نقشه راه اقتصادی

مقدمه :

" نقشه راه سیاسی به نقشه راه اقتصادی نیاز دارد "

این اظهار نظر کوتاه براون وزیر دارایی انگلیس بود که طی سفر به فلسطین اشغالی در اکتبر 2005 ارائه شد .

طرح نقشه راه اقتصادی را باید مجموعه اقدامات و تلاشهایی دانست که برای اصلاح نظام مالی و اقتصادی فلسطین ، ایجاد زیربناهای اقتصادی و تنظیم رابطه اقتصادی فلسطین و اسرائیل انجام می شوند . آمریکا که به واسطه قدرت سیاسی و اقتصادی خود ابتکار عمل در طرح نقشه راه که توسط کمیته چهارجانبه ارائه شده را در دست گرفت ، سعی در دخیل کردن سایر کشورها برای به سرانجام رساندن بحران فلسطین و کم کردن هزینه های خود داشت لذا از کمکهای مالی و اقتصادی مختلف به فلسطینیان و از تلاشهای گوناگون برای بازسازی اقتصاد نیمه ویران فلسطین حمایت نمود .

البته آمریکا دخالت و همراهی سایر کشورها و بازیگران در بحران فلسطین را تا حدی قبول کرده که به نقش برتر آمریکا در مدیریت بحران فلسطین خدشه ای وارد نشود .

اروپایی ها نیز از فرصتی که با طرح نقشه راه فراهم شد ، برای ایفای نقش فعالتر در این بحران استفاده کردند و همان طور که پیش از این ذکر شد سعی کردند تا هدایت فعالیتهای اقتصادی برای حل بحران فلسطین یا همان اجرای طرح نقشه راه اقتصادی را در اختیار بگیرند و در این راه سعی کردند تا با در دست گرفتن ابتکار عمل در این بخش ، خود را به عنوان یکی از محورهای اصلی فرایند صلح در بحران فلسطین مطرح کنند و بدین وسیله نفوذ خود را در فلسطین و در میان اعراب و خاورمیانه افزایش دهند . در طرح نقشه راه اقتصادی دو نکته مهم وجود داشت :

نکته اول اهمیت اقدامات و اصلاحات اقتصادی در فلسطین است به گونه ای که موفقیت نقشه راه سیاسی که مدعی همزیستی دو دولت فلسطین و اسرائیل در کنار یکدیگر است ، به پیشرفت و موفقیت نقشه راه اقتصادی و بازسازی اقتصادی بستگی دارد . می تواند هم مقدمه و هم مکمل نقشه راه سیاسی تلقی شود .

نکته مهم دیگر عزم اروپایی ها برای در دست گرفتن طرح نقشه راه اقتصادی در مقابل نقشی است که آمریکا در نقشه راه سیاسی بازی کرده است . همان طور که آمریکا نقش محوری و ابتکار عمل در طرح " نقشه راه " که توسط گروه چهارجانبه ارائه شده است را در دست گرفته ، اروپا نیز تصمیم گرفت نقش محوری و هدایت کننده را در طرح نقشه راه اقتصادی بازی کند .

هرچند که آمریکا و سایر کشورها نیز اصلاحات اقتصادی در فلسطین را دنبال کردند و کمکهای قابل توجهی را نیز ارائه کرده اند . ولی اروپایی ها تلاش کردند با نظر مساعد آمریکا ، ابتکار عمل در این بخش را در دست خود بگیرند و علاوه بر گرفتن سهمی قابل توجه در روند صلح ، نفوذ خود را در فلسطین و منطقه گسترش دهند .

الف - پیشینه ارائه طرح نقشه راه اقتصادی :

در اکتبر سال 2005 براون وزیر دارایی انگلیس که کشورش همزمان ریاست اتحادیه اروپا و گروه 8 را بر عهده داشت ، به منظور بحث و بررسی درباره چگونگی

کمک به اقتصاد فلسطین و اسرائیل و تسریع رشد اقتصادی آنها ، به منطقه سفر کرد . وی که هیأتی متشکل از نمایندگان اتحادیه اروپا و گروه هشت را هدایت می کرد ، در این سفر با ابومازن رئیس تشکیلات خودگردان ، ابوقریع نخست وزیر فلسطین و شارون نخست وزیر اسرائیل مذاکره کرد .

