آوارگان ( کمیتۀ اتاوا )

در دومین مرحله ی مذاکرات چند جانبه ی صلح خاورمیانه و در چارچوب تصمیمات اجلاس مسکو طی روزهای دوشنبه بیست و یکم تا سه شنبه بیست و هفتم اردیبهشت ماه 1371 برابر با 11 تا 19 می‌1992 پنج کمیته ی فرعی مربوط به آوارگان - کنترل تسلیحات و امنیت منطقه - توسعه ی اقتصادی - آب - محیط - زیست به ترتیب در پایتختهای کانادا - آمریکا - بلژیک - اطرایش و ژاپن تشکیل گردید و کمیته ی آوارگان به نام کمیته ی آوارگان ، اتاوا معروف شد که در زیر به تحولات مربوط به آن اشاره می شود .

کمیته ی بررسی مسأله ی آوارگان و به ویژه فلسطینیهای آواره ، کار خود را با حضور 35 هیأت از کشورهای مختلف در تاریخ 11 می‌1992 در اتاوا پایتخت کانادا آغاز نمود .

رژیم اسرائیل به دلیل دعوت کانادا از فلسطینیهای مقیم خارج ، از حضور در این اجلاس خوددای کرد و سوریه و لبنان نیز در چارچوب این موضع خود که تا زمان حصول پیشرفت در مذاکرات دو جانبه ، از حضور در گفت و گوهای چند جانبه خودداری خواهند کرد ، در اتاوا غایب بودند .

در این اجلاس تلاش به عمل آمد تا با تمرکز بحث پیرامون آوارگان فلسطینی ، به مشکلات و مصائب 5/2 میلیون فلسطینی آواره پرداخته شود . در این راستا بحث پیرامون قطعنامه ی 194 مجمع عمومی سازمان ملل مصوبه ی 1948 که طی آن حق بازگشت برای فلسطینیها قایل می باشد ، محور اصلی گفت و گوها قرار گرفتم .

هیأت فلسطینی طی بیانیه ای اعلام داشت که چارچوب قانونی برای حل مشکل آوارگان تنها ممکن است که در قطعنامه ی 194 مجمع عمومی سازمان ملل باشد .

در این بیانیه آمده است : مسأله ی آوارگان جوهر اساسی درگیری اعراب و اسرائیل را تشکیل می دهد و حل نشدن آن منشاء اساسی برای تثبیت نادیده گرفتن قعطنامه های سازمان ملل از سوی اسرائیل می باشد .

روز سه شنبه 12 می‌ ( 12/7/1371 ) آمریکا موضع مبدیی خود را در مورد قعطنامه ی 194 اعلام کرد . این کشور ضمن تأیید این قطعنامه ی هرگونه بحث و تفسیر در مورد آن را رد کرد .

این موضع گیری آمریکاییها موجبات خرسندی فلسطینیها را فراهم کرد تا جایی که آنها امیدوار شدند که اجلاس اتاوا آغازی برای اجرای قطعنامه ی 194 می باشد .

رژیم اسرائیل که حاضر به مشارکت در اجلاس اتاوا نشده بود پس از موضع گیری آمریکا و اظهارات جیمزبیکر مبنی بر حمایت از قطعنامه ی 194 درخصوص بازگشت فلسطینیهای آواره به داخل سرزمینهای اشغالی ، عکس العمل شدیدی از خود نشان داد . سخنگوی نخست وزیری " ایودگول " در قدس در گفت و گو با رادیو قدس گفت : این موضع آمریکا غیر منتظره و نگران کننده می باشد .

" مایکل اینان " نماینده ی جناح لیکود از دولتش خواست تا در مشارکت خود در مذاکرات صلح تجدید نظر نماید . همچنین " رافاییل ایتان " وزیر کشاورزی اسرائیل و رییس حزب " تسومیت " با تهاجم به سیاست آمریکا از اسحاق شامیر خواست تا سریعاً مشارکتش را در عملیات صلح متوقف سازد تا زمانی که آمریکا از اعتراف خود نسبت به طرح تقسیم سال 67 دست بردارد .

حزب کارگر اسرائیل نیز با صدور بیانه ای به شدت حق بازگشت فلسطینیها را رد کرد و اعلام داشت : چنانچه فلسطینیها خواستار اجرای این قطعنامه ی ( 194 ) باشند ، حصول کمترین پیشرفت در مذاکرات دو جانبه بعید خواهد بود .

در عین حال " مارگارت تاتوایر " سخنگوی وزارت خارجه آمریکا تصریح نمود ، که آمریکا همچنان قطعنامه ی 194 را تأیید می کند .

