جنگ 1967 در سازمان ملل متحد

تجاوز اسرائیل به مصر و سوریه و اردن در 5/6/1967 تحول مهمى در جریان درگیرى اعراب و اسرائیل به شمار مى رود . چرا که منجر به ایجاد اختلال در توازن نیروها در شرق عربى ( منطقه خاورمیانه ) گردید . به دنبال آن تحولات مختلفى به وقوع پیوست تا اینکه منجر به جنگ 6/10/1973 گردید . به دلیل جنگ 1967 ، مسأله فلسطین مى بایست بار دیگر به صورت ناگهانى و جدید و به عنوان اهرم فشار به سازمان ملل متحد باز گردد تا در چهارچوب سازمان بین المللى به مناقشات و درگیرى نیروها و گروهها تبدیل گردد . همچنین گویى مى بایست به این سازمان ارجاع مى گردید تا به طرحهاى تصمیم گیرى و طرحهاى مخالف و تصمیم هاى بدون اجرا تبدیل شود . آن دوره در تاریخ مسأله فلسطین در سطح بین المللى بسیار مهم و مؤر بود که با صدور قطعنامه شماره 242 ( 1967 ) در 22/11/1967 توسط شوراى امنیت به پایان رسید . این قطعنامه شامل اصول راه حل مسالمت آمیز براى مسأله فلسطین براساس نظریه شوراى امنیت است . به منظور پیگیرى تحولات و مناقشه درباره تجاوز در سازمان ملل متحد به ناچار باید مبحث را به 4 مرحلهتقسیم کنیم تا از این طریق بتوانیم مواضع و مناقشات و تحولات را مورد بررسى قرار دهیم ، همچنین به قطعنامه هاى سازمان اشاره کنیم .

الف - مرحله مقدماتى :

اسرائیل در فکر طرحى جهت حمله به سوریه در ماه مه 1967 بود . اسرائیل براى بالا بردن تشنج در منطقه و اجراى طرح خود به عملیات نظامى تجاوزکارانه کوچکى اقدام کرد که با اظهارات مختلف درباره تصمیم اسرائیل بر اجراى طرح خود و اعلام نظر حکام اسرائیل درباره نیات و اهداف خصمانه شان توأم بود . سوریه آمادگى خود را براى دفاع حفظ کرد و مصر همبستگى خود را با سوریه اعلام نمود و مقرر کرد که نیروهاى مسلحش را به مرز گسیل دارد . جمال عبدالناصر رئیس جمهور مصر در سخنرانى روز 9/7/1967 خود ، دلایل این تصمیم را به طور مختصر اعلام کرد و گفت : " دیدیم بر ما واجب است که در برابر این موضوع ساکت ننشینیم . گرچه این امر واجب برادران عرب است اما یک وظیفه امنیت ملى نیز مى باشد زیرا آنکس که کار را با تجاوز به سوریه آغاز کند به مصر نیز تجاوز مى کند . نیروهاى مسلح ما به سمت مرزهایمان حرکت کردند . " پس از تجاوز 3 جانبه بر مصر ( 1956 ) نیروهاى فوق العاده بین المللى در مرز میان مصر و اسرائیل و در نوار غزه و سرزمینهاى مصرى هم مرز با اسرائیل قرار گرفته بودند . لذا مصر روز 19/5/1967 از اوتانت دبیرکل ملل متحد عقب نشینى این نیروها را درخواست نمود . این درخواست براساس حفظ یکپارچگى مصر و کنترل تمامى سرزمین مصر توسط مصر مى باشد ، زیرا حضور نیروهاى فوق العاده بین المللى در سرزمین مصر براساس موافقت دولت مصر بود . لذا بازپس گرفتن این موافقت به ناچار عقب نشینى نیروهاى بین المللى را به دنبال داشته است .

دبیرکل در روز 18 مه به درخواست مصر پاسخ مثبت داد و درباره تحولات اخیر در خاورمیانه و اهمیت آن گزارشى به شوراى امنیت و جامعه سازمان ملل متحد ارایه کرد . آنگاه نیویورک را در روز 22 مه به سمت قاهره ترک کرد ، و پس از 4 روز به محل کار خود بازگشت . در زمان غیبت وى ، شوراى امنیت در روز 24 ماه مه به دعوت 2 کشور عضو آن یعنى کانادا و دانمارک در رابطه با اقدام مصر نسبت به احقاق حقوق خود بر آبهاى اقلیمى ، تشکیل جلسه داد . شورا روز 22 مه اعلام کرده بود که بستن تنگه هاى تیران به روى کشتیرانى اسرائیلى به عنوان اعلام جنگ با اسرائیل تلقى مى شود . دعوت به تشکیل جلسه شوراى امنیت ، از سوى کشورهاى پیمان آتلانتیک ( ناتو ) با واکنش روبه رو شد . شورا به برگزارى جلسات خود تا پایان ماه مه ادامه داد و طى آنها گزارش دبیرکل و موضوع بستن تنگه ها و طرحهاى مربوط به اوضاع خاورمیانه را مورد بررسى قرار داد . دبیرکل در گزارشى که پس از بازگشت خود از قاهره به شوراى امنیت تقدیم نمود ، گفته است که مسئولان مصرى تأکید کردند که مصر حمله به اسرائیل را آغاز نخواهد کرد و هدف از اتخاذ تدابیر ، همانا بازگشت به وضعیت پیش از تجاوز 1956 است . دبیرکل همچنین گفت که درگیرى بر سر تنگه هاى تیران منجر ، به درگیرى همه جانبه در خاورمیانه خواهد شد زیرا اسرائیل بسته شدن تنگه ها را به مثابه اعلان جنگ مى داند .

