آتسزبن اوق خوارزمی ( 471ه - /1079م )
معین الدین آتسز یا أطسز از سران مشهور ترکمانها ، پس از فتح شام توسط سلجوقیان ( نک : سلجوقیان ) بود . او خود را الملک المقدم لقب داد . مقریزی مورخ ، او را بزرگ ترکها نامیده است . در سال 463ه - /1071م سعی کرد تا دمشق را تسخیر کند . او ابتدا شهر را محاصره کرد و از ورود آذوقه به آن جلوگیری نمود او چون نتوانست کاری انجام دهد به سوی فلسطین روانه شد و شهر رمله را فتح کرد . سپس بیت‌المقدس را که لشکریان فاطمیان مصر در آن متحصن شده بودند محاصره کرد و بر مناطق نزدیک بیت‌المقدس به‌جز عسقلان استیلا یافت . طبریه را نیز فتح کرد . پیروزی‌های پی‌درپی ، او را واداشت تا بار دیگر به بیت‌المقدس حمله کند و آن را فتح نماید و مرکز حکومت خود قرار دهد . او در فلسطین به فنع خلافت عباسیان و سلطان سلجوقی به‌جای فاطمیان به‌پا خاست . در سال 467ه - /1075م آتسز شهر عکا را فتح کرد و امیر آن شکلی بن أوق را بیرون راند ولی وی به پسرعموی سلطان آلپ ارسلان پناه برد و او را به جنگ با آتسز تشویق کرد . پس از آن آتسز برای جنگ با آنها از بیت‌المقدس خارج شد و در جنگی که کرد آنها را شکست داد . پس از آنکه آتسز حاکم بدون رقیب فلسطین و مناطق جنوبی شام گشت ، ملکشاه سلجوقی بر حکومت او صحه گذاشت و نیروهای نظامی خود را برای فتح دمشق به کمک او فرستاد . در آن زمان دمشق در دست والیان فاطمی بود و از مشکلات اقتصادی و سوء مدیریت رنج می‌برد . این وضعیت به آتسز فرصت داد تا به آن حمله کند که پس از یک محاصره سنگین در سال 468ه - /1076م شهر سقوط کرد . در این زمان آتسز به فکر تسخیر مصر و پایان دادن به حکومت فاطمیان در آنجا افتاد . فرار عده‌ای از فرماندهان به‌همراه سربازانشان پس از آنکه با امیر لشکر فاطمی ( بدر جمالی ) اختلاف پیدا کردند او را در این فکر مصمم کرد . آتسز پیشروی خود را به‌سوی مصر در سال 469 ه - /1076م شروعن کرد و در حالی که حدود بیست‌هزار سرباز ترکمن و کرد و عرب با خود همراه داشت ، نبرد سرنوشت‌سازی روی داد که به فرار آتسز انجامید . او به‌سوی فلسطین عقب‌نشینی کرد و لشکریان فاطمی مصر او را تا رمله تعقیب کردند . در اینجا شمار زیادی از همراهان او کشته شدند . همچنین اهالی غزه و رمله و دمشق نیز علیه او شورش کردند .
وقتی استز به بیت‌المقدس مرکز حکومتش بازگشت ، مردم شهر به رهبری قاضی آن شهر متحصن شده بودند و او را به شهر راه ندادند . مکاتبات او با مردم شهر نتیجه‌ای نداد . ولی او توانست مقاومت شهر را درهم بشکند و وارد آن شود . وی نزدیک به 3 هزار انسان را کشت و بسیاری از مردم به مسجد صخره و جامع پناه بردند . سپس او به‌طرف رمله حرکت کرد . اما در آنجا کسی را نیافت چون مردم شهر را ترک کرده بودند . او بیشتر مردم غزه را به قتل رساند سپس شهر یافا را محاصره کرد و قبل از آنکه به دمشق باز گردد ، حصار و باروی آن را ویران ساخت .
امیر بدرجمالی سرکردۀ لشکریان فاطمی ، آتسز خوارزمی را از یاد نبرد . او لشکر بزرگی را سازماندهی کرد و آن را در سال 480ه - /1078م به شام فرستاد . این لشکر بر فلسطین و مناطق اطراف دمشق استیلا یافت و شهر را در محاصرۀ شدید قرار داد . این بحران آتسز را واداشت تا از تاج‌الدوله بن‌آلپ ارسلان کمک بخواهد . ولی این یک فرصت را غنیمت شمرد و دمشق را تسخیر کرد سپس تصمیم گرفت که حکومت دمشق را برای خو نگه دارد و آتسز را گرفت و در زندنان خفه کرد .
مآخذ :
- ابن فلانسی : ذیل تاریخ دمشق ، بیروتو ، 1908 .
- ابن اثیر : الکامل فی التاریخ ، قاهره ، 1303 ه - .
- سرور ، جمال‌الدین : النقود الفاطمی فی بلاد الشام و العراق ، قاهره ، 1964 .
- عاشور ، سعید عبدالفتاح ، الحرکة الصلیبیه ، قاهر 1964 .
- زکار ، سهیل : مدخل الی تاریخ الحروب الصلیبیه ، بیروت ، 1972 .
- Ateya,A.s : The crusades, Histoigraphy and Bibliography, Bloooming ton 1969.