همچنین براون طی این سفر ، امکان ملاقات وزرای دارایی فلسطین و اسرائیل که برای اولین بار صورت گرفت را فراهم آورد . براون در این سفر به طور صریح از " نقشه راه اقتصادی " و طرح پیشنهادی اروپا برای بازسازی اقتصاد فلسطین صحبت کرد .

براون طی این سفر و پیش از حرکت به تل آویو بود که جمله معروف خود مبنی بر " نقشه راه سیاسی نیازمند نقشه راه اقتصادی است " را ایراد کرد . وی سپس در کنفرانس اقتصادی که در تل آویو برگزار شد ، جامعه جهانی را به حمایت از طرح پیشنهادی اروپا برای کمک به اقتصاد ویران فلسطین فراخواند و خبر داد که این طرح که در راستای " نقشه راه اقتصادی " است ، در دسامبر سال 2005 آماده می شود . وی در این کنفرانس اقتصادی ، به طرح جدید اروپا برای اعطاء وام به واحدهای کوچک اقتصادی در فلسطین اشاره کرد که برای ایجاد فرصتهای شغلی در منطقه صورت می گیرد .

براون اظهار داشت که مذاکراتی با بانک سرمایه گذاری اروپا و بانک جهانی به منظور اجرای پروژه های زیربنایی در فلسطین در جریان است که این اقدام ، برای تحقق رشد سالانه 10 درصدی اقتصادی فلسطین و حل مشکل فقر و بیکاری لازم است .

این مقام اروپایی همچنین اهمیت نقش بازسازی اقتصادی فلسطین در ادامه روند صلح را یادآور شد و تأکید کرد که حل معضل فقر و بیکاری به بازگرداندن آرامش و ثبات در منطقه کمک خواهد کرد .

به علاوه ، در اوایل دسامبر سال 2005 نیز در نشست وزرای دارایی گروه هشت که در لندن تشکیل شد ، راههای کمکهای مالی به تشکیلات خودگردان فلسطین

بررسی شد و اعضاء گروه هشت در بیانیه پایانی این اجلاس بر تعهد خود مبنی بر مساعدت اقتصادی به فلسطین تأکید کردند و براون وزیر دارایی انگلیس از اعطای تسهیلات بیشتر به فلسطینیان خبر داد .

در نشست وزرای دارایی هشت کشور بزرگ صنعتی ، ایهود اولمرت وزیر دارایی اسرائیل و سلام فیاض وزیر دارایی فلسطین برای اولین بار شرکت کردند . فیاض در این اجلاس ، خواهان کمک فوری 200 میلیون دلاری گروه هشت به تشکیلات خودگردان شد تا صرف نیازها و هزینه های ضروری شود .

ب - اهداف طرح نقشه راه اقتصادی :

اهداف طرح نقشه راه اقتصادی عبارتند از :

1 - ایجاد و تقویت زیربناهای مالی و اقتصادی فلسطین :

طرح نقشه راه اقتصادی ، اصلاح نظام مالیه ، رشد و تقویت بخش صنعت ، کشاورزی و... را توسط کشورهایی که خود را در بحران فلسطین ذینفع می دانند ، دنبال می کند .

یکی از اهداف اصلاح نظام اقتصادی فلسطین شفاف سازی بازار مالی فلسطین است تا با جلب اعتماد و اطمینان کشورهای مختلف ، زمینه برای سرمایه گذاریهای جدید مالی فراهم شود . که این مسأله باعث رشد اقتصادی و تولید ثروت در فلسطین می شود .

2 - از بین بردن زمینه های گرایش مردم به خشونت :

یکی از اهداف طرح نقشه راه اقتصادی ، بهبود وضع زندگی ، رفع بیکاری و فقر است . اصلاحات اقتصادی می توانند فرصتهای شغلی زیادی را ایجاد کنند که برای اقتصاد فلسطین و نیروی کار جوان رو به افزایش فلسطین حیاتی اند .

طرح نقشه راه اقتصادی در نظر دارد . با افزایش سطح رفاه ، گروههای رادیکال را تضعیف کرده و اعتماد مردم به مذاکرات صلح را جلب کند .

