اردن در فرآیند صلح با اسرائیل ( 1992 - 1991 )
در طول بحران خلیج فارس و تجاوز نظامی عراق به کویت ملک حسین با موضع گیری خود در حمایت از عراق مورد غضب آمریکا و غرب قرار گرفت اما در پی شکست عراق کوشید ، تا بار دیگر موقعیت اش را میان غربی‌ها و به ویژه آمریکاییان بهبود بخشد . لذا اردن اولین کشوری بود که به ندای صلح آمریکا پاسخ مثبت داد .
البته قبل از شرکت درکنفرانس صلح خاورمیانه ، در مواضعی که نسبت به صلح با اسرائیل اتخاذ کرد چندین هدف را اعلام نمود که عبارت اند از :
- عقب نشینی کامل اسرائیل از سرزمین‌های اشغالی سال 1967 .
- آزاد سازی اماکن مقدسه در بیت المقدس .
- امضای موافقت نامه‌ای با اسرائیل به منظور استفاده از آب رود اردن .
علاوه بر اهداف یاد شده ، رژیم اردن در صدد بود تا جای پای گذشته‌ی خود را در کرانه‌ی غربی و نوار غزه ، از طریق همکاری با سازمان آزادی بخش فلسطین بازکند . با توجه به اهداف مذبور این کشور از 21 ژوئیه 1991 موافقت خود را با طرح صلح آمریکا مبنی بر شرکت در فرآیند صلح با اسرائیل اعلام کرد .
اردن ، طی مذاکرات مستقیم و دو جانبه با اسرائیل و آگاهی از مواضع سرسختانه‌ی رژیم صهیونیستی ، از خواسته‌ها و مواضع قبلی خود عقب نشینی و صرف نظر کرده و حاضر به قبول طرح خلع سلاح کرانه‌ی غربی و نوار غزه که مورد نظر آمریکا و اسرائیل بوده است و همچنین وجود نیروهای ناظر ، برای مراقبت از رود اردن و کوه‌های کرانه‌ی غربی گردید . علاوه بر آن حاضر شد از تشکیل هرگونه حکومت مستقل فلسطینی در کرانه‌ی غربی و نوار غزه چشم پوشی کند که این مسئله با توجه به ویژگی‌های رهبری و هیئت حاکمه اردن بعید به نظر نمی‌رسید .
در این مذاکرات ، موضع رژیم اردن همانند موضع فلسطینیها در برابر تغییرات به سوی اعطای امتیازات بیشتر پیش می‌رفت و با این روند تفاوت چندانی نداشت ، لیکن به سوی نقطه‌ی محوری دیگری در حرکت بود . دیدگاه اردن را در مورد طرح صلح خاورمیانه به صورت زیر میتوان خلاصه نمود :
الف ) اردن به صورت کلی دیدگاه مصری‌ها و اصول مذاکرات و سازش را پذیرفت همچنان که با دیگر مسائل مورد پذیرش از سوی سوریه و ساف نیز موافق بود .
ب ) رژیم اردن بر اعطای حق فلسطینیها به این کشور در خصوص تشکیل هیئت مشترک اصرار داشت که این امر ریشه‌ی تماس‌های فلسطینی - اردنی را در خلال ماه‌های ژوئن و ژوئیه 1991 تشکیل داد .
ج ) هدف اردن این بود که در نهایت ساف را به هرشکل ممکن کنار بزند و نمایندگی فلسطینی ، جزئی از هیئت اردنی گردد و مرجعیت حکومت اردن در آن شریک شود و چهار چوب غیر معینی برای افکار عمومی در نوار غزه و کرانه باختری باشد .
بدین ترتیب این مسئله مؤید آن است که اردن خواهان این بوده که آینده‌ی کرانه‌ی غربی و نوار غزه با یک موافقت نامه‌ی اردنی - فلسطینی - اسرائیلی در داخل تعیین شود که در چنین شکلی اردن فکر می‌کرد وضعیت فلسطینی مستقل به هیچ وجه بروز نخواهد کرد .
در اولین روزهای طرح صلح آمریکا ملک حسین پس از دیدارش با میتران رئیس جمهور فرانسه در پاریس در تاریخ 10/1/1370 در گفت و گویی با تلویزیون فرانسه گفت : " می‌توانیم با ملحق ساختن فلسطینیها به هیئت اردنی و آمدن به پای میز مذاکره آنان را یاری نماییم . "
در یک جمع بندی کلی میتوان گفت که رژیم اردن برای صلح با اسرائیل در فرآیند صلح خاورمیانه آمادگی کامل داشته و طی چندین دور مذاکره به ویژه در دور هفتم آن مشخص شد که طرف اردنی پیش از دیگر طرف‌های عربی شرکت کننده در فرآیند صلح خاورمیانه خود را برای امضای پیمان صلح مورد نظر آمریکا و موافقت نامه با رژیم صهیونیستی آماده ساخته و فقط در انتظار مواضع و نتیجه‌ی مذاکرات دیگر جناح‌ها به ویژه سوریه بوده است .
اردن و اسرائیل در پایان دور هفتم مذاکرات خود اعلام کردند به توافق اولیه در مورد دستور کار برای رسیدن به یک معاهده‌ی صلح کامل دست یافتند .
مفاد این توافق نامه که تحت عنوان " سند توافق نامه‌ی اردن و اسرائیل " در تاریخ 27 اکتبر 1992 بین هیئت اسرائیلی و اردنی امضا شد ، چنین اعلام گردید :
الف - هدف : تحقق صلح عادلانه و پایدار و جامع میان کشورهای عربی ، فلسطینیها و اسرائیل به گونه‌ای که با دعوت نامه‌ی کنفرانس مادرید سازگار باشد .
