خوارزمشاهیان

عده ای از ترکهای مسلمان بودند که در سرزمین خوارزم در شرق ایران دولتی برپا کردند تا اینکه چنگیزخان دولتشان را در سال 617 ه/1220 م از میان برد . تعداد زیادی از آنها در مقابل حمله مغولها فرار کردند و در غرب سرزمین جرجیا و اطراف الرها و حران و نصیبین در الجزایره پراکنده شدند آنها بعد از کشته شدن فرمانروایشان جلال الدین منکبرتی در سال 629 ه/1231 م . شکست خوردند و مغولها به آذربایجان و ارمنستان بزرگ حمله بردند .

اختلافات بین فرزندان خانه ایوبی فرصتی به خوارزمشاهیان داد که به سرزمین شام وارد شوند و نقش مهمی در تاریخ این سرزمین در نیمه اول قرن هفتم هجری/سیزده میلادی ایفا کنند . این نقش از طریق درخواست کمک طرفین درگیر بر ضد دشمنشان بود . هنگامی که خوارزمشاهیان ضعف امرای ایوبی و پراکندگی آنها دریافتند به طرف شمال شام متمایل شدند و حملاتشان را از سال 639 ه/1241 م به حلب و منبج و معره و غیره تکرار کردند . بنا به قول محمدبن واصل مورخ : " مرتکب زنا و فحشاء و قتل و آنچه را که مغولها مرتکب می شدند اینها هم مرتکب می شدند " .

طولی نکشید که هنگامی که صالح ایوب سلطان مصر شد نقش خوارزمشاهیان بارزتر گردید ، وی از خوارزمشاهیان برای مقابله با پیمان بزرگی که علیه او جبهه گیری کرده بود - و متشکل از دشمنانش از امراء بنی ایوب در شام که درسال 642 ه 1246 م با اروپاییان هم پیمان شده بودند - استفاده کرد . به محض اینکه دعوت صالح ایوب به خوارزمشاهیان رسید دهها هزار تن در حماسه بزرگی به قلب شام تاختند و بر طبریه و سپس بر نابلس مستولی شدند و عده ای از آنها به سوی بیت المقدس رفتند ، در حالی که غارت می کردند و می کشتند و خون می ریختند " .

بیت المقدس از زمانی که اروپاییان بر آن به مقتضای صلح یافا در سال 627 ه/1229 م . چیره شدند شبیه به شهر بی در و پیکری بود که هیچ برج وبارویی نداشت ، و در ژوئیه سال 642ه/1244 م . آن را درهم ریختند ، و بدین ترتیب در نهایت به آغوش مسلمانان برگشت . بعد از آن خوارزمشاهیان برای هم پیمانی با سپاه مصر که صالح نجم الدین ایوب به فرماندهی مملوک رکن الدین بیبرس فرستاده بود رهسپار غزه شدند .

در اکتبر سال 642 ه/1249 م به محل غزه رسیدند ، و در آنجا شکست سختی به اروپائیان و هم پیمانانشان از ایوبیان وارد کردند . بعد از آن گروههای خوارزمی ملکها و متصرفات اروپاییان و املاکشان را گرفتند تا اینکه به نزدیک عکا رسیدند . اما طولی نکشید که خوارزمشاهیان به صالح ایوب پشت کردند زیرا آنها را فریب داده بود و در مقابل کمک خوارزمشاهیان وی مواجبی به آنها نپرداخته بود . و به آنها اجازه نداد که در مصر یا در قسمتی از سرزمینهای شام اقامت کنند . آنها گمان می کردند که وی به زودی سرزمین شام را بین آنها تقسیم خواهد کرد . بنابراین خوارزمشاهیان در شام قیام کردند و بعضی از امراء به خاطر کینه ای که از صالح ایوب داشتند به خوارزمشاهیان پیوستند . اما سلطان صالح این حرکت را سرکوب کرد و توانست شکست سختی در منطقه بین بعلبک و حمص در سال 644 ه 1246 م به خوارزمشاهیان وارد کند و بنا به گفته مقریزی : " و جمعیتشان را پراکنده نموده و بعد از آن هیچ شخصی علیه او قیام نکرد " .

مآخذ :

1. محمدبن واصل : مفرج الکروب فی اخبار بنی ایوب ، قاهره 1958 - 1952 .
2. قرمانی ، احمدبن یوسف : اخبار الدول و آثار الأول ، بغداد 1282 ه .
3. حنبلی ، عبدالحی بن عماد : شذرات الذهب فی اخبار من ذهب ، قاهره 1931 .
4. لین بول ، استانلی : الدول الاسلامیة ( ترجمه شده ) ، دمشق 1973 .