براساس این دیدگاه رشد اقتصادی بیشتر و ایجاد

شغل ، فرصت بهتری را برای تحقق صلح و آرامش فراهم خواهد کرد .

3 - تنظیم رابطه اقتصادی فلسطین و اسرائیل :

در حال حاضر اقتصاد فلسطین به شدت به اسرائیل وابسته است که باید این مسأله تغییر کند .

در طرح نقشه راه اقتصادی جداسازی اقتصادی فلسطین و اسرائیل ، تنظیم رابطه اقتصادی فلسطین و اسرائیل ، تحرک آزادانه نیروی کار و سرمایه گذاران خصوصی و ایجاد منطقه آزاد تجاری بین دو طرف دنبال می شود .

برای برقراری رابطه پایدار و با ثبات میان تشکیلات خودگردان و اسرائیل ، به همکاری و مشارکت اقتصادی به عنوان عامل اصلی و محوری نگریسته می شود . گسترش مناسبات و همکاریهای اقتصادی میان اسرائیل و فلسطین باعث خواهد شد تا گرایش آنها به استفاده از ابزار نظامی و خشونت آمیز علیه یکدیگر برای گرفتن امتیاز کاهش یابد و تنش و اختلافات سیاسی میان آنها به تدریج کمرنگ شود .

ج - غزه ، محل آزمایش طرح نقشه راه اقتصادی :

نوار غزه یکی از متراکم ترین نقاط جمعیتی جهان است که به طور میانگین در هر کیلومتر مربع آن سه هزار و 457 نفر زندگی می کنند . وسعت کم ، جمعیت زیاد ، آب و هوای نامطلوب و محدودیتهای مختلفی که اسرائیل برای ساکنان آن ایجاد کرده بود ، باعث شده است تا نوار غزه وضع اقتصادی نامطلوبی داشته و در مقایسه با کرانه باختری استانداردهای زندگی در آن پایین تر باشد .

میزان بیکاری در نوار غزه 35 درصد است بیشتر ساکنان آن فقیرند و حدود دو سوم از جمعیت یک میلیون و 400 هزار نفری آن با درآمد کمتر از 750 دلار در سال زندگی می کنند .

هرچند که بعد از خروج اسرائیل از نوار غزه تصور می شد که وضعیت ساکنان نوار غزه به سرعت بهبود یابد ولی به دلیل محدودیتهای زیادی که اسرائیل در گذرگاهها

در نقل و انتقال کالا و تردد کارگران فلسطینی شاغل در اسرائیل ایجاد کرد ، وضع نوارغزه نسبت به قبل از خروج اسرائیل بدتر شد .

با تمامی این شرایط نوار غزه با ویژگی هایی که دارد مکان مناسبی برای اجرای پروژه های اقتصادی زیربنایی و اشتغال زا است و می توان با بهبود وضع زندگی در آنجا ، سطح خشونتها را کاهش داد .

همان طور که اشاره شد ولفنسون نماینده گروه چهارجانبه ، وظیفه بازسازی اقتصادی نوار غزه را عهده دار شد و اروپایی ها نیز سعی کرده اند ضمن همکاری با وی ، طرحهای اقتصادی مختلفی را به اجرا گذارند و نقش هدایت کننده را در بازسازی منطقه ایفا کنند .

البته کشورهای مختلفی چون آمریکا ، ژاپن ، کشورهای عرب حاشیه خلیج فارس و... طرحهای اقتصادی مختلفی را برای اجرا در نوار غزه و کرانه باختری در نظر گرفته و کمکهایی را نیز ارائه کرده اند ولی در این بخش ، تنها به برخی از کمکها و طرحهای اروپا اشاره می شود .

از جمله اقدامات اروپایی ها ، انجام پروژه های عمرانی زیربنایی در نوار غزه در بخشهای انرژی ، تأمین آب ، فاضلاب ، حمل و نقل ، توسعه مناطق شهری و روستایی و... است و طرحهایی ر انیز برای کمک به افزایش توان تشکیلات خودگردان در ارائه خدمات رفاهی ، بهبود وضعیت تجارت و سرمایه گذاری در فلسطین ، کمک به دسترسی آسان کالاهای فلسطینی به بازارهای فروش ، انتقال تکنولوژی ، حل مشکل گذرگاهها ، بندر ، فرودگاه و... در نظر دارد .