عناصر مذاکرات صلح اردن و اسرائیل :
- جست‌وجوی راه‌هایی برای رسیدن به وضع صلح مبتنی بر جنبه‌های مختلف در قطعنامه‌ی 242 و 338 شورای امنیت .
امنیت :
الف ) خودداری هریک از طرفین از دست زدن به اعمال و فعالیت‌هایی که ممکن است بر امنیت طرف دیگر تأثیر منفی بگذارد و یا در مورد نتایج نهایی مذاکرات ، از قبل حکم نماید .
ب ) خودداری از خطرات امنیتی ناشی از تمامی انواع تروریسم
ج - 1 ) پایبندی متقابل طرفین نسبت به عدم تهدید یکدیگر به خودداری از استفاده‌ی سلاح علیه طرف دیگر ، چه سلاح‌های متعارف و چه غیر متعارف و با قدرت تخریب زیاد .
ج - 2 ) پایبندی متقابل به یک مسئله الویت دار یعنی کوشش در جهت ایجاد یک منطقه‌ی عاری از سلاح‌های دارای قدرت تخریبی زیاد . متعارف و غیر متعارف این هدف باید در چهار چوب صلح همه جانبه و پایدار و مبتنی بر آشتی و انعطاف پذیری و پرهیز از به کار گیری زور تحقق یابد .
د ) ترتیبات امنیتی و اقدامات امنیتی مورد توافق برای ایجاد اعتماد .
- آب :
الف ) تأمین سهمیه‌های آب مورد نیاز دو طرف .
ب ) جستجوری راه‌هایی برای جلوگیری از کاهش آب .
- پناهندگان و آوارگان : ایجاد راه حل عادلانه و مورد توافق برای جنبه‌های دوگانه مشکل پناهندگان و آوارگان بر مبنای قوانین بین المللی .
- مرزها و موضوعات منطقه‌ای ( مرزها و موضوع اراضی ) : حل موضوعات منطقه‌ای وترسیم مشخص و مورد توافق مرزهای بین المللی بین اردن و اسرائیل با مراجعه به مرزهای تعیین شده دوره‌ی قیمومیت بدون اجحاف به وضعیت سرزمین‌هایی که در حال حاضر تحت سلطه‌ی حکومت نظامی اسرائیل می‌باشد . دوطرف ، مرزهای بین المللی فوق را محترم شمرده و نسبت به آنها پایبند می‌شوند . حل مسائل مربوط به اراضی و توافق در مورد ترسیم روشن مرزهای بین المللی بین اسرائیل و اردن با استناد به مرزهای دوره‌ی قیمومیت انگلیس بدون برخورد با وضعیت سرزمین‌هایی که در حال حاضر تحت مدیریت غیر نظامی اسرائیل است . دوطرف ، این مرزهای بین المللی را محترم شمرده و نسبت به آنها پایبند می‌شوند .
- شناسایی امکانات همکاری دو جانبه در زمینه‌های زیر در چهار چوب منطقه‌ای و هرگاه مناسب تشخیص داده شود :
الف ) در زمینه منابع طبیعی از قبیل آب ، انرژی ، محیط زیست ، و توسعه‌ی فلات اردن .
ب ) منابع نیروی انسانی ، جمعیت ، بهداشت ، آموزش مبارزه با مواد مخدر .
ج ) حمل و نقل دریایی و هوایی و ارتباطات .
د ) زمینه‌های اقتصادی از جمله جهان گردی .
- تعیین مراحل بحث و توافق اجرای بندهای فوق از جمله مکانیسم مناسب برای مذاکره در زمینه‌های تعیین شده .
- گفتگوها درخصوص مسائل مربوط به دو جبهه ( مذاکرات دو جانبه و چند جانبه ) طبق توافق مقرر می‌گردد .
انتظار می‌رود که تلاش‌های فوق الذکر نهایتاً و پس از دستیابی به راه حل‌هایی برای عناصر دستور کار به گونه‌ای که مورد رضایت طرفین باشد به معاهده‌ی صلح بیانجامد .
توافق اعلام شده‌ی فوق بین اردن و اسرائیل به عنوان اولین موفقیت در ورود به مسائل زیر بنایی در مذاکرات دو جانبه اعلام گردید و علی رغم اینکه اعراب کوشیدند تا این دور مذاکرات بتواند عاملی برای پیروزی جورج بوش در انتخابات آمریکا گردد اما با موضع گیری تند اسرائیلی‌ها که چندان مایل به روی کار آمدن مجدد بوش نبودند ، سرانجام این دور مذاکرات با شکست مواجه شد و نهایتاً بوش نیز شکست خورد و با پیروزی کیلینتون در انتخابات آمریکا به عنوان رئیس جمهور جدید این کشور عملاً فصل جدیدی در روند مذاکرات صلح خاورمیانه آغاز گردید و اخراج بیش از 400 فلسطینی از دیارشان توسط رژیم صهیونیستی و فشار اعراب بر اسرائیل جهت بازگرداندن آنها به فلسطین اشغالی نیز روند صلح را با مشکل مواجه ساخت . اما چندی نگذشت که مذاکرات دو جانبه‌ی اردون و اسرائیل بار دیگر از سر گرفته شد و پس از چند بار مذاکره به توافق صلح با یکدیگر دست یافتند . نک : اردن - اسرائیل ( معاهده‌ی صلح - 1373 ) .
مآخذ :
- روزنامه‌ی عربی الاخبار الاسبوع ، به تاریخ 23/3/1991 .
- روزنامه‌ی عربی النهار ، به تاریخ 31/10/1992 .
