مشعل ، خالد
الف - زندگینامه :
خالد عبدالرحیم مشعل در سال 1956 در روستای سلواد از توابع رام الله دیده به جهان گشود . تحصیلات ابتدایی را در زادگاه خود گذراند و در سال 1967 به همراه خانواده به کویت مهاجرت کرد . خالد مشعل تحصیلات را تا پایان دوره دبیرستان و دانشگاه در کویت طی کرد و توانست مدرک کارشناسی را در رشته فیزیک از دانشگاه کویت کسب کند .
دانشگاه کویت در دهه 70 قرن بیستم صحنه فعالیت جریانهای مختلف فکری ، به ویژه در عرصه فلسطین بود . فعالیت جنبشهای خودجوش دانشجویی سهم عمده ای در شکل گیری شخصیت مشعل ایفا کرد . وی به تدریج رهبری جریان اسلامی فلسطینی دانشگاه کویت را برعهده گرفت و در تأسیس کمیته اسلامی " الحق " شرکت کرد . این کمیته رقیب جنبش فتح برای رهبری اتحادیه کل دانشجویان فلسطینی کویت بود و پس از مدتی به انجمن اسلامی دانشجویان فلسطین تغییر نام داد .
خالد مشعل در طول مدت اقامت خویش در کویت به عنوان دبیر فیزیک مشغول به کار بود و در سال 1980 ازدواج کرد . ثمره این ازدواج چهار فرزند پسر و سه دختر بود . مشعل از چهره های فعال در عرصه مبارزات فلسطین است . روحیه بذله گو و خوش برخوردی و توان خطابه گویی بالا از ویژگی های ظاهری وی است . مشعل در سال 1990 در پی بحران خلیج فارس مانند صدها هزار فلسطینی دیگر که تابعیت اردنی داشتند ، به اردن مهاجرت کرد .
خالد مشعل تابعیت اردنی - - فلسطینی دارد و یکی از مؤسسان جنبش مقاومت اسلامی حماس در سال 1987 به شمار می رود که از ابتدای تأسیس جنبش ، به عنوان عضو شاخه سیاسی آن معرفی شد و در سال 1996 ریاست این شاخه حماس را بر عهده گرفت .
خالد مشعل در 25 سپتامبر سال 1997 به دستور مستقیم بنیامین نتانیاهو نخست وزیر وقت اسرائیل ، توسطمأموران موساد در امان پایتخت اردن مورد سوءقصد قرار گرفت که با تلاش محافظان شخصی اش از مرگ حتمی
نجات یافت . خالد مشعل پس از بازگشتش از تهران در 22 سپتامبر 1999 ظاهرا تحت فشار کاخ سفید بر دولت اردن ، در جریان بازداشت نیروهای حماس و تعطیلی دفاتر آن در امان دستگیر و به همراه سه تن دیگر از فرماندهان جنبش در 21 نوامبر همان سال به قطر تبعید شد . در قطر ، از وی و سایر تبعیدشدگان به خوبی استقبال شد .
خالدمشعل پس از مدتی به سوریه نقل مکان کرد و در حال حاضر نیز در این کشور زندگی می کند . وی پس از شهادت شیخ احمدیاسین مؤسس و رهبر جنبش حماس و عبدالعزیز و رنتیسی جانشین شیخ احمد یاسین ، عملاً رهبریت حماس را برعهده گرفت ، هر چند منابع این جنبش از استعمال کلمه رهبر برای وی خودداری می کنند .
ب - دیدگاهها :
1 - تشکیلات خودگردان فلسطین :
خالدمشعل از ابتدای فعالیتهای سیاسی خویش تاکنون ، بارها بر مخالفت خود و جنبش حماس با عملکرد تشکیلات خودگردان در مواجهه با اشغالگران و احقاق حقوق از دست رفته فلسطینیان ، تأکید کرده است . وی در سال 2000 به طور صریح مدعی وجود همکاری امنیتی میان تشکیلات خودگردان و دشمن صهیونیستی در رابطه با جریان محاصره و ترور رهبران و اعضای گردانهای شهید عزالدین قسام شد .
خالد مشعل ریشه اختلاف موجود میان حماس و تشکیلات را عدم اعتماد کافی به رهبران کنونی فلسطین و نگرانی جنبش از به انزوا رفتن مبارزان و سرشناسان انتفاضه می داند . وی مدعی است وجود فشارهای آمریکایی و اسرائیلی ، تشکیلات را ناچار کرده است تا بیش از آنکه حامی منافع فلسطین باشد پاسخگوی خواسته های امنیتی اسرائیلی ها باشد .
