آثار باستانی ( مدارس و مؤسسه‌های تحقیق - )

کاوش‌های باستان‌شناسی در فلسطین ، زودتر از دیگر کشورهای خاور عربی آغاز شد . این امر چند ع لت داشت ، از آن جمله :

1. فلسطین سرزمین مقدس هر سه دین آسمانی ، اسلامی ، مسیحیت و یهودیت است .
2. این کشور ، نقطۀ ارتباطی مهم میان سه قارۀ آسیا ، اروپا و آفریفاست . از دوران بیزانسیان و طی قرون وسطی ، این گرایش در بین اروپاییان به وجود آمد که با تاریخ فلسطین و اماکن باستانی که در کتاب مقدس از آن یاد شده است ، آشنا شوند . با پیشرفته شدن وسایل مسافرت و کاوش ، ابزارهای تحقیق و تتبع نیز دچار تحول شد و آن تصویری که در قرون وسطی شکل گرفته بود رفته رفته تکامل یافت .

در این خصوص ، زمینه‌های مطالعاتی کاشفان و پیشگامان اولیه از ملت‌های مختلف ، متنوع و گوناگون بود : برخی از آنان مورخ بود ند و خواهان شناخت زمینۀ تاریخی دورۀ پیش از پیدایش ادیان آسمانی بودند ؛ برخی به منظور مقایسۀ تاریخ اروپا با تاریخ مشرق زمین در پی ایجاد ارتباط میان این دو بودند ؛ گروهی نیز تلاش می‌کردند آثار باستانی فلسطین را بشناسند تا از عنصاری که به لحاظ تمدن زمینه‌ساز پیدایش فرهنگ‌ها بود اطلاع حاصل کنند - فرهنگ‌هایی که در فلسطین شکوفا شد و به حیات خود ا دامه داد . پاره‌ای دیگر هدفی صرفاً دینی داشتند و آن اثبات صحت رویدادها و نام مکان‌ها و افرادی که در توران از آنها یاد شده ، بود . آخرین گروه ، از کوشش‌های قبلی سود برد و متأخرتر از دیگر ان و به طور کلی خطرناک‌تر از همۀ آنها بود . این گروه را دانشمندان صهیونی و همپالگی‌های آنان تشکیل می‌دادند . هدف اینان خدمت به عقاید سیاسی صهیونیست بود . بدین ترتیب که با استفاده از مدارک علمی برگرفته از کاوش‌های باستان‌شناسی - به تعبیر خود آنان - تا این ادعا را که فلسطین همان سرزمین موعودی است " که خداوند ، برای زندگی در صلح ، به ملت یهود وعده داده است " به اثبات برسانند . ( نک : ادعای صهیونیسم بر فلسطین )

بسیاری از مدارس ، آموزشگاهها و انجمن‌ها در مطالعۀ آثار باستانی و تمدن و جغرافیای فلسطین دست داشته‌اند . به طوری که دانشمندان کشورهای مختلف در این زمینه به رقابت با یکدیگر پرداختند . اینکه خلاصه‌ای از مهم‌ترین این کوششها با توجه به کشورهای عامل عبارتند از :

الف - فرانسه

از قرن هیجدهم ، پیشگامان فرانسوی ، برای انجام دادن کاوشهای باستان‌شناسی ، چندین بار به فلسطین آمدند . از مهم‌ترین آنان فلیسین دوسولسی ( Felicien de Saulcy ) ، مارکی دووگوئه ( Marquis de Vogiie ) ، " دوک لین " ( Luynes ) ، و " و . گرن " ( V . Guerin ) بودند .

پس از آن ، فرانسویان مدرسۀ توران را در بیت‌المقدس زیر نظر آموزشگاه مطالعات عالی الهیات که در سال 1892 در پاریس تأسیس شد ، بنیاد نهادند . در سال 1920 ، مدرسۀ باستان‌شناسی فرانسه در بیت‌المقدس افتتاح شد . مهم‌ترین کار فرانسویان در زمینۀ مطالعات در فلسطین ، انتشار مجلۀ توران در سال 1893 در پاریس بود . مهم‌ترین نویسندگان این مجله ، پدران لاگرانژ ( Lagrange ) ، ونان ( Vincent ) ، ساوینیاک ( Savignac ) ، آبل ( Abel ) و باروا ( Barrois ) بودند . موضوعات مورد بررسی آنان ، مطالعۀ آثار باستانی و جغرافیا و متون کهن و زبانها در فلسطین بود . مطالعات دیگری نیز انتشار یافته است . از آن جمله کنعان اثر " پدر ونسان " ؛ جغرافیای فلسطین نوشت ، " پدر آبل " که در دو جلد بین سال‌های 1934 و 1936 در پاریس منتشر شد ؛ بیت‌المقدس اثر " پدران ونسان " و " آبل " که در 1912 در پاریس انتشار یافت ؛ بیت‌لحم ( پاریس ، 1914 ) ، کلیسای عمواس و تاریخ آن نوشت ، ونسان و آبل و مکای ( Mackay ) ( پاریس ، 1932 ) . در سال 1923 نیز کتابی در مورد خلیل ( حرم خلیل ) از سوی ساوینیاک و پدر ژوسن ( P . Jaussen ) منتشر شد .

