آتشفشان‌ها

در گذر تاریخ ممتد زمین‌شناسی فلسطین ، نقاط مختلفی از زمین‌های آن دستخوش گسل شده است . از میان مهم‌ترین گسل‌هایی که در پوستۀ زمین اثر گذاشته و به سستی این پوسته کمک کرده است ، باید از گسل‌های موازی درۀ اردن نام برد ( نک : اردن ، دره - ) در این میان ، گسل‌هایی عرضی نیز می‌توان یافت که در چند سو امتداد یافته است . سستی پوسته که زاییدۀ وجود این گسلهاست به نابرجایی زمین انجامید و آن‌را دستخوش لرزش‌های زمینی کرد ( نک : زمین‌لرزه‌ها ) . این رویداد با انفجارهای آتشفشانی دوران‌های زمین‌شناسی گوناگون همراه بود . اما فرایند جهش آتشفشانی که در گذشته فعال بود با آغاز دوره هولوسن ( دورۀ معاصر ) فروکش کرد . ولی آثار آن ، نقاط توزیع آتشفشان‌ها و زمان پیدایش آنها را نشان می‌دهد .

آتشفشان‌ها در دوره‌های پیش از کامبرین ، ژوراسیک ، کرتاسه ، میوسن ، پلیوسن و پلئیتوسن فعال بوند ( نک : زیرساخت ژئولوژیکی فلسطین ) . دورهای سنمانی و تورنی دورۀ کرتاسه ، فعالیت آتشفشانی چشمگیری داشتند . می‌توان گفت که فوران مواد گداختۀ آتشفشانی در دو مرحله فعال بود : اول ، مرحلۀ فعالیت آتشفشانی معاصره در دورۀ پلئیتوسن . در هر یک از این دو مرحله ، آتشفشان‌ها مواد گداختۀ خود را به‌صورت گدازه پرتاب می‌کردند که آثار به‌جای مانده از آنها در سطح زمین به شکل‌های بسیاری نمایان است . مهم‌ترین آثار آهها سوده رخهای سیاه بازالتی ، چشمه‌های آب‌گرم ، دهانه‌ها و غیره است .

مهم‌ترین مناطقی که در طی دوران‌های گذشته دستخوش فعالیت جهش‌های آتشفشانی شده‌اند عبارتند از درۀ اردن ، کوههای جلیل ، نابلس و نقب . درۀ اردن از هر دو سو در جولان ، و به ویژه در جلیل ، محل انباشته شدن مواد گداخته بود . در نتیجه ، کف آن از توده‌های بازالت به‌صورت تپه‌ها و سکوهایی پوشیده شد که در تشکیل دریاچه‌های کهنی که از یک‌سو در درون آن و از سوی دیگر در بستر رود اردن پدید آمد ، تأثیر داشت .

اما در منطقۀ کوههای جلیل ، آثار آتشفشانی به‌صورت پوشش‌های بازالتی و کوههای مخروطی و چشمه‌های آب گرم پدیدار شد . در منطقۀ نابلس نیز برخی پوشش‌های بازالتی در چندجا ، به ویژه در بخش شرقی ، انتشار یافته است . در نقب ، گذشته از برخی پوشش‌های بازالتی کم‌وسعت ، آثار دهانه‌های کهن آتشفشانی در قله‌های برخی از کوههای مخروطی یافت می‌شود .

مآخذ :

1. Robinson. E., Physical Geography of the Holy land, Boston 1965.
2. Warren. C. and donder C.R. : The Western Survey of Palestine, London 1884.