شوراى امنیت 3 طرح را مورد بحث و بررسى قرار داد . طرح اول کانادایى - دانمارکىمشترک بود و کشورهاى منطقه را از انجام هرگونه اقدامى که منجر به آشفتگى اوضاع گردد برحذر مى داشت . طرح دوم آمریکایى است که طرفهاى درگیر را به ادامه تلاشهاى بین المللى در جهت آرام کردن اوضاع دعوت مى کند و طرح سوم مصرى است که شوراى امنیت ، اسرائیل را براى توجه به شوراى مشترک آتش بس و همکارى در چهارچوب توافقنامه مشترک آتش بس که همچنان اعتبار داشت دعوت کند . شورا درباره هیچ طرحى رأى گیرى نکرد بلکه برگزارى آن را تا 3 ژوئن به تعویق انداخت تا اعضا با دولتهاى خود مشورت کنند .

زمانى که شورا جلسات خود را در موعد معین از سرگرفت بحث اغلب کشورهاى عضو و کشورهاى شرکت کننده در بحث ، درباره درخواست از اسرائیل نسبت به اعلام عدم شروع حمله به کشورهاى عربى بود . همانند مصر که چنین تعهدى در برابر دبیرکل داشت . برخى کشورهاى شرکت کننده از ابرقدرتها و به ویژه ایالات متحده خواستند چنین تصریحى از سوى اسرائیل اعلام شود اما این درخواستها هیچ نتیجه اى نداشت ، شورا در بحث خود به موضع گیرى واحدى نرسید و لذا جلسات خود را تا زمان نامعینى به تعویق انداخت .

ب - طرح مسأله جنگ در شوراى امنیت :

هنوز چند ساعتى از آغاز تجاوز اسرائیل در صبح روز 5 ژوئن نگذشته بود که شوراى امنیت به درخواست نماینده مصر منعقد شد . و طى آن نماینده مصر آغاز تجاوز اسرائیل بر مصر را توضیح داد و گفت که اسرائیل به نوار غزه و سینا و کانال سوئز و برخى از فرودگاههاى مصر حمله کرده همچنین توضیح داد که مصر تصمیم گرفته با وسایل گوناگون از خود دفاع کند و این براساس حق دفاع مشروع و قانونى است که ماده 51/منشور ملل متحد بر آن تأکید دارد .

دبیرکل ، اطلاعات خود را درباره وضعیت جارى در اختیار شورا گذاشت و گفت که نبرد در حال گسترش است و نیروهاى فوق العاده بین المللى همچنان در مرزها هستند . وى گزارشهاى ژنرال عودبول مسئول ناظران بین المللى بر آتش بس را در رابطه با جبهه دیگر که همانا جبهه قدس است قرائت کرد حاکى از اینکه صبح همان روز هواپیماهاى اسرائیلى به روى خودروهاى سازمان ملل متحد و نیروهاى آن آتش گشودند و برخى از سربازان آن را کشتند . وى همچنین گفت که اعتراض شدیداللحنى براى اسرائیل فرستاده است . و گزارش خود را با ذکر این که قدس به عنوان شهرى براى حمایت از اماکن مقدس مذهبى اعلام شود ، به پایان رساند .

پس از اینکه شورا به سخنان نمایندگان اسرائیل و هند گوش داد ، جلسه به منظور مشورت اعضا تعطیل شد . با توجه به مشورتهاى انجام شده ، 3 گرایش معلوم گردید . گرایش اول ، انگلیسى است که شوراى امنیت را جهت صدور پیام فورى براى دوطرف به منظور توقف فورى نبرد و ذکر اینکه مسائل دیگر پس از آن به مورد بحث گذاشته شود دعوت کرد . گرایش دوم به رهبرى اتحاد جماهیر شوروى است که شورا را به محکوم کردن تجاوز اسرائیل و توقف نبرد و عقب نشینى نیروهاى دو طرف به مواضع پیش از نبرد دعوت مى کند .

اما گرایش سوم ، راه حل وسطى را پیشنهاد مى کند که هند و کشورهاى آفریقایى و آسیایى عضو شورا ، از آن پشتیبانى مى کنند . این گرایش به آتش بس و عقب نشینى به مواضع پیش از 5 ژوئیه بدون تعیین متجاوز و یا محکوم کردن آندعوت مى کند . صاحبان این گرایش امید داشتند که ایالات متحده با پیشنهاد آنها موافقت کند اما ایالات متحده در موضع گیرى خود استوار بود که این مسأله موجب طولانى شدن مشورتها گردید و اسرائیل به اشغالگرى و توسعه طلبى خود ادامه داد . شورا کار خود را با موافقت دسته جمعى بر سر طرح تقدیمى توسط رئیس شورا به پایان رساند و قطعنامه شماره 233 ( 1967 ) مورخ 6 ژوئیه را صادر نمود و طى آن از دولتهاى ذیربط خواست تا کلیه اقدامات خود را براى آتش بش فورى و توقف کلیه فعالیتهاى نظامى در منطقه به کار گیرند .

این قطعنامه بنابر اراده ایالات متحده و اسرائیل مقرر گردید و از آنجایى که ایالات متحده هرگونه پیشنهاد مربوط به بازگشت نیروها به مواضع پیش از نبرد را رد مى کند و استفاده از حق وتو را براى خود مشروع مى داند ، لذا شورا نمى توانست بیش از آن تصمیم بگیرد . بدین گونه ایالات متحده با موضع خود ، وضعیت جدید و خطرناکى را در خاورمیانه به وجود آورد که عوامل انفجار و ریشه درگیرى درازمدت را به همراه داشت . موضع گیرى ایالات متحده در راستاى طرح پشتیبانى از صهیونیستها و اهداف آنها در میهن عربى و امت عرب و نیز بر مبناى زیرپا گذاشتن اصول قوانین بین المللى و میثاق سازمان ملل متحد بود . این قطعنامه ذهنیت خطرناکى را در روابط بین المللى به وجود آورد زیرا به طور ضمنى مقرر مى دارد که گرفتن سرزمین دیگرى از طریق زور مجاز است . و این اصلى است که مخالف با قوانین بین المللى و میثاق ملل متحد و اعلامیه ها و قطعنامه هاى آن است .

