مؤسسه مطالعات فلسطین

یکی از بزرگترین ، قدیمی ترین و مهمترین مراکز مطالعاتی فلسطین که در حوزه مطالعاتی و تحقیقاتی فعالیت می کند مؤسسه مطالعات فلسطین ( مؤسسه الدراسات الفلسطینیه ) است . فکر ایجاد این مؤسسه از سال 1961 در ذهن عده ای از متفکران عرب بود و این فکر در سال 1963 با ایجاد این مرکز در بیروت عملی شد .

الف - معرفی :

مؤسسه مطالعات فلسطین در تاریخ 12/12/1963 و بنابر درخواست مؤسسان آن به عنوان یک جمعیت لبنانی ، تأسیس شد . مشورتها برای تأسیس این مؤسسه از سال 1961 بین سه نفر از متفکران مقیم بیروت آغاز شده بود . این سه نفر عبارت بودند از : دکتر قسطنطین زریق ( متوفی به سال 2000 ) ، استاد ولید الخالدی دبیر کل کنونی مؤسسه - - که از ابتدای تأسیس تاکنون مسئولیت این مؤسسه را برعهده داشته است - - و استاد برهان الدجانی ( متوفی به سال 2000 ) . پس از مدتی دامنه مشورتها گسترده شد و عده دیگری هم به این گروه اضافه شدند که هیأت مدیره این مؤسسه را تشکیل می دادند .

اداره این مؤسسه زیرنظر هیأت امنا صورت می پذیرد که متشکل از 40 شخصیت از کشورهای عربی مختلف است و وظیفه آن ترسیم سیاستهای کلان مؤسسه ، برنامه ریزی برای طرحهای موردنظر مؤسسه و تشخیص اولویتهای مطالعاتی و تحقیقاتی است . این اولویتها براساس نیازها و تحولاتی که در منازعه اعراب و اسرائیل به وجود می آیند ، مشخص می شوند . تأمین منابع مالی و نظارت بر نحوه هزینه شدن آنها و به طور کلی نظارت بر تمام فعالیتهای مؤسسه مطالعات فلسطین ، برعهده هیأت امناست . شایان ذکر است که شخصیتهای برجسته این مؤسسه عبارتند از :

1. ولید الخالدی ؛ دبیر کل مؤسسه مطالعات فلسطین .
2. هشام نشابه ؛ رئیس هیأت مدیره .
3. محمد سوید ؛ رئیس دفتر بیروت .
4. احمد خلیفه ؛ مدیر مجله مطالعات فلسطین .
5. الیاس صنبر ؛ سردبیر مجله مطالعات فلسطین به زبان انگلیسی .
6. منی نصولی ؛ رئیس کتابخانه مؤسسه مطالعات فلسطین .
7. دکتر قسطنطین زریق ؛ رئیس افتخاری مؤسسه .
8. لیندا باتلر ؛ قائم مقام دفتر واشنگتن .
9. الیاس سانبر ؛ رئیس دفتر پاریس .
10. سلیم تماری ؛ رئیس مؤسسه مطالعات بیت المقدس .

ب - ساختار مؤسسه :

مؤسسه مطالعات فلسطین تشکیل شده است از :

1. هیأت امنا متشکل از 40 شخصیت عربی که هر

سال یک مرتبه تشکیل جلسه داده و برنامه های مطالعاتی ، بودجه و گزارش های مالی و مدیریتی را مورد بررسی و تصویب قرار می دهد .

