بیت المقدس ( نام های - )

در صدر اسلام نام کامل اورشلیم ، " ایلیاء مدینة بیت‌المقدس " ، ( آیلیا ، شهر معبد ) بود . اما عملاً ایلیاء ، یا به صورت متدوال تر ، " بیت المقدس " خوانده می‌شد . ایلیاء که به سه شکل متفاوت تلفظ می‌شد همان آیلیای aelia رومی است . اما چون این منشأ برای محققان مسلمان ناشناخته بود ، ایشان آن را به وجود دیگری ، همچون " قبة ایلیاء " ( از اصل عبری ، چون در قرآن به شکل " الیاس " آمده است . ) یا " خانه‌ی خدا " ( مطهر مقدسی ، نام خداوند را " یه " ذکر کرده است ) ، حمل کرده اند . بیت‌المقدس همان " بیت مقدیشعا " ( " معبید " ) آرامی است ، و مسلمانان ، از جمله در عقدالفرید ( 1321 ، ج3 ، ص290 ، سطر 10 ) در این معنا به کار برده اند : " در نیایش عزرا آمده است : خدواند از میان همه‌ی سرزمین ها ، ایلیاء را برگزیده‌ای و از ایلیاء بیت‌المقدس را " اما این نام ( که " بیت‌المقدس " نیز تلفظ شده دنباله‌ی نوشته ) به زوری بر شهر اورشلیم اطلاق گردید ، و حریم معبد با کلمه‌ی

" الحرم " که معادل عربی " بیت المقدس " است مشخص شد .

نام متداول این شهر ، یعنی " القدس " که نزد ابن سعد ، بلاذری ، طبری ، وهمچنین در اغانی ، عقدالفرید و سایر متون و منابع معتبر قرن سوم ناشناخته بوده ، نیز جریان مشابهی را پیموده است . مطهر بن طاهر مقدسی که خود اهل بیت‌المقدس بوده و اثر خویش را در سال 355ه - . ق . تألیف کرده تنها یک بار ( ج 6 ، ص 91 ، که شاید بعداً تغییر یافته باشد ) از این نام استفاده کرده است . اما ابو عبدالله مقدسی که کتاب خود ، احسن التقاسیم را در حدود سال 375 ه - . ق تألیف کرده ، مکرراً " القدس " را به کار برده است . ناصر خسرو ( 439ه - . ق ) می‌گوید که القدس نزد اهالی محل متداول بوده است . " القدس " همان کلمه‌ی آرامی " قدشه " است که در اصطلاح " قرته و قدشه " ( مثلا در اشعیاء نبی باب چهل و هشتم ، آیه2 ) از آن معنای " شهر قدس " مستفاد می‌شده نه " شهر مقدس " . این از ابداعات علمای قرائیم اورشلیم در اوایل قرن چهارم ه - /دهم م . بود که در نوشته‌های خود این شهر را " بیت المقدس " و حریم معبد را " القدس " خواندند . در روایتی از یک حدیث متواتر نیز که در آن ، کعب الاخبار ، یهودی مسلمان شده ، می‌کوشد خلیفه عمر را به نماز خواندن به سوی صخره‌ی مقدس ترغیب کند ، به وی می‌گوید : " در آن صورت تمام " القدس " یعنی " المسجد الحرام " پیش روی تو خواهد بود " باید یادآور شد که در مکتوبات قرن پنجم ه - /یازدهم م . یعنی زمانی که عبری جانشین آرامی گردیده بود ، اورشلیم عموماً " عیرهق - قدس " به مفهوم " شهر قدس " خوانده میشود .

مصداق اصل " کثرة الاسماء تدل علی شرف المسمی " در اتحاف الاخصاء هفده نام عربی برای اورشلیم ذکر شده است . نامهای هفده گانه‌ی شمس الدین سیوطی ، اسامی قرآنی مورد اشاره‌ی مفسران مسلمان ، نظیر " المسجد الاقصی " ( دنباله‌ی مقاله ) و یا " مبوأ صدق " ( جایگاه صدق ) را شامل نمی‌شود . تعبیر " الارض المقدسة " به معنای سرزمین مقدس را نیز اشاره به بیت‌المقدس دانسته اند که با اسامی متداول یهودی و مسیحی که اغلب نام شهر را بر سراسر این سرزمین تعمیم می‌دهند ، مطابقت دارد . این تعبیر احتمالاً بر تبدیل تلفظ " بیت‌المقدس " به " بیت المقدس " بی تأثیر نبوده است .

در منابع عربی و حتی شعرکهن عرب ، صورت‌های عربی گوناگونی از " شالیم " عبری و " اورشلیم " آرامی ( که در عربی به صورت " اورشلیم " در آمده ) می‌توان یافت . این که آیا تعبیر " دارالاسلام " به معنای " جایگاه امن " که در مکتوبات جنزه متعلق به قرن پنجم ه - /یازدهم آمده نیز توسط مسلمانان بر این شهر اطلاق می‌شده هنوز مسلم نیست . ( ن . ر : بیت‌المقدس ، شهر )

مأخذ :

• اسعدی ، مرتضی ، بیت‌المقدس ، بنیاد دائرة المعارف فلسطین ، تهران ، 1367 .