اسرائیل قطعنامه شوراى امنیت را نادیده گرفت و این على رغم استقبال وزیر خارجه اسرائیل نسبت به آن بود . شورا دوباره روز 7 ژوئن جلسه اى منعقد کرد و به گزارش دبیرکل گوش داد که اردن قبول خود را نسبت به آتش بس به وى اعلام کرده بود ، اما نیروهاى اسرائیلى همچنان به عملیات نظامى خود ادامه مى دادند . اتحاد جماهیر شوروى در آن زمان طرحى پیشنهاد کرد که شورا آن را تأیید کرد و طبق قطعنامه شماره 234 ( 1967 ) آن را پذیرفت و از دولتهاى ذیربط درخواست آتش بس و جلوگیرى از انجام هرگونه فعالیتهاى نظامى نمود و مبدأ اجراى این قطعنامه را ساعت 20 ( به وقت گرینویچ ) در روز 7/6/1967 اعلام کرد .

اسرائیل 2 قطعنامه فوق الذکر شورا را اجرا نکرد و شورا مجددا در روز 8 ژوئن تشکیل جلسه داد و به گزارش دبیرکل درباره ادامه نبرد گوش فرا داد . دبیرکل به شورا اعلام کرد که مصر موافقت خود را نسبت به آتش بس اعلام کرده . سپس ایالات متحده طرحى را مطرح کرد که در آن شورا از کلیه طرفهاى ذیربط مى خواست تا به آتش بس پایبند باشند و هرچه سریعتر به منظور عقب نشینى نیروها با کمک سازمان ملل متحد به بحث و بررسى مسائل بپردازند . طرح آمریکایى خطوط عقب نشینى را مورد اشاره قرار نداد و لذا طرح اتحاد شوروى که در همان جلسه مطرح شد این مورد را عنوان نمود ، فعالیتهاى تجاوزکارانه اسرائیل را مورد نکوهش قرار داد و از اسرائیل خواست تا عملیات نظامى را متوقف کند و کلیه نیروهایش را به سمت خطوط آتش بس عقب ببرد .

بنا به درخواست سوریه ، شوراى امنیت در روز 9 ژوئیه تشکیل جلسه داد . در آغاز این جلسه دبیرکل پذیرش قطعنامه آتش بس توسط سوریه را اعلام نمود و گفت که حمله زمینى وهوایى اسرائیل همچنان بر سوریه ادامه دارد و این على رغم گذشت بیش از 12 ساعت از پذیرش قطعنامه آتش بس توسط سوریه است . جلسه شوراى امنیت به طور دسته جمعى با طرح دبیرکل موافقت نمود و قطعنامه 235 ( 1967 ) مورخ 9 ژوئیه را صادر کرد . در این قطعنامه آمده است " ملاحظه مى شود که دولتهاى اسرائیل و سوریه به طور متقابل درخواست شوراى امنیت در رابطه با آتش بس را قبول کردند همچنین به نظر مى رسد که چکیده بیانات نمایندگان سوریه و اسرائیل : 1 - بر قطعنامه هاى گذشته مربوط به آتش بس و توقف عملیات نظامى تأکید دارد . 2 - خواهان توقف عملیات تجاوزکارانه است . 3 - ازدبیرکل خواستار است که فورا با دولتهاى اسرائیل و سوریه تماس بگیرد تا نظر مثبت فورى آنها نسبت به پذیرش قطعنامه هاى فوق الذکر را به دست آورد و در خلال دو ساعت ، گزارشى به شوراى امنیت تقدیم کند " .

اسرائیل به این قطعنامه نیز عمل نکرد به طورى که شورا ناچار شد در روز 10 ژوئیه با درخواست سوریه و اتحاد جماهیر شوروى و به منظور رسیدگى به ادامه عملیات تجاوزکارانه اسرائیل به سوریه ، تشکیل جلسه دهد و قطعنامه شماره 236 ( 1967 ) را در تاریخ 10 ژوئیه اعلام کند که در آن عدم پایبندى به آتش بس را محکوم کرد و از دبیرکل خواست تا به تحقیقات خود ادامه دهد و گزارشى به مجلس ارایه کند . همچنین از کلیه نیروهایى که پس از ساعت 30/16 به وقت گرینویچ از روز 10 ژوئیه به خطوط مقدم رفته اند دعوت مى کند که فورا به مراکز آتش بس باز گردند .

اسرائیل به این قطعنامه به طور واضح و معین تن نداد و به حملات خود تا اشغال شهر سورى قنیطره ادامه داد . و پس از آن سوریه از شوراى امنیت خواست که جلسه اى به این منظور برگزار کند و جلسه شوراى امنیت در روز 11 ژوئیه تشکیل شد . نماینده آمریکا طرحى را تقدیم شورا نمود که در آن از دبیرکل مى خواست تا تحقیقات جامع و همه جانبه اى را در ارتباط با آتش بس انجام دهد ، و نتایج را در اسرع وقت به شورا گزارش کند . همچنین از دولتهاى ذیربط دعوت مى کند که به نیروهاى خود در رابطه با آتش بس و توقف سایر عملیات نظامى تعلیمات لازم را ارایه دهند . 3 کشور آرژانتین ، برزیل و اتیوپى نیز طرحى را به شوراى امنیت ارایه دادند که در آن : 1 - از دولت اسرائیل مى خواهند که سلامت و خیر و امنیت اهالى مناطق درگیر عملیات نظامى را تأمین کند و بازگشت آوارگان این مناطق را میسر سازد . 2 - به دولتهاى ذیربط توصیه مى کنند که اصول انسانى مربوط به برخورد با اسراى جنگ و حفاظت از افراد غیرنظامى در زمان جنگ را براساس موافقتنامه هاى ژنو مصوب 12 اگوست 1949 محترم بشمارند .

