل گردید پنجاه و چهار نماینده شرکت داشتند .

موضع اعراب ارتودکس در فلسطین و اردن در قبال پاتریک نشین یونانی ، جزیی از موضع ملی و عربی آنان در برابر بیگانگان بود .

مآخذ :

#الموسوعة الفلسطینیه : القدس ، بطریرکیه - ، جلد اول ، چاپ اول ، 1984 .