شامیر با انتقاد از تصریحات تایوایر درخصوص تأیید آمریکا از قطعنامه ی 194 گفت : این گفته ها ناشی از لغزش زبان است . وی افزود امیدوار است آمریکا سریعاً موضع خود را در این زمینه توضیح دهد .

از سوی دیگر دیوید لیوی وزیر خارجه ی رژیم صهیونیستی تأیید کرد که اسرائیل به طور قاطع قطعنامه ی 194 را رد می کند . وی در یک مصاحبه ی مطبوعاتی به هنگام بازگشت از بروکس در این رابطه به خبرنگاران گفت : نه به صلاح آمریکا و نه به صلاح اسرائیل است که این قعطنامه ی ( 194 ) در چارچوب مذاکرات چند جانبه مطرح گردد .

به دنبال افزایش فشار صهیونیستها به دولت بوش سرانجام مقامات آمریکایی تصمیم گرفتند تا اختلافات با اسرائیل را کاهش دهند . در این راستا مسئولین آمریکایی روز پنج شنبه 24/2/71 با نمایندگان فلسطینی دیدار کردند و از آنها خواستند تا از ادای تصریحات درخصوص حق بازگشت به طور علنی ، خودداری کنند

بدین ترتیب علی رغم طرح قطعنامه ی 194 در اولین روز اجلاس اتاوا و اعلام حمایت آمریکا از آن ، سرانجام این کمیته روز جمعه 25/2/71 با صدور یک بیانیه که در آن مشکل آوارگان یک مشکل سیاسی قلمدا گردید به کار خود پایان داد . در بیانیه ی مذور تصریح گردیده است که اساس مشکل آوارگان یک مشکل سیاسی است که باید در چارچوب مذاکرات دو جانبه حل و فصل گردد و تاکید گردید که در این رابطه ممکن نیست به راه حلی رسید مگر از طریق گفت و گوهای مستقیم بین اعراب و اسرائیل و نه در چارچوب مذاکرات چند جانبه . در این بیانیه آمده است که شرکت کنندگان در اجلاس اتاوا خواستار اعطای کمکهای انسانی به آوارگان فلسطینی بدون انتظار از دستیابی به یک راه حل سیاسی در مناقشه ی اعراب و اسرائیل شدند و تأکید نمودند که نادیده گرفتن مشکلات انسانی به انتظار دستیابی به یک راه حل سیاسی در مناقشه ی اعراب و اسرائیل شدند و تأکید نمودند که نادیده گرفتن مشکلات انسانی به انتظار دستیابی صلح ، امری دردناک و غیر مسؤولانه می باشد . رییس هیأت کانادایی که ریاست این اجلاس را بر عهده داشت ، اعلام نمود که مشکل آوارگان اساساً یک مشکل سیاسی است . وی تأکید کرد که این کمیته بار دیگر قبل از پایان سال جاری و احتمالاً در پاییز در اتاوا تشکیل جلسه خواهد داد . وی افزود که 35 هیأت شرکت کننده در این اجتماعات توافق کردند تا برای پیدا کردن کلیه راهها و وسایل در جهت تشویق جمع کردن خانواده ها و رشد نیروهای انسانی و اساس اقتصادی و اجتماعی و آموزش شغلی و ایجاد کار و حمایت اطفال و بهداشت عمومی و جمع کردن منابعی برای اطلاعات تلاش نمایند .

در پایان این اجلاس سرپرستان کنفرانس صلح یعنی آمریکا و روسیه پیشنهاد نمودند تا در اجلاسیه های آتی نمایندگانی از سازمان ملل و دیگر سازمانهای تخصصی به این کمیته بپیوندند .

بدین ترتیب بیانیه ی پایانی کمیته ی آوارگان بر حق بازگشت آوارگان فلسطینی به سرزمینهایشان تأکید نورزید و حکومت آمریکا که در مقابل فشار صهیونیستهای داخلی و رژیم اسرائیل قرار گرفته بود با بیان توضیحی از موضع خود مبنی بر حمایت از قطعنامه ی 194 عقب نشینی کرد تا بار دیگر موجبات رضایت هم پیمان اصلی خود در منطقه را فراهم سازد . در این راستا " دیوید لیوی " وزیر خارجه ی اسرائیل ابراز خرسندی نمود و مشاور نخست وزیر رژیم صهیونیستی گفت : بازگشت آمریکا از تأییدش نسبت به قطعنامه ی 194 تغییری ملموس بوده و اسرایی با دیدی مثبت به آن می نگرد .

مآخذ :

1. روزنامه الحیات ، مورخ 29 - 28/4/1992 و 1/5/1992 .
2. روزنامه البعث ، مورخ 4/5/1992 .