در جلسه روز 13 ژوئیه شوراى امنیت ، اتحاد جماهیر شوروى طرح مربوط به از میان برداشتن آثار تجاوز را مطرح کرد . در این جلسه ، شوراى امنیت تجاوز اسرائیل و ادامه اشغال قسمتى از سرزمینهاى مصر و اردن و سوریه را به شدت محکوم کرد و از اسرائیل خواست که نیروهاى خود را فورا و بدون هیچ قید و شرطى به پشت خطوط آتش بس عقب بکشد .

بدین گونه شوراى امنیت در جلسه روز 14 ژوئیه چندین طرح باقیمانده از جلسات گذشته را پیش روى خود دید که برخى از پیشنهاد دهندگان طرحهاى خود را بازپس گرفتند و برخى دیگر از رأى گیرى بر سر آنها خوددارى ورزیدند . در زمانى که رأى گیرى بر سر طرحشوروى به شکست انجامید ، طرح آرژانتین و برزیل و اتیوپى مطرح شد و اکثریت آراى لازم را به دست آورد که منجربه صدور توافقنامه شماره 237 ( 1967 ) مورخه 14 ژوئیه گردید .

بدین گونه شوراى امنیت خود را در بن بست دید زیرا که ایالات متحده در برابر طرح شوروى ایستادگى کرده بود . جلسات شوراى امنیت و بحث و گفت وگوى آن ، میزان ناتوانى این شورا در بازدارندگى متجاوز و توقف ادامه تجاوز را ثابت نمود همچنین شکست خود را در ناچار ساختن متجاوز به عقب نشینى ، ثابت کرد و علت آن ، طرفدارى کامل ایالات متحده و انگلستان از طرف اسرائیلى و تجاوز و توسعه طلبى آن بود .

لرد کاردن نماینده انگلستان در شدیدترین ساعات بحران و در اوج وضوح زیر پاگذاشتن قطعنامه هاى شوراى امنیت در رابطه با آتش بس توسط اسرائیل ، اعلام کرد از آنچه که در جبهه هاى نبرد مى گذرد اطلاعات موثقى ندارد و بنابراین از هرگونه تصمیم گیرى عملى توسط شوراى امنیت جلوگیرى مى کند . رئیس شورا در آن ماه ، نماینده دانمارک بود که ظاهرا در این ماجرا بازیچه شده و توطئه اشغال ، قبلاً مورد توافق با او قرار گرفته بود .

بزرگترین ضعف شوراى امنیت ضعف قوه اجرایى سازمان ملل متحد بود که صرفا به معالجه تجاوز در چهارچوب آتش بس مى پرداخت و به طور قاطع در برابر اشغالگران ایستادگى نمى کرد و حتى متجاوز را نسبت به نادیده گرفتن قطعنامه هاى پى درپى شوراى امنیت ، مورد سرزنش قرار نمى داد . و شوراى امنیت ، صلاحیتها و حقوق خود را که میثاق ملل متحد در رابطه با برخورد با چنین وضعیتهایى به او داده بود مورد استفاده قرار نمى داد . طى گفت وگوهایى که در شورا انجام شد به ویژه گفت وگوهاى پنجم تا چهاردهم ژوئیه ثابت شد که سیاستها و موضع گیرى هاى ایالات متحده و نیز انگلستان ، با پشتیبانى آمریکا ، سبب عمده عدم استفاده شورا از صلاحیتهاى خود و نادیده گرفتن اصول میثاق و برترى بخشیدن به رویدادها در برابر اصول و ارزشهاى انسانى بود .

ج - طرح مسأله جنگ در مجمع عمومى :

در اثر شکست شوراى امنیت در تصمیم گیریهاى مناسب در برابر تجاوز اسرائیل و از میان برداشتن آثار این تجاوز ، اتحاد جماهیر شوروى . مجمع عمومى را به منظور بررسى اوضاع ناشى از اشغال سرزمینهاى 3 کشور عربى توسط اسرائیل ، دعوت به برگزارى دوره فوق العاده نمود . همچنین مقرر بود که تدبیرى در جهت از میان برداشتن آثار تجاوز و نیز عقب نشینى نیروهاى اسرائیلى به پشت خطوط آتش بس اتخاذ گردد . درخواست اتحاد جماهیر شوروى با تأیید اکثریت کشورها مواجه شد ، مجمع عمومى پنجمین دوره فوق العاده خود را در 17 ژوئیه برگزار کرد که تا 21/7/1967 ادامه داشت و طى آن مقرر کرد کلیه کارهاى خود را به طور موقت متوقف کند ( قطعنامه شماره 2256 مورخ 21 ژوئیه ) و همچنین به رئیس آن اختیار داد تا در صورت لزوم ، مجددا این جلسات را برگزار کند . زمانى که رئیس مجمع عمومى ، کشورهاى عضو را در روز 18/9/1967 دعوت نمود ، مقرر شد که دوره فوق العاده ( قطعنامه شماره 2257 مورخ 18 سپتامبر ) پایان یابد و صورتجلسات و اسناد آن به بیست و دومین دوره عادى آن ( سپتامبر - دسامبر ) 1967 احاله گردد و بندى در دستور کارآن تحت عنوان " وضعیت خطرناک در خاورمیانه " گذاشته شود .