خالد مشعل می گوید : حماس خود را در مقابل تشکیلات نمی داند و با آن بر سر منافع و امتیازها نخواهد جنگید و مردم فلسطین نیز خواستار حضور تمامی گروهها و نیروهای فعال در عرصه تصمیم گیری بوده و اهدافشان وجود تضمینهای قطعی برای اصلاحات ، مبارزه با فساد و حمایت از حقوق شهروندان است . وی در موضع گیری های خود ضمن تأکید بر این نکته که میان تشکیلات خودگردان و تصمیم گیرندگان سیاسی فلسطین تفاوت وجود دارد ، می گوید : ما همواره خواهان تشکیل یک مرجع قانونی برای تصمیم گیری ها بوده ایم البته با تأکید بر این مطلب که قانون یکی است و حکومت یکی .
از مصاحبه های انجام شده با خالدمشعل چنین برمی آید که عمده مشکل او و حماس با تشکیلات خودگردان انحصارطلبی و رفتار مستبدانه برخی سران تشکیلات و جنبش فتح برمی گردد .
وی در این باره می گوید : " برخی از سران فلسطین ، از کاهش قدرت خود می ترسند زیرا تمامی امتیازات ، حق تصمیم گیری و بهره برداری ها را فقط برای خود می خوانند ، ولی حماس ابدا نمی خواهد انحصارطلبی دیگران را با یک انحصارطلبی جدید پاسخ گوید . هدف ما ، درمان معضل فردگرایی و داشتن حق اعلام نظر در تشکیلات و بر دوش کشیدن مسئولیت در قبال ملت و سرزمین فلسطین است .
2 - رابطه با کشورهای اسلامی و عربی :
خالدمشعل به عنوان رهبر سیاسی حماس ، در موضع گیری های خویش ، همواره از حماس به عنوان یک جنبش مؤثر در جهان اسلام یاد کرده و می کوشد تا مسأله فلسطین و رویارویی با رژیم صهیونیستی را به عاملی برای ایجاد وحدت و یکپارچگی در جهان اسلام تبدیل کند . از این رو می گوید : " ما با ایجاد رابطه میان کشورهای عربی با اسرائیل ، مخالفیم ولی این امر مانع ارتباط حماس تمامی کشورهای اسلامی و عربی نمی شود . حماس جزئی از امت اسلامی است و در موضع گیری های خود کلیه منافع جهان عرب و اسلام را به دور از اختلافات نژادی یا درگیری های موجود مدنظر دارد .
خالدمشعل همواره سعی کرده به جای طرح موارد مورد اختلاف کشورهای اسلامی ، این نکته را یادآور شود که جهان اسلام در رویارویی با یک دشمن واحد قرار دارد . نوع واکنش در مقابل اعلام خطر ملکت عبدالله دوم ، پادشاه اردن از تشکیل یک هلال شیعی در منطقه و اظهارات
مقامات عربستانی دال بر تلاش برای راه اندازی جریانهای شیعی در مصر ، فلسطین و عراق در رأس این دیدگاهوحدت گرایه و تفرقه پرهیزی خالدمشعل قرار گرفت .
وی در خلال یک همایش مطبوعاتی در تهران در پاسخ به سئوال خبرنگاران در مورد اظهارات ملکت عبدالله دوم گفت : " هر کسی حق دارد وقایع را آن طور که دوست دارد تفسیر کند . دشمنان سعی دارند با برداشتهای خود موجب ایجاد شکاف میان مسلمانان شوند و اختلاف فرضی به وجود آورند ولی بر ماست که اعلام کنیم ما نه با همسایگان ، بلکه با دشمن اختلاف داریم .
3 - رابطه با ایران :
برخلاف برخی طرفها که سعی دارند مسأله فلسطین را یک مسأله کاملاً عربی معرفی کنند ، خالدمشعل ، ایران و مبارزان فلسطینی و لبنانی را در یک جبهه واحد معرفی می کند . وی در مصاحبه مطبوعاتی با خبرنگاران خارجی و داخلی در تهران ضمن تقدیر از موضع گیری مقامات ایرانی در قبال مسأله فلسطین تصریح کرد : " ایران قدرت ما و ما قدرت ایرانیم ، ما همواره قدردان موضع گیری های ایران در مورد مسأله فلسطین بوده ایم و یقین داریم سرانجام قدرت ایران به قدرت اسلام در منطقه تبدیل خواهد شد... همان طور که ایران همواره مدافع ما بوده ، ما نیز مدافع همیشگی ایران باقی خواهیم ماند . " جبهه مبارزاتی ما از فلسطین و لبنان شروع شده و تا عراق و ایران ادامه می یابد... اگر اسرائیل بخواهد به ایران حمله کند ما نیز بر شدت حملات خود بر اسرائیل خواهیم افزود .
