مسجدالاقصی

مسجدالاقصی اولین قبله مسلمانان و محل معراج حضرت پیامبر ( ص ) است و سومین حرم پس از حرمین شریفین می باشد . در گذشته نام مسجد الاقصی تمامی حرم قدس شریف و آنچه که در آن موجود است اطلاق می شد ، مهمترین آنها گنبد شریف الصخره است که خلیفه عبدالملک در سال 705 م آن را به پایان برد . این اثر یکی از آثار بزرگ اسلامی به شمار می رود ، اما امروزه این نام تنها بر مسجد بزرگی که در جنوب میدان حرم واقع شده گفته می شود .

بیشتر مورخان مسلمان از جمله بشاری مقدسی ، شهاب الدین احمدبن محمد مقدسی ، مجیرالدین حنبلی و

سیوطی بنای مسجد الاقصی را به عبدالملک بن مروان خلیفه اموی نسبت داده و می گویند که او این مسجد را در سال 72 ه/691 م بنا کرده است . برخی دیگر از مورخان مانند ابن البطرین ، ابن الاثیر و ابن الطقطقی بنای مسجد را به ولید بن عبدالملک ( که از سال 86 تا 69 ه/705 تا 714 م حکومت داشت ) نسبت می دهند .

مجموعه هایی از اوراق پستی که مراسلاتی بین قرة بن شریک عامل امویان در مصر ( 90 - 69 ه/709 - 714 م ) و یکی از حاکمان صعید را در خود داشته و در آنها سخن از کارگرانی که عهده دار ساخت مسجد قدس هستند به میان آمده مؤد نظر دوم می باشند . این اوراق به طور قاطع دلالت دارند که کار ساخت در حدود سال 90 ه/709 م در جریان بوده و این مطلب بدین معنی است که بانی مسجد ولیدبن عبدالملک بوده است و اوست که ساخت مسجد را به پایان رسانده است .

ساخت مسجد فعلی تفاوت بسیاری با ساخت امویان دارد . این مسجد پس از حکومت امویان ساخته شده و چندین بار مرمت شده است . طول مسجد الاقصی به 80 متر و عرض آن به 55 متر می رسد . در این مسجد هفت رواق شامل رواق میانه وسه رواق در جهت شرق وسه رواق در جهت غرب وجود دارد که بر روی 53 ستون مرمری و 49 ستون مربع شکل سنگی استوار است .

بر بالای مسجد گنبدی وجود داشته و این مسجد دارای یازده در است . هفت در در قسمت شمال و یکی در شرق و دوتا در غرب و یکی در جنوب می باشد . درهای

مسجد در زمان امویان از طلا و نقره پوشیده شده بود ، اما ابوجعفر منصور فرمان داد که صفحات طلا و نقره را کندند و به دینار تبدیل نمودند و به مصرف مسجد رساندند .

در اواخر حکومت اموی ( 130 ه/747 م ) زلزله ای به وقوع پیوست که به واسطه آن شرق و غرب مسجد فرو ریخت و در زمان منصور خلیفه عباسی در سال 141 ه/758 م بازسازی مسجد انجام گرفت . در سال 158 ه/774 بنایی که منصور ساخته بود بار دیگر در اثر زلزله فرو ریخت و مهدی خلفه عباسی فرمان به تجدید بنای آن داد . این بار مسجد محکم تر و با هزینه بیشتری ساخته شد که از یک رواق میانه بزرگ که بر روی پایه های سنگی برپا شده تشکیل شده که از هر طرف هفت رواق موازی با آن و دارای ارتفاعی کمتر آن را در میان گرفته بودند .

در سال 425 ه/1033 م مسجدالاقصی با زلزله ای دیگر به نسبت زیادی خراب گردیده و ظاهر لاعزاز دین الله خلیفه فاطمی آن را تعمیر کرده و با حذف چهار رواق از هر طرف شرق و غرب مسجد ، مساحت آن را تنگتر و کمتر نمود . هفت دری که امروزه در شمال مسجد وجود دارد ساخت ظاهر خلیفه فاطمی بوده و همچنین بخش بزرگی از ساختمان امروزی مسجد الاقصی ، قبل از تعمیراتی که در این قرن بر روی آنها انجام شد به این خلیفه بر می گردد .

زمانی که صلیبی ها بیت المقدس را اشغال کردند نشانه های مسجد را تغییر داده و گوشه ای از آن را به عنوان کلیسا و قسمتی دیگر را به عنوان محلی برای اسب سواران اسبتاریه ( سواران سواره نظام ) و انبار مهمات خود تبدیل کردند . ولی زمانی که صلاح الدین ایوبی بیت المقدس را آزاد نمود فرمان تعمیر مسجد الاقصی و بازسازی آن را مثل پیش از اشغال آنجا توسط صلیبی ها صادر کرد . صلاح الدین ایوبی محراب مسجد را تجدید بنا نمود و آن را کاشیکاری کرد منبر با شکوهی را که نورالدین محمود بن رنگی فرمان ساخت آن را برای مسجد الاقصی داده بود از شهر حلب آورده و در مسجد جای داد .