مجمع عمومى موضوع تجاوز اسرائیل را به بحث و گفت وگو گذاشت . طرفهایى که در این گفت وگو شرکت داشتند ، در هفت طرح که به رأى گیرى گذاشته شد ، قرار داده شدند . موفقیت هر طرحى منوط به تأیید دوسوم آرا بود . 5 طرح اول در رابطه با تجاوز و از میان برداشتن آثار آن به دلیل نداشتن حدنصاب موردنظر رأى نیاورد . اما دو طرح دیگر به عنوان دو طرحى است که مورد توافق مجمع قرار گرفته بود باقیمانده ؛ که یکى از آنها مربوط به جنبه هاى انسانى و کمک رسانى و دیگرى مربوط به وضعیت در شهر قدس است . در زیر ، عناوین طرحهاى ارایه شده و همچنین دو طرح فوق آمده است :

1 - طرح اتحاد جماهیر شوروى :

مجمع عمومى در این طرح تجاوز اسرائیل را به شدت محکوم مى کند و از اسرائیل مى خواهد که به پشت خطوط آتش بس عقب نشینى کند و خسارتهاى ناشى از اشغال برخى سرزمینهاى سه کشور عربى توسط اسرائیل پرداخت گردد . همچنین این مجمع از شوراى امنیت مى خواهد که اقدامات فورى و عملى را به منظور رسیدگى به نتایج ناشى از تجاوز اسرائیل انجام دهد .

2 - طرح ایالات متحده آمریکا :

مجمع عمومى در این طرح اعلام مى کند که هدف آن برقرارى صلح دائم در خاورمیانه از طریق انجام اقداماتى است که به مذاکره با طرف سوم صالح گردد ، با درنظر گرفتن اصول زیر : 1 ) اعتراف متقابل به استقلال و حاکمیت اقلیمى کلیه کشورهاى منطقه از جمله به رسمیت شناختن مرزها و اقدامات دیگر همچنین عقب نشینى نیروها به گونه اى امنیت این کشورها را در خصوص تروریسم و تخریب و جنگ حفظ کند . 2 ) آزادى کشتیرانى 3 ) حل عادلانه مشکل پناهندگان 4 ) ثبت محموله هاى اسلحه که به منطقه وارد مى شود و تعیین آن 5 ) به رسمیت شناختن حقوق کلیه کشورهاى داراى حاکمیت در منطقه ( ایالات متحده این طرح خود را بازپس گرفت و به رأى گیرى مجمع عمومى گذاشته نشد ) .

3 - طرح آلبانى :

مجمع عمومى در این طرح ، اسرائیل را به خاطر تجاوزش و ایالات متحده و انگلستان را به خاطر حمایت از تجاوز و شرکت در آن محکوم مى کند و از اسرائیل مى خواهد که نیروهاى خود را بدون هیچ قید و شرطى فورا به عقب بکشد و خسارتهاى کشورهاى سه گانه عربى را بپردازد و حاکمیت مصر را در خصوص کشتیرانى در کانال سوئز و تنگه هاى تیران محترم بشمارد .

4 - طرح آسیا - آفریقا :

16 کشور آسیایى افریقایى به اضافه یوگسلاوى این طرح را پیشنهاد کردند . این کشورها عبارتند از : افغانستان ، بروندى ، کامبوج ، سرى لانکا ، کنگو ، قبرس ، گینه ، هند ، اندونزى ، مالزى ، مالى ، پاکستان ، سنگال ، سومال ، تانزانیا و زامبیا . مجمع عمومى در این طرح از اسرائیل مى خواهد که کلیه نیروهاى خود را فورا به مواضع پیش از 5 ژوئیه عقب بکشد و از دبیرکل مى خواهد که نماینده شخصى خود را به عنوان ناظر بر اجراى این تصمیم معرفى کند و این نماینده گزارش خود را در رابطه با اجراى اینتصمیم توسط اسرائیل ، به مجمع عمومى و شوراى امنیت ارایه دهد . مجمع عمومى از شوراى امنیت مى خواهد که پس از عقب نشینى کامل ، کلیه مسائل مربوط به وضعیت در منطقه را از لحاظ قانونى و سیاسى و انسانى مورد رسیدگى قرار دهد .

5 - طرح کشورهاى آمریکاى لاتین :

بیست کشور آمریکاى لاتین طرحى پیشنهاد کردند که طى آن مجمع عمومى از اسرائیل مى خواهد که نیروهاى خود را از سرزمینهاى اشغالى عقب بکشد و به جنگ میان دو طرف خاتمه دهد . مجمع عمومى از شوراى امنیت مى خواهد که راه حلى براى مشکل پناهندگان و تأمین آزادى کشتیرانى و تضمین امنیت و استقلال سیاسى کشورهاى منطقه پیدا کند . این طرح همچنین خواهان است که در بیست و دومین دوره عادى خود ( سپتامبر 1967 ) موضوع ایجاد حکومت بین المللى در قدس را مورد رسیدگى قرار دهد .

6 - طرح انسانى :

26 کشور جهان این طرح را پیشنهاد کردند که 116 کشور به آن رأى مثبت دادند ، هیچ دولتى راى منفى نداد و 2 کشور از رأى دادن خوددارى کردند و در نتیجه قطعنامه 2252 ( دوره پنجم فوق العاده ) در تاریخ 4/7/1967 تصویب شد . در این قطعنامه آمده است : " مجمع " از طرح انسان دوستانه شماره 237 ( 1967 ) مورخ 14/6/1967 استقبال مى کند ( همان قطعنامه اى که در فوق بدان اشاره شد ) . مجمع همچنین خرسندى خود را از فعالیتها و کمکهاى سازمانهاى صلیب سرخ و دیگر سازمانهاى خیرخواهانه و نهادها و مؤسه هاى تابعه سازمان ملل متحد ابراز نمود و از کلیه دولتها و شخصیتها درخواست کرد که کمکهاى خود را در رابطه با کمک رسانى و اشتغال پناهندگان فلسطین در خاور نزدیک و کمکهاى انسانى به آوارگان نیازمند ، به آژانس سازمان ملل متحد تحویل دهند .