1. کمیته اجرایی که توسط هیأت امنا و از بین اعضای آن به مدت سه سال انتخاب می شود .
2. کمیته مالی مرکزی که توسط هیأت امنا و از بین اعضا تعیین می شود و وظیفه آن رسیدگی به مسائل مالی و تعیین سیاستهای مالی مؤسسه است .
3. کمیته تحقیقات مرکزی که توسط کمیته اجرایی تعیین می شود و ضمن بررسی طرحهای تحقیقاتی توصیه های خود را به کمیته اجرایی ارائه می کند .
4. کمیته اداری ، متشکل از مدیران دفاتر مؤسسه ورؤسای هیأت تحریریه مجلات که ریاست آن را دبیر کل برعهده دارد و به منظور هماهنگی فعالیت دفاتر مؤسسه به صورت دوره ای ، جلسات خود را برگزار می کند .
5. کمیته رؤسای هیأت تحریریه مجلات که توسط کمیته اجرایی تعیین می شود . ریاست این کمیته برعهده دبیر کل بوده و وظیفه آن هم هماهنگی بین چهار مجله مؤسسه است که به صورت دوره ای منتشر می شوند .
6. کمیته کتابخانه به ریاست یکی از اعضای کمیته اجرایی و دبیر کتابخانه و عضویت پنج نفر از اعضای کمیته تحقیقات .
7. کمیته اینترنت که ریاست آن را یکی از اعضای کمیته اجرایی برعهده دارد و چهار نفر از اعضای کمیته تحقیقات و دبیر کتابخانه اعضای این کمیته را تشکیل می دهند .
8. فعالان دفاتر مؤسسه در قسمت ها و اداره های مختلف .

ج - اهداف مؤسسه :

آنچه مؤسسه مطالعات فلسطین به عنوان اهداف و اصول برای خود مشخص کرده است ، به طور خلاصه عبارتند از :

1. توجه به قضیه فلسطین و منازعه اعراب و صهیونیستها از زاویه منافع جمعی عربی .
2. استقلال در عمل و عدم وابستگی به هیچ دولت ، حزب یا گروه .
3. محدود کردن فعالیتها به بخشهای علمی ، تحقیقاتی و رسانه ای که مخاطب آنها هم نخبگان عرب و غیرعرب خواهند بود .
4. فاصله گرفتن از فعالیتهای سیاسی مستقیم و اختلافاتی که بین کشورها و طرف های عربی وجود دارد .
5. واقع نگری و دوری از انفعال ، تحریک پذیری ، نژادپرستی و بی حرمتی در تمام فعالیتهای مؤسسه و کتاب هایی که منتشر می کند .
6. داوطلبانه بودن فعالیت اعضای هیأت امنا و کمیته اجرایی مؤسسه .

د - فعالیتها :

مؤسسه مطالعات فلسطین به عنوان یکی از بزرگترین و قدیمی ترین مراکز مطالعاتی جهان عرب که به موضوع فلسطین می پردازد ، فعالیتها و تولیدات علمی خود را به صورتهای مختلفی ارائه می کند :

1 - کتابها :

یکی از مهمترین بخشهایی که مرکز مطالعات فلسطین در آن مشغول فعالیت است ، تهیه ، چاپ و نشر کتاب هایی است که با قضیه فلسطین ارتباط دارند . در این کتاب ها که براساس محورهای موضوعی طبقه بندی شده اند ، به بررسی موضوعات زیر پرداخته می شود : منازعه اعراب و اسرائیل ، اسرائیل و صهیونیسم ، فلسطین ، فلسطینیان ، تاریخ ، مسائل اجتماعی ، شهرها و روستاها ، مذاکرات صلح ، اسناد ، آب ها ، شهرکها ، قدس ، روابط خارجی ، امور نظامی ، زندگینامه ها ، اقتصاد و ادبیات و هنر .

هر چند بخش عمده کتاب های تولیدی مؤسسه مطالعات فلسطین به زبان عربی چاپ شده ، اما تعداد زیادی کتاب نیز به زبان فرانسوی و انگلیسی چاپ و منتشر شده اند .

برخی از جدیدترین کتاب هایی که توسط این مؤسسه منتشر شده اند ، عبارتند از : افسانه توسعه در فلسطین ، نوشته خلیل نخله ( 2004 ) ، اسرائیل ؛ راهنمای سال 2004 ، تنظیم از رئیس هیأت تحریریه ( 2004 ) ، مذاکرات فلسطین از اسلو تا نقشه راه ، نوشته احمد قریع ( 2005 ) ، تحولات خانواده های فلسطینی در کشورهای دیگر ، نوشته باسم سرحان ( 2005 ) ، دفاع از حیفا و قضیه فلسطین ، خاطرات رشید الحاج ابراهیم ، ( 2005 ) ، پیشگامان نهضت در فلسطین ، نوشته حنا ابوحنا ، ( 2005 ) ، فلسطینیان در اروپا ، به قلم عباس شبلاق ( 2005 ) ، فلسطین در سینما ، اثر قیس الزبیدی ( 2006 ) و فلسطین در دوره های ایوبی و مملوکی ، نوشته خلیل عثامنه ( 2006 ) .

