مسیحیان در فلسطین

الف - جمعیت مسیحیان قبل از اشغال فلسطین :

در سال 1917 در زمان قیمومیت انگلیس ، جمعیت فلسطین در حدود 2 هزار و 850 نفر تخمین زده می شد که از این میان ، جمعیت مسیحیان حدود ده درصد جمعیت کل یعنی 62 هزار و 550 نفر بود .

بنابر دومین سرشماری انجام شده که توسط دولت انگلیس در نوامبر سال 1931 انجام شد ، جمعیت کلفلسطین یک میلیون و 24 هزار و 314 نفر متشکل از 759 هزار و 700 نفر مسلمان ، 88 هزار و 907 نفر مسیحی ، 174 هزار و 606 نفر یهودی و یک هزار و 101 نفر از سایر مذاهب بودند . به این ترتیب ، مسیحیان نه درصد جمعیت را به خود اختصاص داده بودند .

در سال 1948 پس از پایان دوره قیمومیت انگلیس و حضور یهودیان در این منطقه و آغاز جنگ و در نهایت ادعای صهیونیستها مبنی به تشکیل دولت مستقل ، عملاً مسیحیان به دو گروه مسیحیان فلسطینی و مسیحیان اسرائیلی تقسیم شدند . بنابر سرشماری انجام شده در این سال ، مسیحیان فلسطینی 7/7 درصد و مسیحیان اسرائیلی 2/10 درصد از جمعیت کل را تشکیل می دادند .

ب - روابط مسیحیان و مسلمانان در فلسطین :

سرزمین فلسطین همواره برای ادیان الهی مکان مقدسی بوده است . در قرن هفتم میلادی که امپراطوری اسلامی گسترش یافت و بیت المقدس در حیطه آن قرار گرفت ، مسیحیان فلسطین بیشتر تحت تأثیر فرهنگ اسلامی قرار گرفتند . از این رو می توان گفت که اولین پایه مشترک مسلمانان و مسیحیان این منطقه ، هویت عربی آنان و در نتیجه ، زبان مشترک است . در ضمن ، بروز منازعات ، جنگها در این منطقه نیز ، سهم چشمگیری در قرابت این دو گروه به یکدیگر داشته است . چنان که هر دو قوم از قربانیان جنگ 1948 بوده اند .

طبق آمارهای ارائه شده در این زمینه ، 440 روستا که در آن ترکیبی از مسیحیان و مسلمانان زندگی می کردند ، در این جنگ خراب بسیاری از مساجد و کلیساها ویران و در راستای سیاست پاکسازی قومی 23 هزار مسیحی فلسطینی ، از سرزمین خود اخراج شدند . در سایه این تاریخ مشترک است که مسیحیان نیز در مبارزات ملی و جنبشهای فلسطینی ، همچون مسلمانان شرکت کرده و هیچ گاه هویت ملی خود را در پشت هویت مذهبی خود ، مخفی نکرده اند .

مسأله دیگری که باعث حفظ گرمی روابط مسلمانان و مسیحیان شده است ، رویکرد سران دو گروه نسبت به طرف مقابل بوده است . چنان که در تاریخ نیز ذکر شده ، خلیفه دوم مسلمانان در سال 638 ، سلامت مسیحیان و اماکن مقدسه آنان را تضمین کرد یا حکمرانی که پس از آن بر این منطقه حکومت کردند ، حقوق مسیحیان را محترم می شمردند .

اگر چه جنگهای صلیبی میان مسیحیان و مسلمانان رخ داد و این جنگها صدمات شدیدی بر جای گذاشت اما خصومت میان مسلمانان و مسیحیان هرگز مانند یهودیان و مسیحیان ریشه دار نبوده است . مسیحیان چون یهودیان را عامل به صلیب کشیدن حضرت مسیح می دانند ، از آنها نفرت شدیدی دارند و تحولات اخیر به ویژه از دهه 1960 و برخی سخنان پاپ نیز نتوانسته است به طور کامل به اختلاف میان یهودیان و مسیحیان پایان دهد .

اما آن نحوه نگاه مثبت به قضیه نبایستی ما را از توجه به جنبه های دیگر مسأله باز دارد . در دهه های اخیر جنبشهای اسلامی مبارزات ملی بیشتر و بیشتر مورد تأکید قرار گرفته است و لذا از دید مسیحیان ، مسلم است افرادی که در این مبارزات شرکت می کنند و بر جنبه های اسلامی مبارزات نیز اصرار می ورزند ، انرژی خود را برای رسیدن به حکومت اسلامی صرف می کنند .