7 - طرح قدس :

پاکستان ، غنا ، ایران ، مالى ، نیجر و ترکیه این طرح را ارایه کردند . 99 کشور به آن راى مثبت دادند ، هیچ کشورى مخالف آن نبود و 20 کشور از رأى دادن خوددارى کردند : در نتیجه طرح شماره 2253 ( دوره پنجم فوق العاده ) مورخ 4/7/1967 به تصویب رسید . در این طرح آمده است : مجمع عمومى ، اقدامات اتخاذ شده توسط ( اسرائیل ) در رابطه با تغییر وضعیت شهر را باطل مى داند و از آن مى خواهد از دست زدن به هرگونه تغییرى در وضعیت شهر خوددارى کند . مجمع عمومى از دبیرکل خواست طى یک هفته درباره اجراى طرح مذکور گزارشى ارایه دهد .

روز 12 ژوئیه مجمع عمومى دستور کار خود را شروع کرد ، در حالى که گزارش دبیرکل در مورد اقدامات اسرائیل درباره تغییر وضعیت قدس را در پیش رو داشت . براى مجمع عمومى ثابت شد که اسرائیل اجراى قطعنامه 2253 را نادیده مى گیرد و سرانجام قطعنامه شماره 2254 ( دوره پنجم فوق العاده ) در تاریخ 14/7/1967 صادر شد و در آن تأسف خود را از سرپیچى اسرائیل در اجراى قطعنامه 2253 جامعه اعلام کرد و از دبیرکل خواست تا گزارشى از وضعیت و روند اجراى قطعنامه ، به مجمع عمومى و شوراى امنیت ارایه کند . پیش از پایان کار دوره فوق العاده ، مجمع عمومى درروز 12 سپتامبر به گزارش دبیرکل درباره اجراى قطعنامه 2254 توسط اسرائیل گوش فرا داد . در این گزارش آمده است که اسرائیل فعلا کلیه اقدامات را به کار گرفته تا قدس عربى را تحت نفوذ خود درآورد و کلیه موارد قانونى و ادارى مربوط به تحقق این هدف را درنظر گرفته است . دبیرکل در گزارش خود گفت مقامات اسرائیلى اعلام کردند که ضمیمه کردن قدس ، عملى اجتناب ناپذیر و غیرقابل مذاکره است .

تا اینجا تحولات مسأله تجاوز اسرائیل در مجمع عمومى به اختصار مورد بررسى قرار گرفت . در زیر به مقایسه اى میان طرحهاى پنجگانه اول اشاره مى شود .

1. وجه تسمیه متجاوز و محکوم کردن آن : دو طرح شوروى و آلبانى برخلاف طرحهاى دیگر ، اسرائیل را متجاوز خواندند و آن را محکوم کردند .
2. عقب نشینى نیروهاى اسرائیلى : طرحهاى شوروى و آلبانى و آسیایى - آفریقایى آشکارا خواهان عقب نشینى نیروهاى اسرائیلى به خطوط معین پیش از 5 ژوئن شدند . در حالى که طرح آمریکایى به خطوط معین اشاره نداشت بلکه عقب نشینى نیروها را به عنوان یکى از اقدامات حافظ امنیت اسرائیل از دست تروریسم و تخریب و جنگ مطرح کرد و آن را همراه با اقدامات دیگر قابل مذاکره تلقى نمود . طرح آمریکایى به وجوب عقب نشینى کامل و یا به عنوان شرط اساسى از شروط ایجاد آرامش اشاره اى نداشت بلکه آن را قابل مذاکره توصیف کرد . کشورهاى آمریکاى لاتین نیز خطوط عقب نشینى را تعیین نکردند .
3. نقش شوراى امنیت : طرح شوروى شامل درخواست مجمع عمومى سازمان ملل متحد از شوراى امنیت به منظور اقدام عملى براى از میان برداشتن آثار تجاوز است ، و صراحتا از این شورا خواسته شده که به هنگام ضرورت و شکست تلاشها در جهت مجبور کردن اسرائیل به عقب نشینى از سرزمینهاى اشغالى ، فصل هفتم میثاق سازمان ملل متحد را اجرا کند .

فصل هفتم به شوراى امنیت اجازه مى دهد که اقدامات و مجازات لازم به منظور تحقق عقب نشینى اسرائیل را اتخاذ کند . اما طرح آمریکا چنین بود که مجمع عمومى از شوراى امنیت بخواهد که اوضاع خاورمیانه را مورد بررسى دقیق قرار دهد و طرح آسیا - آفریقا ، طرحى میان طرح شوروى و آمریکا ، به طورى که مجمع عمومى از شوراى امنیت بخواهد میزان پایبندى اسرائیل را به مواد بیانیه اى که متضمن عقب نشینى نیروهاى اسرائیل به مواضع پیش از 5 مه باشد ، مورد بررسى قرار دهد . و شورا حق خواهد داشت در صورتى که اسرائیل از این درخواست سرپیچى کند ، اقدامات مربوط به عقب نشینى آن را اتخاذ کند . طرح کشورهاى آمریکاى لاتین خواهان بود که شورا بررسى خود را نسبت به مشکل خاورمیانه ادامه دهد .