2 - تحقیقات و مطالعات :

مرکز مطالعات فلسطین دارای بخشها و اداره هایی است که در زمینه تحقیق ، تألیف ، ترجمه و نشر مطالبی که به صورت تخصصی در مورد آنها کار می شود ، فعالیت می کنند . در این تحقیقات ، تأکید و تمرکز بر مسائل زیر است :

1. بررسی ها و تحقیقاتی در مورد استراتژی های اسرائیل و طرف های بین المللی و همین طور مسائل مطرح شده در مذاکرات عربی و اسرائیلی .
2. تحقیقاتی در مورد مراحل و تحولات منازعه اعراب و اسرائیل .
3. مطالعات و تحقیقات در مورد میراث و تاریخ فلسطینیان .
4. ترجمه منابع اسرائیلی از عبری به عربی ، از جمله سخنرانی های کنست ، خاطرات شخصیتهای برجستهصهیونیستی و...
5. ترجمه کتاب های برگزیده انگلیسی ، فرانسوی و عبری در ارتباط با موارد فوق .

اکثر این تحقیقات و مطالعات به سه زبان عربی ، انگلیسی و فرانسوی منتشر می شوند .

3 - مجلات :

مؤسسه مطالعات فلسطین ، چهار مجله به صورت فصلنامه و به سه زبان عربی ، انگلیسی و فرانسوی منتشر می کند که هر کدام به صورت تخصصی به موضوعات مرتبط با قضیه فلسطین می پردازد .

• مجله " الدراسات الفلسطینیه " : این مجله به عنوان ارگان رسمی مؤسسه مطالعات فلسطین به زبان عربی از سال 1990 به صورت همزمان در لندن و بیروت چاپ می شود . ضمن اینکه یک چاپ ویژه هم برای رام الله در کرانه باختری دارد .

در این مجله ، آخرین تحولات مربوط به مسائل فلسطین ، منازعه اعراب و اسرائیل ، سیاستها و رویکردهای اسرائیلی ، عربی و فلسطینی ، سیاستهای بین المللی در مورد منطقه خاورمیانه و برخی مسائل تاریخی و فرهنگی مورد بررسی قرار می گیرند . ریاست هیأت تحریریه این مجله هم برعهده دکتر احمد سامح الخالدی است .

1 ) مجله : " Revued e Tudes Palestiniennes "

این مجله از سال 1981 به زبان فرانسوی چاپ ، به صورت مستقل در دفتر مؤسسه در پاریس منتشر و توسط یکی از مهمترین مراکز انتشاراتی فرانسوی به نام Les Editions de Minuitتوزیع می شود . مجله مذکور در فرانسه ، مسائل مربوط به فلسطین و منازعه اعراب و اسرائیل را برای آگاهی و اطلاع فرانسوی زبان ها بررسی و ارائه می کند . شایان ذکر است که ریاست هیأت تحریریه این مجله برعهده دکتر الیاس هنبر مدیر دفتر پاریس مؤسسه مطالعات فلسطین است .

2 ) مجله : Jerusalem Quarteuly

این مجله که ویژه مسائل مربوط به شهر قدس است به زبان انگلیسی منتشر می شود و به بررسی گذشته و حال مسائل مربوط به قدس می پردازد و تأکید آن بر روابط تاریخی و معاصر فلسطینیان با این شهر است . تقسیم قدس ، مالکیت اراضی ، احداث شهرکها ، قوانین جدید که باعث محدودیت اعراب در این شهر می شود و استراتژی هایی که در مذاکرات نهایی صلح برای شهر قدس در نظر گرفته شده اند از جمله مسائلی محسوب می شوند که در این مجله به آنها پرداخته می شود . ریاست هیأت تحریریه این مجله هم برعهده دکتر سلیم التماری ، مدیر دفتر قدس مؤسسه مطالعات فلسطین است .

