مرکز تحقیقات سیاسی و نظرسنجی فلسطین

مقدمه :

مرکز تحقیقات سیاسی و نظرسنجی فلسطین ، palestinian Center for POLICY and SURVEY RESEARCH یکی از مراکز مطالعاتی و آماری مطرح در جامعه فلسطین محسوب می شود و از لحاظ سطح فعالیت ، مورد توجه منابع خبری این سرزمین است . این مرکز که در سال 2000 کار خود را آغاز کرده است از سه گروه تخصصی سیاست داخلی ، تحلیل های استراتژیک و نظرسنجی تشکیل شده و از مؤسسات پژوهشی معتبر در جامعه فلسطین به شمار می رود .

حضور کارشناسان و محققان خبره ، استفاده از شیوه های آکادمیک در حوزه نظرسنجی ، تهیه گزارشهای تحلیلی و توجه به مسائل مهم جامعه فلسطین از ویژگی های این مرکز است که جایگاه مطلوبی را در جامعه مطبوعاتی عربی برای این مرکز ایجاد کرده است . نوشتار ذیل در صدد است ضمن معرفی این مرکز و اعضای آن ، اهداف ، برنامه ها و حوزه فعالیت آن را معرفی کند .

الف - معرفی مرکز :

مرکز تحقیقات سیاسی و نظرسنجی فلسطین ، یک مؤسسه آکادمیک و پژوهشی فلسطینی است که سیاستهای کلی آن توسط هیأت امنای مرکز تعیین می شود . این مرکز در اوایل سال 2000 میلادی به عنوان یک مرکز پژوهشهای علمی و مطالعات سیاسی ، کار خود را آغاز کرد . هدف از ایجاد این مرکز ، تقویت و افزایش اطلاعات عمومی فلسطینیان در حوزه های سیاستهای داخلی ، تحلیلهای استراتژیک و سیاست خارجی و مطالعات برآوردی در کنار نظرسنجی های عمومی است .

این مرکز فعالیتهای پژوهشی مختلفی را اعم از تهیه گزارشها و مقالات پژوهشی با موضوعات سیاست فلسطین ، تشکیل گروههایی برای بررسی مسائل و مشکلات جامعه

فلسطینی ، ارائه مشاوره به مراجع تصمیم گیرنده ، برگزاری همایشها و جلسات بحث درباره موضوعات روز و غیره ، انجام می دهد . بنابر ادعای مرکز تحقیقات سیاسی و نظرسنجی فلسطین ، نگاه صرفا علمی به مسائل و رعایت اصول آزادی بیان و بی طرفی در نظرسنجی ها و پژوهشها از مبادی این مرکز در فعالیتهای پژوهشی خود است .

ب - ساختار تشکیلاتی مرکز :

ساختار تشکیلاتی مرکز شامل مراکز ذیل می باشد :

1 - هیأت امناء :

هیأت امنای مرکز دارای 11 عضو است . با دقت در اسامی و سمتهای شخصیتهای مزبور دو نکته روشن می شود . اول : این مرکز دارای پشتوانه علمی ، تخصصی بالایی است . دوم : گرایش به سیاستهای جنبش فتح ، در این مجموعه بیشتر به چشم می خورد . اسامی این افراد به شرح زیر است :

1. دکتر احمد مبارک الخالدی ( رئیس هیأت امناء ) وکیل ، استاد حقوق دانشگاه النجاح و عضو شورای ملی فلسطین .
2. دکتر مضر قسیس . استاد دانشگاه و مدیر مرکز حقوق دانشگاه بیرزیت .
3. دکتر فیصل حورانی . نویسنده فلسطینی ، عضو شورای ملی فلسطین و مدیر سابق تحریریه مجله " شؤون فلسطینیه " .
4. عیسی ابوشرار قاضی دادگاه در رام ا...
5. دکتر ندیم روحانا استاد دانشگاه ماساچوست ( Massachaseets ) بوستون و استاد مرکز روابط بین المللی ( Weatherhead ) دانشگاه هاروارد .
6. دکتر یزید صایغ معاون مرکز مطالعات بین المللی دانشگاه کمبریج و مشاور خاورمیانه ای مرکز بین المللی مطالعات استراتژیک لندن .
7. دکتر محمد اشتیه مدیر کل مؤسسه PECDAR
8. دکتر عزمی الشعیبی عضو شورای قانونگذاری فلسطین .
9. سرتیپ عبدالرزاق یحیی فرمانده کل سابق ارتش آزادی بخش فلسطین .
10. دلال سلامه عضو شورای قانونگذاری فلسطین .
11. نسرین الحاج ، وکیل و مشاور قانونی در رام ا...