مسیحیان معتقدند ، حضور جنبشهای اسلامی از جمله حماس ، تأثیر بسیار زیادی بر جامعه و فضای فلسطین می گذارد . وجود این مسأله همچنین دغدغه هایی از این نوع که " موقعیت مسیحیان در دولت آینده فلسطین چگونه

است " و اینکه " حاکمیت و تأثیرگذاری اسلام بر حکومت آتی تا چه حد خواهد بود " ، منجر به نوعی شک و تردید و گاهی بدگمانی نسبت به جنبشهای ملی فلسطین می شود اما این نکته را نیز بایستی ذکر کرد که تا کنون هیچ مشکلی از این دست در میان رهبران دو گروه بروز نکرده است . هر چند که رهبران مسیحی و مسلمان ، هر کدام در جنبشهایی عضویت دارند اما آنچه در دیدارهایشان با یکدیگر به آن می پردازند ، چیزی جز تأکید بر منافع مالی نیست .

ج - مهاجرت مسیحیان از فلسطین :

به دنبال اشغال فلسطین توسط رژیم صهیونیستی و رویارویی اشغالگران با ملت فلسطین بسیاری از مسیحیان از این منطقه مهاجرت کرده و به کشورهای لبنان ، سوریه و برخی از کشورهای اروپایی رفتند . به دنبال تصمیم رژیم اسرائیل برای گسترش و توسعه ارتش خود بیش از 50% از مسیحیان ساکن در غرب شهر بیت المقدس خانه های خود رااز دست دادند . از دیگر عوامل افزایش مهاجرت مسیحیان از این منطقه وضعیت نابسامان اقتصادی در نتیجه بحرانهای امنیتی و جنگ رژیم صهیونیستی با فلسطینیان بود که سیل خروج مسیحیان را به دنبال داشت .

البته مسأله مهاجرت مسیحیان که یکی از عوامل مهم کاهش جمعیت مسیحیان فلسطینی محسوب می شود ، ریشه تاریخی دارد و به اواخر قرن نوزدهم و اوایل قرن بیستم باز می گردد .

مهاجرتهای اولیه بیشتر به سبب وخامت اوضاع سیاسی - - اقتصادی امپراتوری عثمانی ، صورت می گرفت . در این دوران ، مسیحیان به رغم خود ، زندگی پر آشوب و سراسر نابسامانی را تجربه می کردند و با وقوع جنگها ، مجبور به فرستادن جوانانشان به میدانهای جنگ می شدند . لذا برای دستیابی به یک زندگی راحت و آسوده از جمله آمریکای مرکزی ، جنوبی و شمالی می شدند . این مسأله با سقوز امپراطوری عثمانی نیز ادامه داشت .

چنانچه شاهد مهاجرت مسیع مسیحیان فلسطینی پس از وقوع جنگهای 1948 و 1967 در منطقه بودیم . این جنگها و درگیری ها علاوه بر اینکه منجر به قتل عالم هزاران فلسطینی اعم از مسیحیان و مسلمانان می شد ، مسبب اصلی رکود اقتصادی فلسطینی نیر بود . فقدان فرصت شغلی و فشار روحی ناشی از زندگی تحت اشغالگری اسرائیل ، بسیاری از فلسطینیان ، به ویژه مسیحیان را به ترک سرزمین و وطن خود مجبور می کرد .

د - نرخ رشد جمعیت مسیحیان :

موضوع دیگری که پس از مهاجرت ، عامل کاهش جمعیت مسیحیان فلسطینی محسوب می شود ، موضوع فرهنگ حاکم بر جوامع مسیحی است .

اساسا مسیحیان در میان سایر طوایف فلسطینی نرخ تولد کمتری دارند و اغلب خانواده ها از دو یا سه فرزند برخوردارند ، حال آنکه وضعیت در خانواده های مسلمان و یهودی به گونه ای دیگر است .

در فلسطین اشغالی ، میان زنان فلسطینی و زنان شهرکهای یهودی نشین جنگ زاد و ولد برقرار است . که در این میان شهر غزه در سال 1990 عنوان رکورد جهان را از حیث بیشترین زاد و ولد به دست آوردند . زیرا میانگین آن برای هر یک به 5/9 فرزند رسیده است . بدین ترتیب گوی سبقت را از زنان کنیایی که میانگین زاد و ولد آنان در سال 1980 5/8 بود ، ربودند .

در این کشمکش ، زنان مسیحی هیچ نقشی را ایفا نمی کنند زیرا فرهنگ غربی آنان ، همانند فرهنگ دیگر مسیحیان خاور ، از رشد جمعیت آنان کاسته است . به گونه ای که نسبت زاد و ولد آنان با زاد و ولد یهودیان که 7/2 است برابر گردید . در حالی که زاد و ولد مسلمانان در اسرائیل و سرزمینهای اشغالی 4/7 شده است . از این رو نسبت مسیحیان در میان عربهای اسرائیل ، در دو دهه اخیر از 22 درصد به 15 درصد کاهش یافته است .