1. موارد دیگر : عبارت از موارد مربوط به پایان دادن به حالت جنگ ، زندگى مسالمت آمیز کشورها ، آزادى کشتیرانى و مشکل پناهندگان و غیره است . در حالى که طرحهاى شوروى و آلبانى به عقب نشینى نیروهاى اسرائیلى اکتفا شده بود ، طرح آسیا - آفریقا اولویت را به این موضوع اختصاص داد ، البته پس از تکمیل عقب نشینى و دیگر مسائل قانونى و سیاسى و انسانى . در زمانى که طرح کشورهاى آمریکاى لاتین ، مسأله عقب نشینى نیروهاى اسرائیلى را به پایان جنگ ربط داد ، طرح آمریکا این مسألهرا در جاى دیگرى مطرح کرد و اولویت را به مسائل دیگر اختصاص داد .

بدین گونه مجمع عمومى ، پنجمین دوره فوق العاده خود را بدون دستیابى به تصمیماتى که آثار تجاوزات اسرائیل را از میان بردارد و نظر اکثریت خواهان عقب نشینى نیروهاى اسرائیلى را تأمین کند ، پایان داد .

د - اصول راه حل سیاسى در شوراى امنیت :

على رغم توافق اطراف ذى ربط مبنى بر آتس بس ، تجاوزات اسرائیل نه تنها متوقف نشد بلکه ادامه یافت و شوراى امنیت به برخى از آنها رسیدگى کرد و جلساتى به منظور بررسى تجاوزات اسرائیل به مصر در 8 و 9 ژوئیه و 24 و 25 اکتبر 1967 برگزار کرد . سپس با درخواست مصر ، شوراى امنیت جلسه دیگرى در 9 نوامبر به منظور بررسى اوضاع بحرانى وخیم خاورمیانه ناشى از ادامه اشغال سرزمینهاى عربى توسط اسرائیل در 5/6/1967 ، برگزار کند . شورا به جلسات خود درباره بررسى مسأله تجاوز ادامه داد تا اینکه در تاریخ 22/11/1967 قطعنامه 242 ( 1967 ) را صادر کرد . در زمان بررسى مسأله فوق چهار طرح در برابر شورا بود :

1 - طرح پیشنهادى هند و مالى و نیجر :

طبق آن شورا خواهان عقب نشینى نیروهاى اسرائیل از تمامى سرزمینهاى اشغالى در درگیریهاى اخیر است و اقرار مى کند که هر کشورى حق دارد در چهارچوب مرزهاى خود زندگى مسالمت آمیز داشته باشد و امنیت و استقلال هر یک از کشورهاى منطقه را محترم بشمارد . این طرح خواهان پیدا کردن راه حل براى مشکل پناهندگان فلسطین و تضمین آزادى کشتیرانى است .

2 - طرح ایالات متحده آمریکا :

این طرح بر صلح عادلانه و همیشگى شامل عقب نشینى نیروها از سرزمین اشغالى و پایان دادن به جنگ و اعتراف و احترام متقابل کشورهاى منطقه در خصوص امنیت سرزمین و استقلالشان دور از تهدیدهاى زورمدارانه و همچنین خواهان تأمین آزادى کشتیرانى و یافتن راه حل عادلانه جهت آوارگان و ایجاد مناطق خلع سلاح شده و جلوگیرى از مسابقه تسلیحاتى در منطقه مى باشد .

3 - طرح اتحاد جماهیر شوروى :

شامل عقب نشینى فورى نیروهاى مسلح به مواضع پیش از 5 مه و اینکه هر دولتى در منطقه حق دارد به طور مستقل و در امنیت زندگى کند و هر کشورى استقلال و امنیت کشورهاى دیگر را محترم بشمارد ، مشکل پناهندگان عادلانه حل شود و جنگ و مسابقه تسلیحاتى به پایان برسد .

4 - طرح انگلستان :

طرح مورد توافق همگانى شوراى امنیت که منجر به صدور قطعنامه 242 در تاریخ 22/11/1967 شد . متن کامل آن چنین است ( ترجمه متن اصلى که به زبان انگلیسى است ) " شوراى امنیت ، ضمن ابراز نگرانى نسبت به اوضاع خطرناک خاورمیانه ، بر مشروع نبودن تسلط بر زمین در جنگ و پیکار و نیز تلاش براى ایجاد در جهت صلح دائم و عادلانه که هر یک از کشورهاى منطقه بتواند با امنیت زندگى کند تأکید مى نماید . و همچنین ضمن تأکید براینکه کشورهاى عضو ، منشور ملل متحد را قبول دارند ، پایبندى عملى خود را نسبت به ماده 2 منشور اعلام مى دارند "

" 1 - این ماده تأکید مى کند که اجراى منشور مستلزم صلح عادلانه و همیشگى در خاورمیانه است و باید هر یک از دو اصل زیر به اجرا گذاشته شود :

الف ) عقب نشینى نیروهاى اسرائیل از سرزمینهایى که در درگیریهاى اخیر اشغال شد ( متن این بند در زبان فرانسه و اسپانیایى و روسى و چینى چنین است : عقب نشینى نیروهاى اسرائیل از سرزمینهاى اشغال شده در درگیرى اخیر ) .

ب ) پایان دادن به کلیه ادعاها و یا حالتهاى جنگى و احترام به سیادت و وحدت سرزمین هر یک از کشورهاى منطقه و همچنین اعتراف به استقلال سیاسى آن ها و حق زندگى مسالمت آمیز در چهارچوب مرزهاى تأمین شده و شناخته شده و به دور از تهدیدهاى زورمدارانه .

1. همچنین به نیازمندى بندهاى زیر تأکید مى کند :

الف ) تضمین آزادى کشتیرانى در گذرگاههاى آبى بین المللى منطقه .