2 - مدیریت مرکز :

مدیریت مرکز را دکتر خلیل الشقاقی برعهده دارد . وی در سال 1985 مدرک دکتری علوم سیاسی خود را از دانشگاه کلمبیا در آمریکا گرفت . دکتر الشقاقی چندین مقاله پژوهشی چاپ شده در کارنامه علمی خود دارد که از جمله آنها می توان به طرح خاورمیانه بزرگ آمریکا و منابع اولیه فلسطین اشاره کرد .

3 - کادر تخصصی :

کادر تخصصی این مرکز عبارتند از :

1. دکتر خلیل الشقاقی دکتری علوم سیاسی .
2. دکتر مضر قسیس دکتری فلسفه .
3. عایشه احمد کارشناس ارشد علوم سیاسی .
4. ایوب مصطفی کارشناس ارشد آمار .
5. علاء لحلوح کارشناس ارشد علوم سیاسی از دانشگاه بیرزیت .
6. جهاد حرب کارشناس ارشد علوم سیاسی از دانشکده حقوق و علوم سیاسی تونس .
7. ولید لدادوه کارشناس ارشد علوم اجتماعی از دانشگاه بیرزیت .
8. نسرین ابوزیاد دارای دو مدرک کارشناسی در رشته فلسفه و تاریخ اروپا و یهود .
9. سائد الزین کارشناس ارشد توسعه و مطالعات صلح و نیز کارشناس ارشد حقوق بشر .

4 - کادر اداری :

کادر اداری مرکز عبارتند از :

1. الفت حماد ، مدیر اداری دارای مدرک کارشناسی کامپیوتر .
2. عمران ناصر کارشناس حسابداری .
3. عزه حلاوه معاون امور اداری و دیپلم اداری - مالی .

ج - گروههای تخصصی :

این مرکز فعالیتها و پژوهشهای خود را توسط سه گروه تخصصی به انجام می رساند که عبارتند از :

1. گروه سیاست داخلی
2. گروه تحلیل های استراتژیک
3. گروه نظرسنجی .

ویژگی ها و فعالیتهای گروههای سه گانه فوق به شرح زیر است :

1 - گروه سیاست داخلی :

مطالعه و بررسی اوضاع داخلی و طبیعت نظام سیاسی فلسطین محور فعالیت گروه سیاست داخلی این مرکز فلسطینی است . این گروه ، صحنه داخلی فلسطین و روند حاکمیت در آن را مورد بررسی قرار می دهد . زوایای مختلف تشکیل دولت مستقل و صالح و اصلاحات سیاسی و تقویت مبانی دمکراسی ، شهروندان و رویکردهای سیاسی ، از جمله موضوعات مهمی است که در فهرست فعالیتهای این گروه قرار دارد .

این گروه به ارائه شاخصهای سیاسی به ویژه شاخص دمکراسی در فلسطین می پردازد و با تعقیب روند اصلاحات ساختاری در فلسطین تلاش می کند تا تقویت نهادهای دولتی فلسطین ، ایجاد ظرفیتهای لازم برای خصوصی سازی در سطح جامعه مدنی ، تجزیه و تحلیل اقدامات اصلاحی در تشکیلات خودگردان و پیشبرد روند اصلاحات از طریق اعمال فشارهای سیاسی را تسریع کند .

بنابر ادعای مسئولان آن این مرکز در حال حاضر ، برنامه اصلاحات ساختاری خود را بر تدوین قانون اساسی متمرکز کرده ، با کمیسیون قانون اساسی شورای قانونگذاری فلسطین در زمینه تدوین پیش نویس قانون اساسی همکاری می کند و علاوه بر آن ، با اجرای پروژه تدوین قانون اساسی درصدد است ماهیت نظام سیاسی دولت جدید فلسطین را به مناظره بگذارد که البته با توجه به حوادث اخیر فلسطین و تشدید حملات نظامی اسرائیل به غزه و همچنین احتمال تغییر ترکیب و سیاستهای کابینه ، اجرای این مناظرات ، در حال حاضر بی نتیجه و ناممکن می نماید .