3 ) مجله : The Journal of Palestine Studies

این مجله که یکی از مهمترین تولیدات مؤسسه مطالعات فلسطین است ، از سال 1971 منتشر می شود انجام این کار هم برعهده چاپخانه دانشگاه کالیفرنیا است که به نفع مؤسسه اقدام به چاپ ، نشر و توزیع آن می کند . این نشریه که به زبان انگلیسی چاپ می شود مسائل مربوط به فلسطین ، منازعه اعراب و اسرائیل ، استراتژی های اسرائیل و طرفهای بین المللی در مورد خاورمیانه را بررسی می کند .

ضمن اینکه این مجله تریبونی برای بیان نظرات بسیاری از نویسندگان ، محققان ، سیاستمداران ، تحلیل گران و روزنامه نگاران از کشورهای مختلف است ، گفت وگوهایی با شخصیتهای برجسته در آن به چاپ می رسد و بسیاری از کتابهای مهم چاپ شده به زبان های عربی ، عبری و انگلیسی ، در این مجله معرفی می شوند . ریاست هیأت تحریریه این مجله هم برعهده دکتر رشید الخالدی است .

4 - کتابخانه :

کتابخانه مؤسسه مطالعات فلسطین همزمان با تأسیس این مؤسسه در سال 1963 تأسیس شده و یکی از اهداف اصلی راه اندازی مؤسسه بوده است که از طریق آن به حفظ میراث فرهنگی و فکری فلسطین توجه می شود . امروزه این کتابخانه به یکی از منحصر به فردترین کتابخانه های جهان تبدیل شده که کتاب های موجود در آن به موضوع فلسطین و منازعه اعراب و اسرائیل اختصاص دارد . این کتابخانه که در بیروت قرار دارد ، بیش از 50 هزار جلد کتاب و صدها هزار نشریه و روزنامه را در خود جای داده است . محتویات این کتابخانه را می توان به صورت زیر تقسیم کرد :

1 ) کتابها :

شامل کتاب های مرجع ، فرهنگ ، اطلس ها و کتاب های آماری و مجموعه ای از کتاب های نادر و کمیاب در مورد فلسطین .

2 ) نشریات :

شامل تعداد زیادی مجله و روزنامه به زبان های عربی ، انگلیسی ، فرانسوی ، آلمانی ، ایتالیایی و عبری .

3 ) اسناد رسمی سازمانهای بین المللی و منطقه ای :

شامل اسناد سازمان ملل در مورد فلسطین و اسناد اتحادیه عرب و کمیته های تخصصی آن .

4 ) میکروفیلم ها :

شامل مجموعه ارزشمند از میکروفیلم های روزنامه ها و مجلات قدیمی فلسطینی و نیز روزنامه های خارجی که به صورت میکروفیلم نگهداری می شوند .

5 ) پایان نامه های دانشگاهی :

شامل پایان نامه هایی که به طور کامل به قضیه فلسطین ، اسرائیل و صهیونیسم می پردازند .

6 ) اسناد :

شامل مجموعه ای منحصر به فرد از اسناد ، خاطرات ، سخنرانی ها ، کنفرانسها و تصاویر مربوط به فلسطین .

5 - برگزاری کنفرانسها :

سازماندهی و برگزاری کنفرانسها یکی دیگر از فعالیتهای مؤسسه مطالعات فلسطین است که به صورت های مختلفی برگزار می شوند :

1 ) نشستهای عمومی :

مهمترین این نشست ها کنفرانس MESA است که به صورت سالانه در آمریکا برگزار می شود .

2 ) نشستهای غیرعلنی :

این نشست ها به صورت فصلی و بین مدیران دفاتر مؤسسه ، رؤسای هیأت تحریریه مجلات و میهمان هایی از سرزمین های اشغالی و کشورهای دیگر برگزار می شود .

