عبدالله بن احمدبن محمدبن قدامة عجماعیلی ( 541 - 620ق ) ( 1142 - 1223م )

موفق الدین ابومحمد مقدسی جماعیلی دمشقی صالحی حنبلی . برادر او شیخ ابوعمر محمدبن احمد ، بزرگ آل قدمه است که در قرن ششم هجری از

بیت المقدس به دمشق مهاجرت کردند .

موفق در جماعیل ، نزدیک بیت المقدس به دنیا آمد . در ده سالگی ، به همراه خانواده که از ظلم صلیبیان گریخته بودند ، وارد دمشق شد . نخست در دمشق به تحصیل پرداخت ، سپس به همراه خاله زاده اش عبدالغنی " 561 ق به بغداد سفر کرد و به پای درس علمای بزرگ وقت عبدالقادر گیلانی دقاق ، ابن بطی ، دجاجی ، ابن شافع ، ابوز ، رعه و ابن تاج الفراء ، یحیی بن ثابت ، مبارک بن خضیر و ابن نقور رفت . نیز در مکه و موصل به تحصیل علوم پرداخت و دوباره به بغداد بازگشت و چهارسال در آنجا ماند .

پس از بازگشت به دمشق در 574 به سفر حج رفت و با حاجیان عراقی وارد بغداد شد و پیش از بازگشت به دمشق یک سال دیگر به تحصیل ادامه داد و کار تألیف اثر بزرگ خود ( مغنی ) که حاوی تمامی مبانی فقه حنبلی در ده مجلد است ، همت گماشت ( نک : حنبلی ، مذهب ) .

موفق الدین از دست عبدالقادر گیلانی فرقه گرفت و آن را به حنبلی دیگری به نام ابراهیم بن عبدالواحد انتقال داد . از نظر فقهی او از ثقات و حجت و بخرد شمرده اند و به لحاظ اخلاق ، باشرم ، بشاش ، همیشه ساکت ، از دنیا رویگردان ، نرمخو ، متواضع ، دوستدار مستمندان ، بخشنده ، بسیار عبادت ، باوقار و پرمهابت دانسته اند .

از نظر علمی نیز گویند که در قرآن و تفسیر و حدیث و مسائل آن و فقه و خلاف و فرائض و اصول و نحو و حساب و نجوم و هیأت ، سرآمد بود . مقام و منزلت او در میان مردم به حدی بود که از کرامات وی سخن می رفت و چندین مورخ شرح حال او را نوشته است .

موفق ، در این همه نمونه ای از نمونه های علمای حنبلی بود که از نیم قرن ششم تابیش از دو قرن بعد ، محصول آن مرکز علیم حنبلیان بودند که برادرش ابوعمرو جماعیلی و افراد خانواده او - - چه در حیات او و چه پس از وی - - در دامنه کوه قاسیون در شمال دمشق بنیاد نهادند .

او یکی از آن گروه وسیع از علماء و فقها و نویسندگان و محدثان و فضات و دانشمندانی بود که در آن هنگام ، در دمشق به طور اخص و سرزمین شام به طور اعم ، در حاشیه دربار ایوبیان و همزمان با فعالیت وسیعی که جو سیاسی و اقتصاد و فرهنگی در این منطقه در گرماگرم شکست و افول صلیبیان ( نک : فرنگان ) به خود دید ، ظهور کردند .

در 583 ق یک بار دیگر دمشق را ترک گفت و در لشکرکشی صلاح الدین برضد فرنگان و فتح بیت المقدس شرکت جست .

موفق از پایه های اصلی نهضت فکری حنبلیان در آن مرکز در دمشق بود و نیز از جمله اعلامی بود که دانش پژوهان و متفکران را به سرزمین شام جذب کردند . موفق در مسجد جامع دمشق ، در مدرسه برادر خود ابوعمرو و در مسجد حنبلیان در نزدیکی آن ، تدریس می کرد .

محفل او آکنده از فقها و محدثان و نیکان بود . او شاگردی بسیاری تربیت کرد تا آنجا که به قول اکثر مؤفان او شیخ الاسلام بود . در فقه و اصول و فروع دین و انساب و فضایل تألیفات بسیاری داشت . از جمله آن است :

الدستبصارفی نسب الانصار ، البرهان ، التبین فی القرشیین ، ذم التأویل ، ذم الوسواس ، الروضه ، العمده ، فضل عاشورا ، الکافی ، المتحابون فی الله و الهدایه ، المفتع ، مختصرالعلل ، کتاب القدر ، مسئله العلو ، فضائل الصحابه ، الرقه ، ملعة الاعتقاد و التوابین ، منهاج القاصدین و فنعة الدیب فی الغرایب .

شیخ الاسلام موفق در عیدفطر در دمشق وفات یافت و پس از تشییعی باشکوه ، در دامنه کوه قاسیون در دمشق به خاک سپرده شد .

مآخذ :

1. یارشاطر ، احسان : دانشنامه اسلام ، تهران ، بنگاه ترجمه و نشر ، 1356 ش ، 6/781 ، 782 .
2. ابن رجب : الذیل علی طبقات الحنابله ، قاهره ، محمدیه ، 2/133 - 149 .
3. کحاله ، عمررضا : معجم المؤلفین بیروت ، داراحیاء التراث العربی ، 1376 ق : 6/30 .
4. حنبلی ، ابن عماد : شذرات الذهب فی اخبار من ذهب ، قاهره ، قدسی ، 1351 ق ، 5/88 و 89 ، 90 ، 91 .
5. زرکلی ، خیرالدین : الاعلام ، بیروت ، 1389 ق ، 4/191 ، 192 .
6. ذهبی ، حافظ : العبر ، بیروت ، الکتب العلمیه ، 1405 ق ، 3/29 .
7. ابن شاکر : البدایه و النهایه ، مصر ، الغاده ، 1351 ق ، 13/99 ، 100 .
8. بغدادی ، اسماعیل پاشا : هدیه العارفین ، استانبول ، #اسلایه ، 1951 ق ، 1/459 .
9. بستانی ، فؤادافرام : دایرة المعارف ، بیروت ، 1960 م ، 3/452 .
10. فهرست المخطوطات ، قاهره ، دارالکتب ، 1380 ، 1/11 .
11. ابن تغری ، یوسف : النجوم الزاهرة ، وزارة الثقانه ، /6256 .
12. یافعی ، محمدبن شعد : مرآة الجنان ، بیروت ، مؤسسه علمی ، 1390 ق ، 3/47 ، 48 .
13. خلیفه ، حاجی : کشف الظنون ، استانبول ، دکالة المعارف ، 1360 ق/1941 م ، 1/343 ، 828 ، 6924 ، 2/1164 ، 1378 ، 1407 ، 1415 ، 1416 ، 1420 ، 1626 ، 1809 ، 1810 .
14. بغدادی : ایضاح المکنون ، استانبول ، وکالة المعارف ، 1366 ق/1947 م ، 1/70 ، 544 ، 2/241 ، 589 .
15. سرکیس ، یوسف : معجم المطبوعات ، مصر ، سرکین ، 1346 ق/1928 م ، 1/213 ، 214 .