گروه سیاست داخلی مرکز همچنین برنامه ای را با عنوان " شاخص دمکراسی " ( DI ) انجام داده است .

2 - گروه تحلیلهای استراتژیک :

گروه تحلیلهای استراتژیک مرکز در 3 حوزه سیاست خارجی ، امنیت ملی و مذاکرات طرفهای اسرائیلی و فلسطینی فعالیت می کند . این گروه در قالب برنامه سیاست خارجی ، مسائل مهم فراروی دولت جدید فلسطین را مورد بررسی قرار می دهد که البته اجرای این برنامه با هماهنگی

برخی نهادهای بین المللی و فلسطینی مانند وزارت برنامه ریزی صورت می پذیرد .

روابط فلسطین با آمریکا ، اروپا و اسرائیل در حوزه های امنیت و اقتصاد ، از موضوعات مورد بحث در این برنامه محسوب می شوند . ایجاد و توسعه روابط امنیتی ، توسعه روابط سیاسی و اقتصادی در آینده ، اتخاذ راهکار برای تحقق صلح پایدار ، اجرای توافقنامه های سازش و چالشهای مشترک فراروی اسرائیل و فلسطین از موضوعات مورد بحث در حوزه سیاست خارجی این گروه است .

گروه تحلیلهای استراتژیک در برنامه امنیت ملی به بررسی مشکلات پس از صلح مانند شناسایی و ارزیابی منابع تهدیدات امنیتی و تدابیر و بودجه دفاعی می پردازد و در برنامه مذاکرات فلسطین - - اسرائیل ، با انجام تحقیقات بنیادین ، تحلیلهای سیاسی و برگزاری نشستهای گوناگون با حضور شخصیتهای دانشگاهی ، سیاستمداران ، کارشناسان ، نمایندگان مجلس و رهبران احزاب سیاسی ، مسائل مربوط به آخرین وضعیت مذاکرات را مورد بررسی قرار می دهد .

3 - گروه نظرسنجی :

گروه نظرسنجی مرکز فلسطینی PSR از زمان تأسیس این مرکز تاکنون بیش از 75 نظرسنجی را در مقیاس گسترده و در مسائل سیاسی روز فلسطین انجام داده است . این مرکز با بهره مندی از حضور 12 کارشناس و آمارگیر و اتخاذ روشهای نوین نظرسنجی توانسته است در پروژه های سیاسی فلسطین نقش تأثیرگذاری را داشته باشد .

تعیین شاخص دمکراسی ، تحقیقات تجربی در مورد حاکمیت دمکراسی ، دسته بندی نظرسنجی ها ، جمع آوری اطلاعات و طراحی چارچوبهایی برای تحلیل ها و برآوردهای سیاسی از دیگر فعالیتهای گروه نظرسنجی به شمار می رود . مسئولان PC PSR بر این عقیده اند که روشهای فعالیت گروه نظرسنجی کاملاً علمی و واقع بینانه است و سؤالات مورد استفاده در نظرسنجی ها از استانداردهای بین المللی برخوردارند . بیشتر نظرسنجی های این گروه در محورهای حکومت ( روند اصلاحات ، عملکرد دولت ، حاکمیت دمکراسی ، فساد و روابط سیاسی ) و روند سازش ( حمایت و مخالفت با روند سازش ، خشونت ، اعتماد مردم به رهبران اسرائیل و پیش بینی نتایج مذاکرات و تشکیل دولت مستقل فلسطینی ) انجام می شوند .

د - فعالیتهای مرکز :

عمده فعالیتهای مرکز فلسطینی PSR و چند نمونه از کارهای انجام شده آن در حوزه های مختلف ، عبارتند از :

1. گروه سیاست داخلی ، بولتن هایی را به صورت گاهنامه منتشر می کند که عمدتا به مهمترین رویکردهای طرفهای سیاسی داخلی و گروهها در قبال مهمترین مسائل روز جامعه فلسطین و تحلیل این مواضع می پردازد . مجموعه پژوهشگران سیاسی مرکز که دکتر خلیل الشقاقی مدیر مرکز نیز از جمله آنهاست ، گزارشهای تحلیلی خود را با دسته بندی علمی در این بولتن ها ارائه می دهند که معمولاً با ارائه راهکارها و شیوه های برخورد با رویدادهای جاری به اتمام می رسند . برای نمونه ، یکی از این بولتن ها که در مارس 2006 منتشر شده است ، مورد بررسی قرار می گیرد .