در سال 614 ه/1217 م پادشاه بزرگ عیسی ابن احمدبن ایوب رواق شمالی مسجد را که شامل هفت طاق در مقابل هفت در مسجد می باشد ایجاد نمود .

پادشاهان ممالیک و پس از آنها عثمانیها اصلاحات و تعمیرات زیادی در مسجد الاقصی انجام داده اما صورت عمومی آن از دوره ایوبیها تاکنون تغییر نیافته است .

در اوایل قرن پانزدهم برخی از قسمتهای مسجد مورد مرمت قرار گرفت و گنبد و درهای شمالی آن ساخته شد .

در قرن حاضر عملیات تعمیر گسترده ای در مسجد انجام پذیرفته که یکی از آنها که به منظور استحکام بخشی گنبد و ساختمان به طور کلی انجام شد در سال 1344 ه/1925 م پایان پذیرفت .

در سال 1927 ضایعاتی به مسجد وارد آمد ، لذا مجلس اعلای اسلامی به منظور تعمیر و بازسازی مسجد از کشورهای عربی و اسلامی استمداد کرد . بزرگترین و مهمترین مرحله این عمران برداشتن ستونهای قدیمی بود که گنبد بر روی آنها استوار بود و به جای آنها شصت ستون جدید که پی آنها از بتن مسلح بود قرار داده شد .

پس از آن در اثر زلزله ای دیگر ، به برخی از رواقها و اجزای مسجد صدمه وارد شد . لذا در بین سالهای 1938/1357 ه تا 1943/1363 ه عملیات دیگری برای بازسازی این مسجد با نظارت مجلس اعلای اسلامی انجام گرفت که مجلس اعلای اسلامی با استفاده از اموال اوقاف به مرمت آن پرداخت و طی آن رواق شرقی مسجد ویران گردید و دوباره بازسازی شد و رواق میانی نیز که از زمان بازسازی آن توسط فاطمیان پابرجا مانده بود تخریب و سپس بازسازی گردید .

مسجد الاقصی در طول تاریخ تأثیر فراوانی در زندگی دینی ، اجتماعی ، فرهنگی و سیاسی فلسطین داشته است . این مسجد همواره در طول زمانها محل و مرکز فعالیتهای تدریسی بوده است و یکی از بزرگترین مراکز آموزشی و دینی اسلام می باشد . همچنین مرکز گردهمائیهای بزرگ دینی سیاسی مسلمانان در بیت المقدس بوده است . در آن زمان اجتماعات بزرگی در آنجا برگزار می گردید و فرمانها و بخشنامه های سلطنتی و نیز حکم تعیین کارمندان ارشد صادر می شد .

در تاریخ 21/8/1969 مسجدالاقصی توسط و صهیونیستها به آتش کشیده شد . در پی آن رژیم صهیونیستی اعلام نمود که یک فرد دیوانه به نام " موهان " مسجد الاقصی را به آتش کشید . اما آثار حریق دلالت برآن دارد که اشخاص دیگری " موهان " را در آتش زدن مسجد از خارج و از یکی از پنجره های مشرف بر محله المغاربه ( که اسرائیلی ها آن را منهدم ساختند ) هدایت و یاری می کرده اند .

بخش به آتش کشیده شده مسجد 1500 متر مربع از 4400 متر مربع مساحت کلی مسجد را در بر می گرفت . منبر صلاح الدین ایوبی ، مسجد عمر ، محراب زکریا ، مقام الاربعین ، سه رواق ممتد از جنوب به شمال با ستونها و ایوانها و تزئینات سقفی که به سطح مسجد فرو ریخت ، دو ستون اصلی که حامل گنبد بود ، اجزایی از گنبدداخلی که با چوب مزین شده بود ، محراب و دیوار جنوبی ، پوشش مرمری و 48 پنجره گچی ، شیشه های رنگی و فرشها ، سوره اسرا که با کاشی های معرق و مذهب نوشته شده بود و از بالای محراب به سوی شرق امتداد داشت و بسیاری از تزئینات و آیات قرآنی طی این آتش سوزی از بین رفت .

مآخذ :

1. نجم ، رائف یوسف : کنوزالقدس ، مؤسسه آل البیت ، چاپ اول ، 1983 .
2. حنبلی ، مجیرالدین : الانس الجلیل به تاریخ القدس و الخلیل ، نجف 1968 .
3. عابدی ، محمود : الاثار اسلامیه فی الفلسطین و الاردن ، عمان 1973 .
4. عارف ، عارف : تاریخ قبه الصخرة المبارکة و المسجد الاقصی المبارک ، القدس 1955 .
5. مقدسی : احسن التقاسیم فی معرفة الاقالیم ، لیون 1906 .