جنبش ملی فلسطین پیش از تشکیل اسرائیل :

جنبش ملی فلسطین از زمان آغاز حکومت قیومت انگلیس تا تاسیس اسرائیل در سال 1948 ، سه مرحلهٔ مهم را پشت سر گذاشت و در مقابل سیاستهای استعماری انگلیس و رخنهٔ صهیونیسم سه نوع واکنش در پیش گرفت . در نخستین مرحله ، مقاومت مسالمت‌آمیز ، سیاست فلسطینیها را تشکیل می‌داد . در مرحلهٔ دوم جنبش ملی پس از نتیجه نگرفتن از شیوهٔ مسالمت‌آمیز به سوی رادیکالیسم روی آورد و در سومین مرحله به قیام سراسری در برابر استعمار انگلیس و صهیونیسم دست زد .

الف - مقاومت مسالمت‌آمیز :

از آغاز سلطهٔ انگلیس در فلسطین تا سال 1928 فلسطینیها سیاست مقاومت مسالمت‌آمیز در برابر حکومت قیومت و صهیونیسم را در پیش گرفتند . اعراب فلسطین طی این دوره با فرستادن هیات‌ها و درخواست‌های خود ، تلاش کردند انگلیس را تشویق کنند که مانع رشد صهیونیسم شود . در ضمن یک شیوهٔ منفی در برابر استقرار نهادهای قیومت نظیر " شورای قانون‌گذاری " " شورای مشورتی " و " آژانس عرب " در پیش گرفتند . طی این دوره هیات اجرایی عرب هر ساله یادداشتهایی برای " کمیسیون دائمی قیومت " سازمان ملل می‌فرستاد . تظاهرات در فوریه و مارس 1920 به مناسبت اعلامیهٔ بالفور و استقلال سوریه ، اعتصاب عمومی در 1922 و تحریم بالفور در

سفر سال 1925 او به فلسطین ، از شیوه‌های مسالمت‌آمیز مقاومت اعراب فلسطینی بود . در این سالها یک رهبری جدید ( حاج‌امین الحسینی ) در راس جنبش ملی قرار گرفت و شورای عالی اسلامی به عنوان عالی‌ترین ارگان تصمیم‌گیرندهٔ عربی در فلسطین به وجود آمد .

ب - به سوی رادیکالیسم :

در سال 1928 گسترش مهاجرت یهودیان و کنترل اقتصادی صهیونیست‌ها بر فلسطین ، نگرانی فلسطینی‌ها را شدت بخشید . در اوت 1929 میان مسلمانان و صهیونیست‌ها درگیری خشونت‌باری در بیت‌المقدس روی داد و به تدریج به اکثر نقاط کشیده شد . کمیتهٔ اجرایی عرب در بهار 1930 هیاتی را به ریاست موسی کاظم حسینی ، حاج‌امین حسینی ، راغب نشاشیبی و عونی عبدالهادی و یک مسیحی به لندن فرستاد تا مقامات انگلیس را به توقف مهاجرت و تاسیس یک حکومت دمکراتیک در فلسطین تشویق نماید . کتاب سفید 1930 انگلیس ، اعراب را متعاقد نساخت و جوانان عرب خواستار دست زدن به اقدامات شدید و رادیکال علیه انگلیس و صهیونیسم شدند . در مارس 1933 کمیتهٔ اجرایی عرب عدم همکاری با تمام ارگانهای حکومتی انگلیس در فلسطین را اعلام کرد .

ج - قیام :

همراه با گسترش نفوذ سیاسی ، اقتصادی و نظامی صهیونیست‌ها در فلسطین ، عملیات مقابله به مثل از سوی فلسطینی‌ها تدارک دیده می‌شد . شورش‌های 1929 برای فلسطین تجربهٔ تلخی بود و آنها را به سوی سازماندهی و تشکیل هسته‌های مسلح سوق داد . از اوایل دهه 1930 گروه‌های مسلح عرب شروع به شکل‌گیری کردند و در سال‌های 35 - 1934 عملیات مسلحانهٔ گروه‌های مسلح زیر رهبری شیخ‌عز‌الدین قسام بر ضد نیرو‌های بریتانیا و صهیونیسم شدت گرفت . کشته شدن قسام در اوایل نوامبر 1935 بعد جدیدی به مبارزات فلسطینیها داد و گروه‌های پیرو قسام در سال‌های بعد بسیاری از مقامات انگلیسی و یهود را ترور کردند . از سال 1936 تا 1939 نیز یک اعتصاب و قیام عمومی سراسر شهرهای فلسطین را در بر گرفت و حمله به مؤسسات حکومت قیومت و مراکز صهیونیسم طی این سالها به قدری شدت داشت که همه چیز را فلج کرد . انگلیس برای آرام کردن فلسطینی‌ها به رؤسای رژیم‌های عرب در اردن ، عراق و عربستان متوسل شد و وعدهٔ تشکیل یک کمیسیون تحقیق را به فلسطینیها داد . اما گسترش موج مهاجرت و حمایت انگلیس از آن ، علاوه بر ارائه‌ٔ طرح تقسیم فلسطین از سوی کمیسیون سلطنتی ( بیل ) خشم فلسطینی‌ها را بار دیگر شعله‌ور ساخت .

بازداشت رهبران ملی فلسطین سودی ببخشید و در پائیز 1938 قیام آن‌چنان گسترش یافت که تمامی نقاط روستایی فلسطین را نیز در بر گرفت . اکثر نهاد‌های دولتی در این دوران به حال تعطیل درآمد و دولت انگلستان در مقابل ناچار شد ضمن مخالفت با طرح تقسیم فلسطین از اعراب بخواهد تا همراه یهودیان صهیونیست درمیز‌گرد 1939 لندن نظرات خود را بیان نمایند . ( نک - : لندن ، کنفرانس 1939 - ) انتشار کتاب سفید سال 1939 گرچه باعث خشنودی اعراب و خشم صهیونیست‌ها گردید ، اما به حل مشکلات کمک نکرد ( نک - : کتاب سفید ) ، با شروع جنگ جهانی دوم اوضاع در فلسطین دگرگون شد و رهبری اصلی جنبش در خارج از کشور به همراه نیرو‌های آلمان به فعالیت‌های ضد انگلیس مشغول بود . در طول سال‌های جنگ اوضاع تا حدی رو به آرامش گذارد ، اما با پایان جنگ جهانی در 1945 کشمکش میان نیرو‌های فلسطینی و صهیونیسم گسترش یافت . حکومت انگلیس که در اثر جنگ ضربات شدیدی خورده بود ، خود را در ایجاد صلح و آشتی میان اعراب و صهیونیست‌ها ناتوان دید و مساله فلسطین را به سازمان ملل ارجاع کرد . مجمع عمومی سازمان ملل نیز در نوامبر 1947 طرح تقسیم فلسطین به کشور یهود و عرب را ارائه داد . با خروج نیرو‌های انگلیسی از فلسطین در مه 1948 ، رسماً تاسیس اسرائیل اعلام شد و چند روز بعد از اولین جنگ اعراب و اسرائیل که منجر به شکست اعراب شد ، آغاز گردید .

مأخذ :

1. احمدی ، حمید : ریشه‌های بحران در خاورمیانه ، موسسه کیهان ، 1369 .