در آینده نزدیک نیز مهاجرت ها جمعیت انان را ریشه کم خواهد ساخت . زیرا از میان 31 هزار مسیحیی که در سال 1948 در قدس غربی سکونت داشتند در سال 1967 تنها ده هزار نفر از آنان باقی ماندند .

در سال 1987 به تنهایی دو هزار مسیحی مهاجرت کردند و سه هزار مسیحی دیگر در انتظار روادید مهاجرت بودند . پس از جنگ دوم خلیج فارس به دلیل بحران

اقتصادی و رشد جریان اصولگرایی ، نسبت زاد و ولد مسیحیان فلسطین کاهش یافت و مهاجرتها افزایش پیدا کرد .

در سال 1995 میلادی برای اولین بار یک نهاد فلسطینی تحت عنوان " اداره مرکزی آمار فلسطین " ( PCBS ) ، تأسیس شد و مطالعات جمعیتی فلسطینی اعم از کرانه باختری و نوار غزه را بر عهده گرفت . یک سال پس از تأسیس این مرکز ، سرشماری صورت گرفت که بنابر آن سرشماری ، جمعیت مسیحیان 50 هزار نفر و به عبارت دیگر 2/2 درصد کل جمعیت فلسطین در دو منطقه کرانه باختری و نوار غزه ( دو میلیون و 338 هزار نفر ) بود . مسیحیان مذکور به 15 فرقه تقسیم می شدند که پرجمعیت ترین آنها ، فرقه ارندوکس یونانی با 51 درصد بود . اما طبق آخرین سرشماری انجام شده در سال 2004 ، جمعیت مسیحیان فلسطین کمتر از دو درصد جمعیت کل کرانه باختر و نوار غزه است که به تفکیک شهر عبارتند از :

• بیت المقدس با بیشترین تمرکز جمعیتی یعنی ده هزار و 900 نفر مسیحی
• بیت لحم با شش هزار و 559 ، بیت جالا با شش هزار و 343 و بیت ساهدر با هفت هزار و 335 نفر بیشتر
• رام الله که یکی از شهرهای سنتی مسیحیان بوده است با شش هزار و 450 نفر مسیحی .
• در حدود دو هزار و پانصد مسیحی نیز در نوار غزه زندگی می کنند .

در این میان تعدادی روستا نیز که جمعیت مسیحیان در آنها قابل توجه است ، وجود دارند که عبارتند از :

• زبابده واقع در شمال کرانه باختری با دو هزار و 251 نفر مسیحی
• ببرزیت با دو هزار و 185 ، طیبه ، یک هزار و 100 ، عبور با یک هزار و 17 نفر مسیحی .

با توجه به این سرشماری ، نرخ رشد جمعیت مسیحیان فلسطینی نسبت به سال قبل 2/2 درصد و به سخن دیگر یک هزار و 93 نفر بوده است .

علی رغم شمار اندک مسیحیان در کرانه باختری و نوار غزه ، یاسر عرفات پس از تشکیل نهاد خودگردان فلسطین ، بارها بر برابری فوق مسلمانان و مسیحیان تأکید و عدم تحمل مسیحیان و مسلمانان را در کنار هم را محکوم کرده است . وی از مسیحیان در پست های کلیدی حکومت خودگردان استفاده کرد . چنان که دو نفر از اعضای کابینه 2003 تشکیلات خودگردان نیز مسیحی بودند .

از این گذشته مسیحیان در مجلس قانونگذاری فلسطین نیز صاحب کرسی بوده اند . نمونه آن مجلس سال 1996 بود که از 88 کرسی ، هفت کرسی از آن مسیحیان بود . این تعداد ، 8 درصد کل کرسی ها را شامل می شود . این در حالی است که در آن زمان ، حمعیت مسیحیان تنها 2/2 درصد از جمعیت کل فلسطین را تشکیل می داد .

حضور مؤثر و مکرر شخصیت های سرشناس مسیحی بر سر میز مذاکرات فلسطینیان و اسرائیلیان ، از جمله خانم حنان عشراوی و همچنین افرادی چون بشاره داوود در سمت شهردار بیت جلا ، الیاس فریج به عنوان شهردار بیت لحم ، حرج حبش رئیس سابق جبهه خلق برای آزادی فلسطینی ، کریم خلف شهردار رام الله و زهدی ترازی نماینده ساف در سازمان ملل متحد نیز گواه دیگری از تأثیرگذاری مسیحیان فلسطین بر تشکیلات خودگردان فلسطین و اولویت ملیت بر مذهب این گروه است .

