ادومیان

از منابع مقدس و نوشته‌های قدیمی و آثار چنان برمی آید که ایدومیان یا ادومیان قومی بودند از عناصر عبرانی تبار و عرب تبار و از ساکنان اصلی این سرزمین که در منطقه‌ی جنوب بحرالمیت سکنی گزیدند و آن را " ایدوم " نام نهادند ( اگرچه در انتساب به کوههای منطقه ، در چند جای تورات از آن با نام سرزمین " سعیر " یاد شده است و ادومیان نیز " عمالیق " نام گرفته اند . ) بنا به روایت تورات ، این گروهها به " ادوم " به معنای سرخ منسوب هستند و آن نام دیگر عیسو فرزند توامان کوچکتر اسحاق پس از یعقوب یا اسرائیل است . از نسل ادوم ، ادومیان به وجود آمدند . بنا به گفته‌ی منابع ، ادومیان اقوامی بودند که عبرانیان با آنان گاه در حد همجواری خوب بود که نشانه‌ی آن ، ملقب شدن آن به لقب " برادران " از جانب عبرانیان بود . گاه این رابطه در حد وابستگی نظامی بود ، به خصوص در هنگام بروز بحرانهای اقتصادی در فلسطین و احتکار ناگزیر بازرگانی بر روی دریای سرخ .

تاریخ سیاسی و تاریخ تمدن ادومیان ، از مبهم ترین تواریخ اقوامی است که در فلسطین ، به ویژه در جنوب آن سکنی گزیدند . نخستین اشاره‌ای که به اینان میشود مربوط به هنگامی است که حضرت موسی علیه السلام ، در راه مصر به کنعان ( فلسطین ) ، قاصدی از قادش گسیل داشت و از او خواست که با پادشاه ادومیان مذاکره کند تا به عبرانیان اجازه‌ی عبور از خاک خود دهد و به او وعده کند که تاکستان‌ها و مزارع و آبها مصون خواهد بود . ولی پادشاه ادومیان نپذیرفت موسی و قومش را به جنگ تهدید کرد . موسی برای رسیدن به اریحا ، نخستین نقطه‌ی سرزمین مورد نظر خود ، ناگزیر راه طولانی تری را در پیش گرفت . هنگامی که قدرت عبرانیان پس از تأسیس نخستین پادشاهی شان در دوران فرمانروایی داوود ( 1004 - 963 ق م ) بالا گرفت ، ادومیان را به زیر سلطه‌ی خود کشیدند . در اواخر دوران فرمانروایی فرزند او سلیمان ، ( 963 - 923 ق م ) ادوم از زیر سلطه‌ی عبرانیان خارج شد . با این حال ، این امر مانع از آن نبود که مناسبات دو ملت دوام پیدا کند ، تا آنجا که یورام یا یهورام پادشاه اسرائیل ( پادشاهی شمالی عبرانیان پس از جدایی ) هنگامی که در حدود سال 842 ق م دست به حمله‌ای بر ضد مو آبیان زد ، از ادومیان ممد جست .

این مناسبات در دوران برخی از پادشاهان یهود ( پادشاهی جنوبی عبرانیان ) رو به تیرگی گذاشت . در منابع آمده است که ادومیان از یورام بن یهو شافاط پادشاه یهودا انتقام گرفتند و یکی از جانشینان او به نام امصیان بن یو آش ( 795 - 786 ق م ) حمله‌ای را بر ضد ادومیان تدارک دید و آنان را شکست داد همچنین فرزند او عزریا ( 786 - 740 ق م ) به شهر ایله در خلیج عقبه دست یافت و استحکامات دفاعی در آن ایجاد کرد .

به نظر می‌رسد که از آن پس ادومیان توانستند از مرحله‌ی تسلیم به مرحله‌ی مقابله با تجاوز دشمن به سرزمین شان گام نهند . زیرا به گفته‌ی منابع ، آحازبن یو ثام پادشاه یهودا از آشوریان کمک خواسته بود تا با حملات مکرر ادومیان به قوم او مقابله شود . ولی آنطورکه پیداست ادومیان نتوانستند برای مدتی طولانی بر فلسطین جنوبی سیطره پیدا کنند زیرا به نقل از همان منابع پس از مدتی کوتاه ادوم درست مانند فینیقه و عمون و موآب ، ناگزیر از پرداخت جزیه به آشوریان شد . به علاوه ، هنگامی که سارگن دوم در سال 711 ق . م به آشدود شورشگر حمله برد ، نیروهای ادومیان را به کار گرفت . پس از آن نیز بخت نصر پادشاه بابلی ، پیش از حمله‌ی معروفش ( 586 ق . م ) که به اسارت یهودیان شورشی و بردن آنان به بابل انجامید ( نک : اسارت بابلی ) از ادومیان بر ضد اورشلیمیان استفاده کرد . ادومیان در دوران اسارت و در پی فشار قبایل عرب از ناحیه‌ی جنوب به توسعه‌ی قلمرو خود در فلسطین جنوبی پرداختند و بخشهایی از خاک کشور یهودا را تصرف کردند . ولی دیری نپایید که با آغاز قرن دوم پیش از میلاد ، تحت سلطه‌ی یهودیان در آمدند و به زور شمشیر ، ناگزیر از روی آوردن به کیش یهود شدند . حدود نیمه‌ی قرن اول پیش از میلاد ، رومیان بر سوریه دست یافتند ومنطقه‌ی جنوبی فلسطین تحت نام ایدومیه ، ضمیمه‌ی قلمروی وی شد .

ادومیان ، نشانه‌ای از تمدن چشمگیر به جا نگذاشتند . آنچه را که می‌توان از منابع به دست آورد این است که در یک دوره ، شهر حبرون را پایتخت خویش قرار دادند و به لهجه‌ای سخن می‌گفتند که بیشتر به لهجه‌ی عبری و مو آبی و عمونی شبیه بود . همچنین در دوران اقتدار خود بازرگانی را بر روی قسمت شمالی دریاچه‌ی سرخ به خود اختصاص دادند .

مآخذ :

1. حتی ، فیلیپ : تاریخ سوریه و لبنان و فلسطین ، بیروت 1958 .
2. نجیب میخائیل ، ابراهیم ، مصر و الشرق الادنی القدیم ، سوریه 1966 .
3. Encyclopedia International, vol 6,s.v. edom.
4. New standard Encyclopedia, vol 4, s.v.Edomites.