3 ) سخنرانی های سالانه :

مؤسسه مطالعات فلسطین هر سال به برگزاری دو سخنرانی اقدام می کند که در بزرگداشت دو تن از شخصیت های برجسته این مؤسسه به نام های قسطنطین زریق و برهان الدجانی برگزار و در آن به موضوعات مربوط به فلسطین پرداخته می شود .

شایان ذکر است که مؤسسات مطالعات فلسطین دارای چندین دفتر در مناطق مختلف جهان است ، دفتر بیروت که مقر اصلی مؤسسه است و مدیریت آن همه برعهده استاد محمود سویدی می باشد ، دفتر نیکوزیا در قبرس که وابسته به دفتر بیروت است ، دفتر واشنگتن که اداره آن برعهده خانم لیندا بتلر است ، دفتر پاریس به مدیریت دکتر الیاس صنبر و مؤسسه مطالعات قدس که در سال 1995 در قدس ایجاد شد و مدیریت آن را هم دکتر سلیم التماری برعهده دارد .

ه - موضع گیری ها :

استاد محمود سوید مدیر مؤسسه مطالعات فلسطین با اشاره به توجه اندک افکار عمومی جهان عرب به تولیدات این مؤسسه ، معتقد است که در جهان عرب توجه چندان زیادی به مطالعه صورت نمی گیرد و به همین جهت نمی توان گفت که اقبال مناسبی نسبت به تولیدات این مؤسسه وجود دارد . هرچند که این مطالب به صورتی کاملاً علمی و به منظور استفاده نخبگان جهان عرب تهیه و تدوین شده اند .

به نظر محمود سوید علت ناکامی اعراب در مقابل رژیم صهیونیستی بی توجهی آنها به مباحث علمی است ، چرا که تنها به هنگام حرف زدن و شرکت در تظاهرات

است که اعراب در صف اول قرار دارند ، اما در وقت عمل بدون توجه علمی به مسائل و تنها به صورت احساسی ، با موضوعات برخورد می شود که ناکامی را به دنبال دارد .

مدیر مؤسسه مطالعات فلسطین در مورد اهداف اسرائیل از جنگ 2006 آن بر ضد لبنان و حزب ا... می گوید : اسرائیل برای تسریع در هدف خود که همان دور کردن حزب ا... و مقاومت از مرزهای لبنان و اسرائیل است ، زیرساخت های اقتصادی لبنان را هدف قرار داده است . ضمن اینکه تضعیف محور ایران سوریه و حزب ا... از دیگر اهدافی است که اسرائیل با این اقدامات خود ، آن را دنبال می کند .

محمود سوید در مورد اختلاف هایی که بین اسرائیل از یک سو و آمریکا و کشورهایی مثل عربستان مصر از سوی دیگر ، در مورد جنگ با حزب ا... وجود دارد ، می گوید : هدف آمریکا و کشورهای عربی این است که در این جنگ دولت مرکزی لبنان تضعیف نشود و تنها حزب ا... تحت فشار قرار گیرد ، حال آنکه اسرائیل بی توجه به این موضوع ، خواسته ها و اهداف خود که همان تضعیف لبنان و چندین سال بازگرداندن آن به عقب است را دنبال می کند .

مآخذ :

1. WWW.palestine-studies.org/final/ar/intro.php
2. WWW. qodstv.com/sazmanha
3. WWW. palestine-studies.org/Final/ar/books/books. php
4. WWW. palestine-studies.org/Final/ar/journals/jour-item. php?id=1/2/3/4
5. WWW. palestine-studies.org/final/ar/intro/ibrarl/.php
6. WWW. palestine-srudies.org/final/ar/intro/research. php
7. WWW. aljazeera.net/NR/exeres/DCCC494- 82Ao- 4387-B$$B3- A5DICA2C4E52.htm.
8. WWW. aljazeera.net? NR/exeres/92339DOF-FF68-47CC-AAB3- 320DCOFAD8,htm