بیانیه سه جانبه

این بیانیه در تاریخ 25/5/1990 از طرف ایالات متحده آمریکا ، انگلیس و فرانسه به دنبال برگزارى جلسه اى توسط وزیران خارجه این کشورها و به منظور سیاست گذارى جدید و متحد این کشورها در قبال درگیرى اعراب - اسرائیل و کل منطقه عربى صادر گردید .

این بیانیه شامل سه بند بود که اولین بند آن چنین مى گوید " کشورهاى سه گانه فوق نسبت به بالا بردن زمینه تسلیحاتى کشورهاى عربى و اسرائیل به اندازه اى معین براى تقویت امنیت داخلى خود و تأمین دفاع قانونى از خویش و دفاع از کل منطقه آگاهى دارد . " اما بند دوم بر تعهد پیشین دولتهاى منطقه بر عدم به کارگیرى سلاحهاى فرستاده شده براى آنها به اهداف تجاوزکارانه تأکید مى نماید .

بند سوم به عدم به کارگیرى زور بین کشورهاى سه گانه فوق به عنوان اعضاى ملل متحد در جهت مقابله با هرگونه تجاوز بر مرزها یاخطوط آتش بس تأکید مى نماید .

هدف از صدور این بیانیه جلوگیرى از درگیرى نظامى بین طرفهاى درگیر و متوقف ساختن مسابقه تسلیحاتى بین آنها و تحمیل رژیم صهیونیستى به عنوان امرى واقع در منطقه عربى بود .

بر مبناى این سیاست اولین گام عملى از طرف کشورهاى سه گانه فوق جهت از بین بردن اختلافات سیاسى آنها در قبال درگیرى اعراب - اسرائیل برداشته شد و براى این کار اقدام به ارسال سلاح به کشورهاى منطقه به عنوان این که تنها کشورهایى که مى توانند سلاح به آنها بفروشند نموده و از این راهها منافع استراتژیکى خود که در نتیجه دگرگونیهاى سیاسى جهانى و شدت گرفتن جنگ سرد پدید آمده بود . برآورده مى ساختند .

به دنبال امضاى قراردادهاى آتش بس بین بعضى از کشورهاى عربى و رژیم صهیونیستى در سال 1949 ، فرانسه و انگلیس به موجب قراردادهایى که قبلاً با کشورهاى سوریه و اردن و مصر و عراق بسته بودند ، اقدام به ارسال مقادیرى تسلیحات به این کشورها نمودند در حالى که رژیم صهیونیستى از راههاى مخفى مقدار بسیار زیادى سلاح از منابع مختلفى دریافت مى کرد چون قرارداد مشابهى بین آن رژیم و کشورهاى مذکور امضا شده بود . همچنین ایالات متحده آمریکا و از زبان رئیس جمهورى آن کشور ( ترومن ) در 15/5/1948 یک روز بعد از تأسیس رژیم صهیونیستى اعلام نمود که این کشور تمایل دارد نسبت به تحریم تسلیحاتى آمریکا به منطقه تجدیدنظر نماید ، و تسلیحاتى را که شرکتهاى مختلف آمریکایى به طور مخفیانه به رژیم صهیونیستى ارسال مى داشتند را نادیده گرفت . اما مستلزمات جدید منافع استراتژیکى کشورهاى سه گانه فوق در ضرورت ارسال نسبت مشخص از سلاح به کشورهاى منطقه به شرط عدم استعمال آن در درگیریهاى عربى - اسرائیل نهفته بود و این کشورها مى بایست سلاحهاى ارسالى را در امنیت داخلى - و دفاع از خود و دفاع از کل منطقه به کار گیرند .

کشورهاى سه گانه مذکور به دلیل تحولاتسیاسى که به دنبال تشکیل رژیم صهیونیستى ، در کشورهاى عربى ظاهر شده بود و نظر به این که براى استرداد حقوق عربى در فلسطین به سلاح بیشتر نیازمند بودند و گرایش سیاسى به اتحاد جماهیر شوروى ( سابق ) افزایش یافته بود ، خواهان تقویت امنیت داخلى این کشورها گردیدند . همچنین ، شرط دفاع از خود ، در توافق کشورهاى سه گانه به تضمین وضعیت موجود و عدم اجازه به ایجاد هرگونه تغییر در مرزها یا خطوط آتش بس در منطقه هرگونه تلاش در این خصوص از طرف کشورهاى درگیر ، مربوط مى شد . وجه سوم این درخواستها بین رفتن اختلافات بین کشورهاى عربى و رژیم صهیونیستى به منظور همکارى کلیه کشورهاى منطقه در جهت دفاع از منافع این سه کشور بود .

همچنین مى خواستند از رشد و انتشار خطر اتحاد جماهیر شوروى ( سابق ) بکاهند و این امر مستلزم مهار کشورهاى عربى در چارچوب سازمان دفاعى غرب بود .