4 - رابطه با کشورهای اروپایی و آمریکا :
خالدمشعل آمریکا را اولین و مهمترین حامی رژیم صهیونیستی می داند ولی با این همه بارها موافقت خویش برای ایجاد رابطه غیرمستقیم و با واسطه با دولت آمریکا را اعلام کرده و از آنجا برخی مذاکرات میان حماس و منابع غیررسمی آمریکا که برای انجام مذاکرات ، از کاخ سفید چراغ سبز گرفته اند ، خبر می دهد .
مشعل در تحلیل موضع گیری های اروپا در قبال مسأله فلسطین از تناقض موجود در برخورد با مسأله فلسطین خبر می دهد . مشعل معتقد است ، اروپاییان حقیقت را می بینند و درک می کنند ولی نه توان وادار ساختن رژیم صهیونیستی به پذیرش واقعیتها را دارند و نه از قدرت کافی برای اعمال نفوذ بر سیاستهای دولت آمریکا برخوردارند . وی با تأکید بر این نکته که صهیونیستها بر بسیاری از سیاستهای غرب سیطره دارند ، می گوید : " اروپا از یک طرف تحت فشار آمریکا و اسرائیل ، نام ما را در فهرست نام گروههای تروریست قرار می دهد و از طرف دیگر در مذاکرات دائمی با ما به سر می برد ، آیا این تناقض به شمار نمی رود ؟ " مشعل در مورد مذاکرات اروپا و حماس از وجود روابط در سطح رسمی و غیررسمی به طور مستمر خبر می دهد . او دلیل این روابط را درک جایگاه تعیین کننده جنبش حماس در عرصه فلسطین تسلط مقامات اروپایی می داند .
خالد مشعل همچنین تهدیدات آمریکا و غرب دایر بر قطع کمکهای خود به تشکیلات خودگردان در صورت مشارکت حماس در انتخابات پارلمانی فلسطین را در راستای تلاش آنها برای اعمال نفوذ بر آراء مردم فلسطین دانسته و می گوید : کمکی که از این کشورها دریافت می شود ، بسیار محدود است و در صورت قطع این کمکها ، مردم فلسطین از گرسنگی نخواهند مرد .
5 - عقب نشینی اسرائیل از نوار غزه :
خالدمشعل آزادی منطقه غزه و چند شهرک شمالی کرانه باختری را ثمره مقاومت و جانفشانی های تمامی گروههای مبارز داخلی و خارجی فلسطین و حمایت کشورهای مسلمان و عربی می داند . وی این فرایند را حق طبیعی ملت فلسطین ، ثمره انتفاضه و شکستی برای رژیم اشغالگر صهیونیستی قلمداد می کند . با این حال نکات قابل توجهی نیز در موضع گیری های مشعل در قبال آینده مناطق آزاد شده به ترتیب زیر به چشم می خورد .
مشعل در مقابله با بزرگ نمایی های این پیروزی توسط برخی مقامات داخلی و خارجی ، از توطئه سران اسرائیل در بهره برداری از این عقب نشینی خبر داده و معتقد است : " عقب نشینی از نوار غزه ، نخستین گام است و ما برای بازپس گیری حقوق از دست رفته و زمینهای غصب شده ،
راه درازی را در پیش رو داریم . "
مشعل برنامه های آینده حماس را ادامه تلاش برای تکمیل آزادسازی زمینها ، برچیدن کلیه شهرکهای صهیونیستی ، آبادانی اقتصادی و اجتماعی غزه و حل مشکلات فلسطین معرفی می کند . در همین راستا ، وی نسبتبه وقوع آشوری ها یا رغبت کذایی برای غنیمت گیری و تملک غیرقانونی اراضی آزاد شده هشدار می دهد .
مشعل درباره تشکیل یک دولت مستقل در مناطق آزاد شده می گوید : " هر سرزمین آزاد شده ای نیاز به اداره دارد ، ولی بحث از تشکیل یک دولت در غزه ، مفهوم غلطی را دربردارد و به عنوان سقفی برای پوشاندن خواسته های فلسطینیان قلمداد خواهد شد و پیام تشکیل این دولت به جامعه فلسطینیان به تمامی مطالبات خود رسیدند و خواسته دیگری ندارند . بر این اساس از دیدگاه مشعل تشکیل دولت مستقل فلسطینی در شرایط کنونی ، یعنی محدود ساختن حقوق ملت فلسطین به نوار غزه و بخش ناچیزی از کرانه باختری رود اردن .
6 - رابطه با حزب الله و اخوان المسلمین :
خالدمشعل در تعامل با گروههای مسلح و سیاسی خارجی نیز از همگرایی آرمانها سخن می گوید : مشعل از وجود روابط برادرانه و مشورتهای مستمر میان رهبران جنبش حزب الله لبنان و رهبران حماس خبر می دهد و می گوید : ما و حزب الله در مواجهه با دشمن مشترک ، هم سنگریم و همان گونه که جنوب لبنان آزاد شد امیدواریم همه فلسطین آزاد شود .
