نوری سعید ( طرح - )

دیپلماسی بریتانیا در سال 1941 در مشرق عربی فعال شد ، به ویژه پس از سرکوب انقلاب رشید عالی گیلانی در عراق برای تثبیت سازمانهای حکومتی طرفدار بریتانیا و تقویت آنها و بستن درها بروی نهضتهای آزادی بخش ملی عربی که پس از پایان جنگ جهانی دوم فعالیتهای آنها قابل انتظار بود .

دعوتی که نوری سعید نخست وزیر عراق در آن

زمان برای ایجاد " هلال سرسبز " و درج فلسطین در چهارچوب منطقه ای که می بایست با هم متحد گردند نمود در چارچوب این فعالیت داخل می گردد .

این دعوت در نامه ای که نوری سعید در دسامبر 1942 به ریچارد کیسی وزیر دولت بریتانیا در امور خاورمیانه که در قاهره مقیم بود نوشت ، آمده است . نوری سعید در این نوشته به وزیر بریتانیایی تصور خود را از آینده کشورهای عربی عرضه داشته ، همچنین در همان زمان تأکید نمود که این تصور یک دیدگاه شخصی است نه دیدگاه حکومت عراق .

برنامه نوری سعید به ریچارد کیسی " کتاب زرد " نام گذاشته شده و به عنوان " نقشه هلال سرسبز " مطرح شد .

نوری سعید در این نامه دیدگاه خود را درباره وحدت اعراب و حل مسأله فلسطین خلاصه نمود و معتقد بود که تحقق طرحش برای وحدت اعراب در دو مرحله انجام می گیرد : در مرحله اول سوریه و لبنان و فلسطین و شرق اردن با هم متحد می شوند و ساکنان این مناطق شکل نظام حکومتی که تمایل دارند را تعیین می نمایند .

در مرحله دوم پس از وحدت کشورهای ذکر شده ، عراق نیز به آنها می پیوندد . به این ترتیب هلال الخصیب از کشورهای عربی تشکیل می گردد که کشورهای عربی دیگر در صورت تمایل بدان می پیوندند .

نوری سعید هر یک از کشورهای مصر و عربستان را از طرح خود خارج نمود زیرا تعداد جمعیت مصریش از جمعیت هلال سرسبز است و علاوه بر آن مصر درگیر مسأله سودان بود وی نیز نظام موجود در عربستان را نمی پسندید و با آن دشمنی شدیدی داشت .

اما نسبت به فلسطین موارد زیر در کتاب زرد آمده است :

" حکومتهای آمریکا و بریتانیا می بایست بیانیه های مؤکدی درباره آینده سرزمینهای عربی که جزئی از خاک امپراطوری عثمانی را تشکیل می داده اند صادر نمایند و این دو دولت از پشتیبانی علنی یهود بکاهند " .

همچنین این کتاب اشاره به بریتانیا دارد که همچنان از

سیاست ، " ایجاد دولت مستقل یهودی در فلسطین " پشتیبانی می کرد علی رغم اینکه بریتانیا بارها این سیاست را انکار می نمود . وی همچنین به جامعه ملل پیشنهاد کرد تا بیانیه ای صادر نموده و در آن اندیشه ایجاد دولت یهود را رد نماید و به صهیونیستها اعتراض کند و سرانجام صهیونیستها به آن راضی می شدند .

نوری سعید در کتاب خود به اخلاص بی اندازه خود نسبت به بریتانیا اعتراف نمود به حدی که اظهار داشت که وی اجازه انتشار اخبار مربوط به پشتیبانی بریتانیا از صهیونیستها را نمی دهد تا احساسات ضد یهود و ضد بریتانیای عراقی ها را تحریک ننماید .

در همان موقع خواهان تمسک به سیاست بریتانیا که در کتاب سفید سال 1939 وارد شده گردید و اقرار نمود که به یهودیان شبه استقلال داخلی در فلسطین دولت واحدی داده شود و بیت المقدس بر روی تمامی ادیان برای انجام فرایض حج و عبادت باز باشد . همچنین نسبت به امتیازاتی که مارونیها در اواخر دوره عثمانی در لبنان برخوردار بودند اقرار نمود .

نوری سعید اساس قضیه فلسطین که متجلی در اجازه مهاجرت به فلسطین برای یهودیان و دادن تسهیلات لازم از طرف حکومت قیمومیت بریتانیا بر ضد اراده ساکنان اصلی کشور و به حساب این ساکنان بود را نادیده انگاشت . همچنین وی برای اولین بار در تاریخ اعراب نسبت به حق صهیونیستها در آنچه که آن را " شبه استقلال از فلسطین " نامیده می شد تسلیم شد .

در اظهارات 24/2/1943 وزیر خارجه بریتانیا آنتونی ایدن سیاست بریتانیا در دوره بعد از جنگ جهانی دوم تعیین شد و تمایل بریتانیا در ایجاد نوعی از روابط وحدت گرای عربی اعم از سیاسی یا اقتصادی یا اجتماعی را تأکید نمود ، اما شرط نمود که چنین روابطی از " پذیرش عمومی اعراب " برخوردار می باشد .

پیشنهادات نوری سعید با گوش شنوای عربی برخورد نکرد و طرح او اولین طرح عربی و آخرین آنها برای حل قضیه فلسطین به روش غیر مرضی افکار عمومی

اعراب نبود .

مآخذ :

1. عبدالهادی ، مهدی : المسألة الفلسطینیة و مشاریع الحلول السیاسیه 74 - 1934 ، بیروت 1975 .
2. العقاد ، صلاح : المشرق العربی 58 - 1945 ، قاهره 1967 .
3. شکری ، محمدعزیز : جامعة الدول العربیة و وکالاتها المتخصصة ، کویت 1975 .
4. سعید ، نوری : خطه الهلال الخصیب ، 1941 .