علاوه بر بعد حکومتی به رسمیت شناختن حق مسیحیان ، شاهد به رسمیت شناختن تعطیلی های آنان از کریسمس ، سال جدید و عید پاک از سوی تشکیلات خودگردان نیز بوده ایم .

ه - مقاومت مسیحیان در برابر صهیونیستها :

مسیحیان ساکن اسرائیل همواره از عملکرد سردمداران این رژیم ناراضی بوده اند . جلوگیری از انجام مراسم مذهبی و اشغال مکان های مقدس مسیحیان توسط ارتش رژیم صهیونیستی و حتی طرح ریزی حمله به برخی رهبران مسیحی در اسرائیل از جمله عوامل شکایت مسیحیان به واتیکان و دیگر سازمانهای بین المللی بوده است .

در حال حاضر به گفته عطاءاله حناء همدردی میان مسیحیان فلسطینی با فلسطینیان مسلمان در مورد تجاوزات اسرائیل زیاد است .

وی می گوید : در انتفاضه اخیر ما مجروح مسیحی داشته ایم به اینها گلوله باران و بمباران خانه ها توسط صهیونیستها را باید اضافه کنیم . اما در عرصه شهیدان ، ما میان شهید مسلمان و مسیحی فرقی نمی گذاریم و همه ما آمادگی داریم در راه وطن و به خاطر ارزش های معنوی و میهنی شهید شویم .

وی گفت : در انتفاضه اول ( 1987 ) شماری از شهیدان مسیحی را تقدیم میهن مان فلسطین کردیم اما در انتفاضه جدید ( الاقصی ) فقط مجروح داشته ایم که پاره یی از آنان تا پایان عمر معلول خواهند ماند .

مسیحیان به گفته عطاءاله حناء تنها دو درصد از جمعیت ملت فلسطین را تشکیل می دهند و در کنار برادران مسلمان همواره در برابر اشغالگری اسرائیلی ها مقاومت کرده اند .

و - مسیحیان در دوره تشکیلات خودگردان فلسطین :

در سال 1990 میلادی مسیحیان بیش از 60 درصد جمعیت فلسطینیان ساکن شهر بیت اللحم را تشکیل می دادند . در سال 1995 و پس از اینکه یاسر عرفات دستور تغییر شکل و بافت قدیمی این شهر را صادر کرد بسیاری از خانواده های مسیحی به خیال افزایش فشارهای مذهبی این شهر را ترک کردند . امروزه حدود 150 هزارفلسطینی در بیت اللحم زندگی می کنند که 25 هزار نفر آنها را مسیحیان تشکیل می دهند .

مسیحیان فلسطینی که عمدتا عرب هستند بیشتر در محدوده دو شهر بیت لحم و بیت جالا سکونت دارند . چنانچه منطقه کرانه باختری و نوار غزه را به عنوان مناطق تحت کنترل حکومت خودگردان فلسطین در نظر بگیریم اقلیت مسیحیان پس از مسلمانان که اکثریت جامعه فلسطینی را تشکیل می دهند ، نخستین گروه غیرمسلمان در این کشور محسوب می شود .

ز - مسیحیان در دوره دولت حماس :

پس از روی کار آمدن دولت حماس برخی گروههای مسیحی نگران آینده خود بودند ، اما رهبران حماس تضمین های امنیتی و مذهبی ویژه ای به آن ها دادند . از جمله این تضمین ها ادامه زندگی در کنار مسلمانان با شرایط کاملاً یکسان و آزادی در انجام مراسم مذهبی و حضور بی دغدغه در اماکن مقدس بود . دولت حماس همچنین مبلغ 50 هزار دلار برای توریست های مسیحی که خواهان گذران سال نو میلادی در بیت اللحم بودند ، اختصاص داد .

در سال 2006 بیش از 000/146 مسیحی در فلسطین اشغالی ( اسرائیل ) زندگی می کردند که 1/2 درصد کل جمعیت ساکن را تشکیل می دادند . در نظرسنجی سال 2006 میلادی بیش از 90 درصد مسیحیان بیت اللحم دوستان مسلمان داشتند و 3/73 درصد آنها معتقد بودند که دولت حماس رفتار مناسبی با آنها داشته است .

مآخذ :

1. نشریه رویداد و گزارش فلسطین ، مؤسسه تحقیقات و پژوهشهای سیاسی - علمی ندا ، 1/8/1384 ، شماره 26 .
2. نشریه مرکز اسناد و مطالعات راهبردی جمعیت دفاع از ملت فلسطین ، بی تا .
3. www.Sedos.org

www. al-bushra.org

www.acj.org

www.planet.edu

www. israelipalestinian procon.org