یکی از بزرگترین طرحهایی که اروپایی ها برای نوار غزه در نظر گرفته اند تخصیص 400 میلیون دلار وام برای ایجاد 100 هزار فرصت شغلی است . این طرح را اتحادیه اروپا با همکاری بانک سرمایه گذاری اروپا به اجرا می گذارد و طی آن به واحدهای اقتصادی کوچک در نوار غزه وام اعطا می شود .

کارشناسان اقتصادی ، یکی از موانع اصلی بر سر راه توسعه اقتصادی نوار غزه و کرانه باختری را کمبود سرمایه و

نگرانی برای از دست دادن سرمایه می دانند که اتحادیه اروپا در طرح جدید خود سرمایه گذاری های جدید در واحدهای اقتصادی کوچک را تضمین می کند .

یکی از مشکلاتی که همواره بر سر راه رشد اقتصادی نوار غزه وجود داشته ، نبود ارتباط آزاد با جهان خارج است . در گذشته گذرگاههای نوار غزه به طور کامل توسط اسرائیل کنترل می شدند و بندر و فرودگاه آن نیز توسط اسرائیل تخریب شدند .

نوار غزه برای ارتباط با سایر نقاط ، کاملاً به اسرائیل وابسته بوده و اسرائیل نیز از این عامل به عنوان اهرم فشاری علیه فلسطینیان استفاده می نمود . وابستگی نوار غزه به اسرائیل تا حدی بود که تقریبا تمامی صادرات و سه چهارم واردات نوار غزه نیز از طریق اسرائیل صورت می پذیرفت . اسرائیل با عقب نشینی از نوار غزه در نظر داشت تا کنترل گذرگاهها و راههای ارتباطی این منطقه را همچنان در کنترل خود داشته باشد که سرانجام حاضر شد تا حدی از مواضع خود عقب نشینی کند .

اروپایی ها نیز در حل مشکل گذرگاه رفح تلاش زیادی کرده و حاضر شدند به عنوان طرف سوم در این گذرگاه نقش ناظر را بر عهده بگیرند که با خرسندی طرفین اسرائیلی و فلسطینی مواجه شده و بالأخره با این توافق گذرگاه رفح بعد از ماهها تعطیلی بازگشایی شد .

همچنین اتحادیه اروپا اعلام کرده است که به دنبال ساخت بندر و فرودگاه غزه با مشارکت فلسطینیان می باشد . بنیتا وبروفالدنر ( Benita Vebro Falender ) ، نماینده روابط خارجی اتحادیه اروپا با اشاره به این مطلب که ما نمی خواهیم سرمایه گذاریمان نابود شود خواستار آن شد که اسرائیل متعهد شود که این تأسیسات را تخریب نکند . وی تأکید کرد که اتحادیه اروپا می خواهد از دائمی بودن این تأسیسات مطمئن شود .

بازسازی فرودگاه و بندر نوار غزه ، وابستگی نوار غزه به اسرائیل برای ارتباط با جهان خارج و برای صادرات و واردات را کاهش می دهد و اسرائیل دیگر نمی تواند با قطع ارتباط فلسطینیان با جهان خارج آنها را تحت فشار بگذارد .

مآخذ :

1. www.guardian.co.uk ( 2005/11/9 ) ( 2005/11/10 )
2. www.milkeninstitue.com ( 2005/10/7 )
3. www.http : //english.ban.bh ( 2005/12/2 )
4. http : //uk.news.yahoo.com ( 2005/11/9 )
5. www.en.del.org.il ( 2004/4/5 )
6. http : //electronicintifada.net ( 2005/10/6 ) ( 2005/10/16 )
7. http : //news.bbc.co.uk ( 2005/11/11 )
8. www. haaretz.com ( 2005/11/9 ) ( 2005/11/23 ) ( 2005/9/26 )
9. www.7days,ae ( 2005/11/11 )
10. www.palestineone.com ( 2005/11/23 )
11. http : //english.wafa.ps ( 2005/11/9 )