" چالشهای فراروی جنبش فتح پس از شکست در دومین دور انتخابات شورای قانونگذاری " عنوان اصلی مطلب است . گزارش با مقدمه ای آغاز می شود که پس از اشاره به نتایج انتخابات 25 ژانویه ، مسائل فراروی فتح را تیتروار عنوان کرده و از راهکارهای پیشنهادی برای اداره بحران و بهبود شرایط نام می برد .

این گزارش در ادامه وارد مبحث اصلی شده و بحرانهای فراروی جنبش فتح را به طور مفصل ذکر می کند . فقدان یاسر عرفات - - که به دلیل ویژگی های رهبری ، سیطره و نفوذ ، محبوبیت بالای مردمی و توان رقابت با جنبش حماس بر سر قدرت را داشت - - اولین مسأله ای است که فتح را دچار شکست و افول نسبی کرده است . چالش دوم اختلافات موجود میان لایه های قدیمی فتح و اعضای جوان این جنبش است .

اعضای باسابقه فتح عمدتا در کمیته مرکزی این جنبش و شورای انقلابی فتح حضور دارند و نیروهای جدید ، بیشتر از فرماندهان و مسئولان جنبش در کرانه باختری و نوارغزه اند . در تحلیل اختلافات میان اعضای قدیمی و جدید فتح چند عامل مهم مدنظر است : اختلاف نسل ها نخستین مسبب بروز این اختلافات است .

شش سال از برگزاری آخرین نشست عمومی جنبش می گذرد و از آن زمان روند جایگزینی نیروها در لایه های بالایی جنبش متوقف شد و اختلاف رویکردهای رهبران با کادر جوان در مسائلی مانند مبارزه مسلحانه موجب بروز

شکاف در فتح و شکست در انتخابات 25 ژانویه شد . تنشهای موجود میان رهبران داخلی و خارجی فتح نیز که از تجربیات سیاسی و مبارزاتی آنها ناشی می شد ، به عنوان دومین عامل وجود اختلاف میان دو نسل قدیم و جدید فتح مطرح است . مسأله دیگری که به شدت اختلاف میان دو طیف مزبور در فتح دامن می زد ، رقابت آنها برای تصدی پست های کلیدی تشکیلات و ادارات آن و سرویسهای امنیتی بود .

سومین چالش فراروی فتح ، رابطه نزدیک آن با تشکیلات خودگردان است . شدت این مسأله به قدری است که مفهوم عبارت فساد در تشکیلات خودگردان با فساد سران جنبش فتح یکی است . روابط تشکیلات خودگردان با جهان خارج و برنامه ها و اساسنامه جنبش از چالشهای مطرح شده فراروی فتح است که به دلیل ضیق مجال بدانها پرداخته نمی شود .

در بخش دوم این مطلب توصیه هایی به رهبران فتح برای احیای دوباره جنبش و رفع مشکلات آن ارائه می شود که عبارتند از : برگزاری ششمین نشست عمومی جنبش ، اصلاح اساسنامه جنبش ، بازنگری در روابط فتح با حماس و سایر گروهها و مستقلین ، شفاف سازی در برنامه های سیاسی جنبش و حمایت محمود عباس از روند مبارزه با فساد اداری و اقتصادی .

همچنان که مشاهده می شود گروه سیاست داخلی مرکز به طور علمی و مطالعاتی توانسته به چالشهای فراروی فتح و راهکار خروج از بحران آن اشاره کرده و برخی توصیه های کارشناسانه نیز به مسئولان ذیربط ارائه دهد .

1. نظرسنجی ها . مرکز تحقیقات سیاسی و نظرسنجی فلسطین تاکنون بیش از 20 نظرسنجی را در مقیاس گسترده ای برگزار کرده است . به عنوان نمونه ، نظرسنجی شماره 19 که پس از پیروزی حماس در انتخابات شورای قانونگذاری و در آستانه تشکیل دولت جدید حماس انجام شد ، از ویژگی هایی برخوردار است . این نظرسنجی بین 16 تا 18 مارس 2006 برگزار شد و موضوعات زیر را در بر داشت : میزان محبوبیت مردمی حماس و فتح پس از انتخابات ، موضع گیری در قبال سازش پس از پیروزی حماس ، موضع گیری در قبال حمله اسرائیل به زندان اریحا و چند موضوع داخلی دیگر .

