آژانس عرب ( طرح - )

طرحی است که در راه اجرای سیاست پیشنهادی کتاب سفید ( نک : چرچیل ، کتاب سفید ) پس از به‌ثمر نرسیدن طرح‌های شورای مقننه و شورای رایزنی ، در 4/10/1923 از سوی وزارت مستعمره‌های انگلیس ارایه شد . این طرح ، از جمله طرح‌های استعماری بریتانیای کبیر بود که انگلیسی‌ها در سال‌های 1922 و 1923 در پی تحقق آنها بودند ، تا بدین طریق ، زیر پوشش توسعه‌ی نهادهای " خودمختاری " اعراب را به شناسایی رسمی و پذیرش سند قیمومیت و اعلامیه‌ی بالفور و صرف‌نظر کردن از حقوق حقه و عروبت میهن خویش ، وادار کنند .

این طرح بر تأسیس یک آژانس عرب در فلسطین تأکید داشت ، بر این پایه که دارای همان وضعی باشد که بنا به ماده‌ی چهارم از سند قیمومیت ، آژانس یهود است . به‌عبارت دیگر ، آژانس عرب به‌عنوان هیأتی شناخته می‌شد که مشاور حکومت انگلیس در فلسطین به‌شمار می‌رفت و با آن در زمینه‌های اقتصادی و اجتماعی و دیگر مسائلی که در منافع " غیریهودیان " اثر می‌گذاشت همکاری می‌کرد و کمک و مشارکت خود را " در پیشرفت کشور زیرنظر حکومت " مبذول می‌داشت . در مورد ماده‌ی ششم از سند قیمومیت در خصوص مهاجرت ، آژانس عرب از این حق نیز برخوردار بود که در زمینه‌ی به حقوق دیگر اهالی ( غیریهودیان ) و وضعیت آنها بود .

وزیر مستعمرات انگلیس ، انتخاب اعضای آژانس را " با مشورت با رهبران محلی " به هربرت سمئیل کمیسر عالی واگذار کرد . در 11/10/1923 کمیسر عالی ، بیست‌وشش تن از سران جنبش ملی فلسطین را دعوت کرد و اطلاعیه‌ای برای آنها خواند که خلاصه‌ی آن چنین بود : " جامعه‌ی ملل ، سند قیمومیت را به تصویب رسانده است . مفاد این سند لازم‌الاجراست و دولت بریتانیای کبیر مسأله‌ی حکومت فلسطین را بررسی و درباره‌ی آن تصمیم نهایی اتخاذ کرده است . طبق این تصمیم‌گیری ، دولت به هیچ‌روی نمی‌تواند از اعلامیه‌ی بالفور صرف‌نظر کند . این اعلامیه مورد قبول همه‌ی همپیمانان است و اخیرا در سند قیمومیت گنجانده شده است . از این‌رو ، در نظر اعلیحضرت پادشاه انگلستان ، یک تعهد جهانی به‌حساب می‌آید و به‌هیچ نحو نمی‌توان از آن چشم پوشید . " سپس کمیسر عالی ، طرح آژانس را به حاضران ارایه کرد و از آنها خواست نظر خود را در همان جلسه اعلام کنند .

متعاقب آن ، موسی‌کاظم حسینی اعلام داشت که حاضران " به‌اتفاق آراء از قبول آن پیشنهاد ، یعنی ایجاد یک آژانس عرب که آرزوهای ملت عرب را تحقق نبخشد ، معذورند . و از آنجا که مردم عرب وضعیت آژانس یهود را هرگز به رسمیت نشناخته‌اند ، به تأسیس یک آژانس عرب بر همان پایه و اساس ، تمایل ندارند . " در آن هنگام ، افکار عمومی عرب‌ها ، بر نپذیرفتن این پیشنهاد اتفاق نظر داشت . کمیته‌ی اجرایی جهاد نیز به سیاست خود در مورد عدم همکاری با دولت انگلیس پایبند ماند و این طرح را رد کرد . باید افزود که طرح آژانس عرب به‌همان عللی از سوی عرب‌ها رد شد که سبب رد طرح‌های شورای مقننه و شورای رایزنی شده بود . نیز فکر ایجاد یک " آژانس عرب " برای مردم فلسطین به این معنی بود که این اکثریت قاطع ، با اقلیت یهود و " آژانس " آنها برابرند و در میهن خویش " بیگانه " به‌حساب می‌آیند .

در 9/11/1923 ، ‌وزیر مستعمرات انگلیس ، در پاسخ به گزارش کمیسر عالی که متضمن اعلام عدم قبول طرح از جانب عرب‌ها بود ، یادداشتی ارسال داشت و طی آن به پیشنهادهایی اشاره کرد که دولت بریتانیای کبیر برای " تحکیم مناسبات ملت عرب و حکومت فلسطین " ارایه کرده و تمامی آنها از جانب اعراب رد شده است . " از این‌رو ، دولت اعلیحضرت ، ناگزیر از این نتیجه‌گیری شد که هرگونه اقدام دیگری از این قبیل بیهوده خواهد بود و بنابراین تصمیم گرفت که دیگر بار دست به چنین کوشش‌هایی نزند . " وزیر مستعمرات ، از کمیسر عالی خواست فلسطین را با همکاری یک شورای رایزنی اداره کند . این شورا ، در ژانویه ، 1923 با عضویت کارمندان عالی‌رتبه‌ی انگلیسی و یهودیان ، تشکی شد .

مآخذ :

1. حکومت فلسطین ، گزارش کمیسیون سلطنتی ، کتاب سفید 5479 ، بیت‌المقدس ، 1937 .
2. خلة ، کامل محمود : فلسطین و الانتداب البریطانی 1922 - 1939 ، بیروت 1974 .
3. غوری ، امیل : فلسطین ، عبرستین عاماً 1922 - 1973 ، بیروت 1973 .
4. کیالی ، عبدالوهاب : وثائق المقاومة الفلسطینیة ضد الاحتلال البریطانی و الصهیونیة 1918 - 1939 ، بیروت 1968 .
5. وزارت مستعمرات انگلیس ، " گزارش سیاسی اکتبر 1923 " ، اسناد بریتانیا 51/733 .