قضاعة ( قبیله - )

مجموعه ای قبیله ای از جنوب یمن بوده که از قبائل زیادی مانند بنوجرم ، ابن زبان ، بنوسلیح ، کلب بن دبره ( که قبیله ای بزرگ می باشد ) و قضاعه و همچنن عذره و بنوکنانه تشکیل شده است .

در اصل و نسب قبیله قضاعه برخی مشکلات و ابهاماتی وجود دارد زیرا حکایات به این اشاره دارد که ارتباط این قبیله در موطنهای جدیدشان در سرزمین شام با یمن به دلایل سیاسی بوده و همچنین روایاتی وجود دارد که می گوید خلفای اولیه اموی اموالی به رؤسای قضاعه جهت راضی نمودن آنها به دل کندن و نفی انتساب به یمن و ادعای انتساب به سعد دادند زیرا در آن زمان قضاعه قدرت بزرگی در سرزمین شام بود به ویژه آنکه قبیله کلب نیز از آنان بود . ولی اکثریت قضاعه تنها انتساب به قحطان را پذیرفتند . ظاهرا اختلاط قضاعه با قبایل قحطانی و عدنانی در سرزمین شام بعلاوه عوامل آنی و سیاسی به سبب این درهم ریختگی بوده است .

یکی از مواردی که اهمیت قبیله قضاعه را می رساند حکایتی است که ابن عبدالبر حکایت کرده و عرب را به سه دسته نزار ، یمن و قضاعه تقسیم می کند . اشاره به اینکه قضاعه به تنهایی یک دسته و گروه مستقل است دلالت بر قدر و منزلت این قبیله از اسلام و بعد از آن دارد به ویژه هنگامی که انسان کثرت قبائل ریشه گرفته از قضاعه و اهمیت نقش این قبایل سیاسی در قبل از اسلام و بعد از آن در فتوحات اسلامی و زمان خلفای اولیه اموی و در خلال جنگ داخلی پس از مرگ معاویه دوم را به یاد می آورد .

قبیله سکون بن اشرس ( یکی از فرزندان کنده ) کمی قبل از ظهور اسلام توانست به نفوذ قضاعه در دومه الجندل و تبوک پایان داده و ظاهرا پیامبر ( ص ) در غزوه تبوک در منطقه دومه الجندل با این قبیله برخورد کرده و به دلیل مسیحی بودن آنها به شرط پرداخت جزیه با آنها مصالحه نمود . در نبرد موته نیز فرمانده اعراب مسیحی شده مردی از قضاعه به نام مالک بن رفلة بود که در همین نبرد کشته شد .

فرمانروایی قضاعه قبل از اسلام در شام و شمال جزیرة العرب گسترش یافت به طوری که سلطنتی وسیع برای این قبیله به وجود آمد که در ابتدا ریاست آن به دست

تنوخ بود و سپس به عموزاده های آنها بنی سلیح منتقل شد . قضاعه همچنین تبوک و دومه الجندل را نیز تحت فرمانروایی داشتند که ریاست آن مناطق به دست کلب بود .

قضاعه غرب عراق را نیز تحت فرمانروایی خود در آورده است و اولین شخص عربی که سلطنت خود را بر عراق گستراند و رئیس آنجا گردید تنوخ بود . قضاعه کسانی بودند که راه را برای رسیدن به سلطنت در عراق در پیش روی خود هموار نمودند . اگر چه قضاعه شام مرتبط به رومی ها بود اما قضاعه عراق مستقل از ساسانیها بود و با ایرانیان ارتباطی نداشت .

مآخذ :

1. طبری : تاریخ الرسل و الملوک ، مصر 1939 .
2. باشمیل ، محمداحمد : العرب فی بلادالشام قبل الاسلام ، دمشق 1973 .
3. علی ، جواد : المفصل فی تاریخ العرب قبل الاسلام ، بیروت 1968 .