جامعه آماری شامل هزار و 270 شخص بالای 18 سال می شد که 809 نفر آنها از کرانه باختری و 463 نفر

از نوارغزه انتخاب شدند و درصد احتمال خطا 3 درصد بوده است . براساس این نظرسنجی نتایج زیر به دست آمد :

• محبوبیت مردمی حماس به 47 درصد و فتح به 39 درصد رسید .
• تمایل به تشکیل دولت اسلامی و مبارزه با فساد ، 2 عامل اصلی پیروزی حماس از نظر مردم بوده اند .
• عوامل اصلی شکست فتح در افکار عمومی ، وجود فساد و اختلاف میان اعضای آن و ناتوانی در استقرار قانون و امنیت عنوان شد .
• اکثریت مردم با پذیرش شرط کشورهای کمک کننده مبنی بر شناسایی اسرائیل توسط حماس مخالفند .
• حدود 77 درصد مردم فلسطین از طرح عقب نشینی دوم اسرائیل از طریق مذاکرات دوجانبه استقبال می کنند .
• تقریبا همه شرکت کنندگان در نظرسنجی ، به دست داشتن آمریکا و انگلیس در یورش اسرائیلی ها به زندان اریحا یقین دارند .
• فقر ، بیکاری ، ادامه اشغالگری و شیوع فساد به ترتیب اصلی ترین مشکلات جامعه فلسطین به شمار می روند .
• سه چهارم فلسطینیان احساس امنیت نمی کنند .
• 91 درصد مردم به شیوع فساد در تشکیلات باور دارند .
• نسبت بالایی از شرکت کنندگان ، اختیارات بیشتر مجلس در مقابل رئیس تشکیلات را خواستارند .

همچنین از نکات مهمی که در این نظرسنجی معلوم شد ، این بود که 2/25 درصد مردم اعلام کردند درصورت برگزاری مجدد انتخابات ریاست تشکیلات خودگردان به محمود الزهار رأی می دهند ، در حالی که این نسبت در مورد عباس 5/36 درصد بود . بیش از 70 درصد افراد معتقد بودند حماس در اداره امور موفق خواهد بود و 8/60 درصد مردم خواهان عدم شناسایی اسرائیل توسط حماس بودند .

1. شاخص دمکراسی . این برنامه با عنوان " مقیاس الدیمقراطیة فی فلسطین " که سالهای 2004 و 2005 را شامل می شود ، توسط گروه سیاست داخلی تنظیم و در ژانویه 2006 منتشر شد . دکتر خلیل الشقاقی به همراه چهار تن دیگر از کارشناسان و محققان مرکز در این برنامه مشارکت داشته اند .

در بخش مقدمه این گزارش 112 صفحه ای چنین آمده است : تهیه این گزارش سالانه در واقع ادامه فعالیتهایی است که از سال 1996 برای بررسی و تعیین وضعیت و شرایط تحولات دمکراتیک پس از ایجاد تشکیلات خودگردان آغاز شده است . نتیجه پژوهشهای این حوزه در قالب سه کتاب در فوریه 1999 و دسامبر 2004 منتشر شده است که در مجموع تغییرات شاخص دمکراسی جامعه فلسطین را از زمان برگزاری نخستین انتخابات عمومی این سرزمین در سال 1996 مورد بررسی قرار می دهند .

در این گزارش مسائلی مانند میانگین بیکاری و فقر ، درآمد سرانه ، کاهش احساس امنیت شخصی ، سیادت قانون ، دمگرافی و مسائل مربوط به اشغالگری ( آمار شهداء ، مجروحان و اسرا ، تخریب اراضی و توسعه شهرک سازی ) به طور مفصل از حیث ریشه ها و پیامدهای آنها به تفصیل مورد نقد و بررسی قرار گرفته اند .

مآخذ :

1. WWW.pcpsr.org/arabic/welcome.html
2. WWW.pcpsr.org/arabic/domestic/index.html
3. WWW.pcpsr.org/arabic/domestic/policypap- ers/policy/alaafateh. pdf
4. WWW.pcpsr.org/arabic/survey/polls/2006/p19a.html
5. WWW.pcpsr.org/arabic/domestic/books/005/di05. pdf