ب ) تحقق راه عادلانه براى پناهندگان .

ج ) تضمین احترام سرزمین و استقلال سیاسى کشورهاى منطقه از طریق انجام اقداماتى که از جمله آنها ، مناطق خلع سلاح شده مى باشد .

1. از دبیرکل خواسته شده که نماینده ویژه اى تعیین و او را روانه خاورمیانه کند تا با کشورهاى ذى ربط تماسهایى برقرار کند و به منظور ایجاد توافق و همکارى جهت تحقق راه حل مسالمت آمیز و قابل قبول براساس اصول این قطعنامه به تماسهاى خود ادامه دهد .
2. از دبیرکل خواسته شده که گزارشى در مورد تلاشهاى نماینده ویژه در کوتاهترین زمان ممکن به شوراى امنیت تقدیم کند .

مشورتهایى میان اعضاى شورا و نمایندگان کشورهاى عربى در فاصله 9 تا 22 نوامبر به نحو گسترده صورت مى گرفت و چشمها به طرح انگلستان به عنوان راه حل میانى طرحهاى دیگر دوخته مى شد . این طرح شاید از سوى ایالات متحده و اتحاد شوروى و برخى کشورهاى عربى نیز مورد پذیرش قرار مى گرفت . مصر و اردن در همان راستاى موافقت حرکت مى کردند در حالى که سوریه این طرح را نوعى عقب نشینى مى دانست ، زیرا خطوط مورد عقب نشینى نیروهاى اسرائیلى را به وضوح تعیین نکرده و توسعه غیرقانونى پیش از ژوئن 1967 اسرائیل را به رسمیت مى شناسد و همچنین عقب نشینى ، را مشروط به تحقق شرطهاى دیگر کرده نه اینکه عقب نشینى ، شرط اولیه تلاشهاى سیاسى سازنده باشد . علاوه بر این ، طرح یاد شده به ماهیت درگیرى که همانا مسأله فلسطین و حقوق ملت عرب فلسطینى است ، جز از دیدگاه ایجاد راه حل عادلانه براى مشکل آوارگان ، اشاره نمى کند و کلیه قطعنامه هاى مجمع عمومى را که از سال 1948 صادر شده و همچنان صادر مى شود و طبق آنها فلسطینیان حق بازگشت به سرزمین و املاکشان پیدا مى کنند ، نادیده مى گیرد .

نماینده انگلستان طرح خود را به عنوان طرحى که زاییده مشورتهاى فراوان بوده مطرح کرد و اعلام کرد که امکان هیچ گونه تغییرى هر چند کوچک در آن میسر نیست ، یا کلاً پذیرفته شود یا کلاً رد شود . هدف از این موضع گیرى آن بود که از هرگونه تلاش در جهت وارد نمودننشانه تخصیص و تعریف بر کلمه " سرزمین " در جمله : " عقب نشینى نیروهاى اسرائیلى از سرزمینهاى اشغالى در درگیریهاى اخیر " جلوگیرى به عمل آورد زیرا همچنان که در متن اصلى انگلیس آمده ، مى توان این جمله را به گونه اى تفسیر کرد که ضرورت عقب نشینى کامل و شامل را نشان ندهد و به اسرائیل اجازه دهد تا قسمتى از سرزمینهاى اشغالى را به منظور ایجاد مرز براى خود ، که آن را " مرزهاى امن " نامید ، دراختیار داشته باشد . لذا نمایندگان چندین کشور از قبیل فرانسه و اتحاد شوروى و مالى و هند و نیجریه و غیره پیش از رأى گیرى و بعد از آن اعلام کردند که دولتهاى متبوعشان عقب نشینى نیروهاى اسرائیلى از تمامى سرزمینهاى اشغالى پس از 5/6/1967 را از این طرح برداشت مى کنند .

با صدور قطعنامه 242 مرحله جدیدى آغاز شد که طى آن چهارچوب انقلاب فلسطین گسترش یافت و صحنه هاى نبرد مقاومت مسلحانه فلسطین روبه فزونى نهاد و به دنبال آن جنبشهاى ملى و آزادى بخش و نیروهاى پیشرو جهان از انقلاب فلسطین پیشتیبانى کردند و در این میان اسرائیل به اجراى طرح خود در انضمام گام به گام سرزمینهاى اشغالى و رد قطعنامه هاى سازمان ملل متحد و مبارزه با اصول و نادیده گرفتن آن ادامه مى داد . اوضاع بدین گونه بود تا اینکه جنگ 6/10/1973 رخ داد .

مآخذ :

1. مجموعه قطعنامه هاى شوراى امنیت و مجمع عمومى سازمان ملل متحد سال 1967 .
2. گزارش دبیرکل سازمان ملل متحد به مجمع عمومى درباره فعالیتهاى سازمان از 16 ژوئن 1966 تا 15 ژوئن 1967 ، سند شماره A/670 سازمان ملل ارسالى به مجمع عمومى در دوره 22 در سال 1967 .
3. گزارش شوراى امنیت به مجمع عمومى درباره مدت زمان بین نیمه سال 1966 تا نیمه سال 1967 ، سند شماره A/6702سازمان ملل ارسالى به بیست و دومین دوره مجمع عمومى در سال 1967 .
4. اسناد و صورت جلسات شوراى امنیت در مدت زمان بین 16 مه و 22 نوامبر 1967 .
5. اسناد و صورت جلسات پنجمین دوره فوق العاده مجمع عمومى از 17 ژوئن تا 18 سپتامبر 1967 .
6. الیومیات الفلسطینیة : جلد 4 و 5 ، 1967 ، جلد ششم 1968 بیروت .
7. دیب ، جورج : العدوان الاسرائیلى فى الامم المتحده ، بیروت 1968 .