در طرف مقابل ، سیدحسن نصرالله دبیرکل جنبش حزب الله لبنان نیز در سخنرانی 27 مارس 2004 در مراسم بزرگداشت شیخ احمدیاسین ، حماس را هم پیمان نظامی ، استراتژیک و مالی حزب الله خواند و از مشعل خواست تا تمامی نیروهای حزب الله از دبیرکل گرفته تا رزمندگان را نیروهای تحت فرمان خود به شمار آورد . شریک مبارزاتی دیگر حماس ، اخوان المسلمین مصر است . رهبران حماس و اخوان المسلمین با توجه به پیشینیه مشترک دو جنبش ، همواره سعی در حمایت از مواضع و منافع یکدیگر داشته اند .
تکذیب داستان کوره های آدم سوزی یهودیان در آلمان توسط محمدمهدی عاکف رهبر جماعت اخوان المسلمین مصر به دنبال اظهارات خالد مشعل و دکتر احمدی نژاد رئیس جمهور ایران ، از جمله این موضع گیری های مشترک بود . مسأله دیگری که در تعامل خالدمشعل و جنبش حماس با جنبش حزب الله لبنان و جماعت اخوان المسلمین مصر به چشم می خورد ، تلاش مشعل برای الگوبرداری از موقعیتهای آنها در عرصه فلسطین است .
خالدمشعل سعی دارد بر آینده حماس و گروههای فلسطینی ، تلفیقی از عوامل موفقیتهای نظامی حزب الله در جنوب لبنان و پیروزی های سیاسی اخوان المسلمین در انتخابات مصر را مدنظر قرار دهد . در این رابطه وی به علل پیروزی نظامی رزمندگان حزب الله در تخلیه جنوب لبنان از اشغالگران اسرائیلی اشاره کرده و می گوید : " عواملی موجب پیروزی جنبش حزب الله شد . حزب الله پناهگاه و حامی داشت ، سپری داشت که آن را از پشت سر حمایت می کرد ، دولت و ملت لبنان و کشورهای سوریه و ایران ، حامیان رزمندگان حزب الله بودند .
7 - آینده حماس :
خالد مشعل سیاسی شدن حماس را مغایر فعالیت نظامی آن نمی داند و تأکید دارد که حماس به هیچ عنوان به یک حزب سیاسی بدل نخواهد شد . خالد مشعل معتقد است حزب سیاسی در یک کشور استقلال یافته به وجود می آید در حالی که فلسطین یک کشور تحت اشغال است و طبیعی است که در منطقه اشغال شده فقط عنصر مقاومت می تواند معنی داشته باشد . از این رو مشعل تبدیل حماس به یک حزب سیاسی را فقط پس از پایان کامل اشغالگری امکانپذیر می داند .
8 - حق بازگشت آوارگان :
خالد مشعل حق بازگشت آوارگان فلسطینی به وطن خود را حق طبیعی هر فلسطینی آواره و یکی از
خواسته های اساسی جنبش حماس عنوان کرده و می گوید : " تأکید جنبش ، بر حق بازگشت فقط مختص رهبران حماس نیست بلکه شامل میلیونها فلسطینی آواره دیگر هم می شود . موضع ما تأکید بر حق بازگشت و رد تمامی طرحهای اسکان [در کشورهای دیگر] و مهاجرت در مورد ملت فلسطین است . حضور ما در لبنان و سوریه نیز فقط به عنوان یک مهمان مطرح است و ما بر حق بازگشت خود اصرار داریم .
9 - انتفاضه :
خالد مشعل در پیام خویش به مناسبت آغاز سومین سال انتفاضه الاقصی ، مقاومت و انتفاضه را راه آزادی و آزادسازی فلسطین و اعاده حقوق از دست رفته ملت فلسطین معرفی کرد . مشعل با استناد به عقب نشینی اجباری اسرائیل از جنوب لبنان ، ادامه مبارزه را تنها راه پیش روی ملت فلسطین برای سلب آسایش از اشغالگران و وادار کردن آنها به خروج از سرزمینهای اشغالی قلمداد کرد و به برخی آمارها از زیانهای اقتصادی بالای 10 میلیارد دلاری این رژیم در عرصه مهاجرت و شهرک سازی پرداخت . خالد مشعل یکی از عمده ترین دستاوردهای انتفاضه را افشای چهره حقیقی رژیم صهیونیستی در عرصه بین المللی و بدنامی رهبران آن می داند .
مأخذ :
- نشریه رویداد و گزارش فلسطین ، مؤسسه تحقیقات و پژوهشهای سیاسی - علمی ندا ، 2/10/1384 ، شماره 38 .