بیانیه سه جانبه براى رژیم صهیونیستى دستاوردهاى زیادى به همراه داشت به کمک رسانى علنى به این رژیم از طرف دولتهاى سه گانه ؛ تثبیت خطوط آتش بس ( غیر از مرزهایى که در زمان تقسیم فلسطین ترسیم شده بود ) و همچنین ، تعهد کشورهاى عربى و پیشبرد این واقعیت در جهت همکارى براى دفاع از منافع غرب از جمله این دستاوردها بود . اما در ارتباط با کشورهاى عربى ، بیانیه تأکید داشت که هیچ گونه تغییرى در مرزهاى موجود چه با زور و چه با تهدید نباید ایجاد شود همچنین گفته مى شود که این بیانیه ، انضمام بخش شرقى فلسطین به اردن را که در داخل جامعه کشورهاى عربى باعث اختلاف شده بود تضمین نمود . این بیانیه همچنین جلوى هر گونه تلاش کشورهاى عربى براى گرایش به اتحاد جماهیر شوروى جهت دریافت سلاح را مسدود ساخت و پیمان دفاع مشترک کشورهاى عربى را که اندکى قبل از صدور این بیانیه در سال 1950 صادر شده بود تضعیف نمود . همچنین بر عدم توسل به زور در بین کشورهاى منطقه به منظور جلوگیرى از درگیرى اعراب - اسرائیل تأکید داشت و تشکیل جبهه اى عربى - اسرائیلى جهت دفاع از کل منطقه را خواستار شد .

اما در مورد خود کشورهاى سه گانه مذکور ، ورود ایالات متحده آمریکا براى اولین بار به عنوان عامل و بازیگر اصلى و علنى در تعیین سرنوشت منطقه عربى براى نجات وضعیت اسفبار انگلیس در این منطقه بود . همچنین آمریکا در منطقه به مناطق نفوذ کشورهاى سه گانه نقش مهمى ایفا کرد . این کار با روشى انجام گرفت که طى آن توسط سفیران سه کشور صادر کننده این بیانیه به کشورهاى منطقه اعلام شد . بیانیه جامعه عرب که در 21/6/1950 پیرامون این بیانیه صادر شد چنین مى گوید : " امیدواریم که این بیانیه خواهان تقسیم خاورمیانه به مناطق تحت نفوذ نباشد " هچنین بنابر استراتژى جهانى جدید کشورهاى سه گانه ، جهت تضمین ادامه جریان نفت به اروپاى غربى و به ویژه کشورهاى عضو ناتو ( پیمان آتلانتیک شمالى ) مى بایست هیچ گونه درگیرى در منطقه به وقوع نپیوندد . پیمان ناتو در سال 1949 تأسیس شد و همچنین براى تأمین سلامت خطوط ارتباطات جهت منافع این کشورها و افزایش امکانات پیشبرد طرح ترومن که در سال 1947 صادر شده بود ، مى بایست منطقه خاورمیانه به عنوان جزئى از کمربند محاصرهاتحاد جماهیر شوروى ( سابق ) محسوب گردد .

کشورهاى سه گانه مذکور با صدور این بیانیه ، از صلاحیت خود به عنوان اعضاى جامعه ملل متحد پا را فراتر نهادند چرا که تصمیم آنها در مورد خطوط آتش بس بین کشورهاى عربى و رژیم صهیونیستى ، مرزهاى آنها را امرى واقع تلقى مى کرد و قرار تقسیم صادره از سوى ملل متحد در سال 1947 را ملغى مى نمود ، و وضع جدید را خارج از چارچوب سازمان بین المللى تثبیت مى کرد . در همین حال بهانه مى آوردند که ما به عنوان اعضاى سازمان ملل در صورت بروز هرگونه رویدادى جهت تلاش براى تغییر مرزها یا خطوط آتش بس ، مداخله خواهیم کرد .

صدور این بیانیه واکنشهاى مختلفى درپى داشت . رژیم صهیونیستى در حالى که به طور ضمنى خیلى به آن خوشامد گفته بود اما رسماً سکوت اختیار نمود ، اما کشورهاى عضو جامعه عرب ، بیانیه اى صادر کرده و بدون رد کردن تمامى بیانیه نسبت به بعضى از نکات آن ملاحظاتى ارائه دادند . این بیانیه هیچ گونه تعهدى را موجب نمى شد .

اما تحولاتى که در کشورهاى عربى و جهان به وجود آمد بسیارى از اصول این بیانیه را خراب نمود و سپس هنگامى که فرانسه و انگلیس در سال 1956 همکارى خود را با اسرائیل در تجاوز علیه مصر اثبات کردند تمام مفاد این بیانیه لغو گردید .

مآخذ :

1. العظم ، خالد : المذکرات ، بیروت 1973 .
2. العارف ، عارف : النکبة ، ج 4 ، بیروت 1956 .
3. Elkashef, A. : united states policy towasds Arab. Israeli Arms Race,Berirut 1969.
4. Satran, N : The united states policy Israel,Cambridge ( Mass ) 1963.