مدرسۀ باستان‌شناسی فرانسه ، چندین کاوش باستان‌شناسی در بیت‌المقدس ، در نواحی عین دیوک و بیت جبرین و عمواس انجام داد . و این علاوه بر چندین سفر کاوشگرانه در فلسطین ، به‌ویژه در نقب و شبه‌جزیرۀ سینا بود .

علاوه بر مدرسۀ باستان‌شناسی فرانسه در بیت‌المقدس ، آموزشگاههای مذهبی فرانسوی دیگری در کار کشف و کاوش در فلسطین را مشارکت داشته‌اند و بسیاری از آثار باستانی فلسطین را برای خود گردآوری کردند ، همچون آبء آگوستینی و آباء سفید .

ب - آلمان

افزون بر سفرهایی که به منظور کاوش می‌گرفت و مطالعات دیگری که در دو سدۀ هیجدهم و نوزدهم انجام شد ، آلمانی‌ها چندین آموزشگاه و کانون علمی برای مطالعۀ فلسطین تأسیس کردند . از آن جمله :

1. انجمن آلمانی مطالعۀ فلسطین9 : این انجمن در سال 1877 در لیپزیگ تأسیس شد و مجله‌ای تحت عنوان :

Zeitscharft des duetschen Plalstina - Vereins

منتشر کرد . نیز چندین نشریۀ دیگر به چاپ رساند که مهم‌ترین آنها یک بولتن خبری دربارۀ انجمن و فعالیت‌های باستان‌شناسی آن ، نقشۀ مأدبا و نقشۀ شرق اردن بود .

1. انجمن آلمان و مشرق زمین : در سال 1898 تأسیس شد و آثار خود را تحت عنوان " نشریات علمی انجمن آلمان و مشرق زمین ، نوشته‌ها ، خبرنامه‌ها ، گزارش‌های سالانه " 10 منتشر کرد و دست به کاوش‌های باستان‌شناسی در لاکیش ( تل الدویر ) و اریحا زد .
2. آموزشگاه آلمانی پر وتستانها برای آثار باستانی سرزمین مقدس بین‌المقدس : این آموزشگاه در سال 1900 از سوی پروتستانهای آلمان تأسیس شد و از سال 1904 به انتشار سالنامۀ فلسطین مبادرت کرد .
3. آموزشگاه شرقی انجمن گورز در بیت‌المقدس : این آموزشگاه را کاتولیکهای آلمان در 1908 در بیت‌المقدس بنیاد نهادند و کاوشهای باستان‌شناسی چندی در رامات خلیل و عین‌الطابغه ( طبریه ) داشت .
4. آموزشگاه گوستاف - دالمن برای پژوهشهای فلسطین .
5. انجمن آلمانی مطالعات مصر و خاورمیانه : این انجمن در کاوشهای بلاطه شرکت داشت .
6. انجمن آلمانی نجات : این انجمن پس از جنگ جهانی اول تأسیس شد و اقدامات آن به مطالعه و مصون داشتن آثار باستانی فلسطین منحصر بود .
7. کمیتۀ آلمانی - ترکی حفاظت از آثار باستانی فلسطین : این کمیته در جنگ جهانی اول برای حفاظت و مطالعۀ ساختمانهای قدیمی در فلسطین ، به وجود آمد .

ج - اتریش

اتریشیها ، زیر نظر آکادمی سلطنتی وین و وزارت فرهنگ اتریش ، در کاوشهای باستان‌شناسی تعنک و بلاطه و اریحا شرکت داشتند . و این علاوه بر چندین مجله و تحقیق بود که در آنجا به زبان آلمانی منتشر شد .

د - ایالات متحده آمریکا

1. مدرسۀ آمریکایی پژوهشهای شرقی در بیت‌المقدس : این مدرسه در سال 1900 تأسیس شد و از سال 1919 به انتشار مجلۀ : Bulletin of the American Schools of Oriental Research (BASOR) مبادرت کرد . این مدرسه ، به چندین کاوش باستان‌شناسی در تل‌الغول ، مالحه و تل‌النصبه ( با همکاری مدرسۀ مذهبی اقیانوس آرام ) و تل بیت مرسیم و بیت شمس ، بیتین جرش و بیت صور یا بیت صاویر ( روستای نبعه ) و حمه بر روی رود یرموک و دیگر محلها ، دست زد . همچنین در سالهای 1923 و 1927 دو سفر اکتشافی در سینا و یکی به طرف جنوب بحرالمیت در سال 1924 انجام داد . و این علاوه بر مسافرتهای بسیار به شرق اردن ، به عمون و موآب ( 1932 - 1934 ) بود .
2. آموزشگاه شرقی وابسته به دانشگاه شیکاگو : این آموزشگاه ، کاوشهایی در مجدو ( تل‌المتسلم ) انجام داد .
3. موزۀ دانشگاه پنسلوانیا ( فیلادلفیا ) : این موزه به کاوشهایی در بیسان ( تل‌الحصن ) دست زد و بخش فلسطین در موزه به انتشار چند نشریه اقدام کرد .
4. مدرسۀ الهیات پتسبرگ ( Pittsburg - Xenia ) : در سال 1924 ، دکتر ام . جی . کیل ( M . G . Kyle ) رئیس مدرسه ، همراه با مدرسۀ آمریکایی پژوهشهای شرقی در بیت‌المقدس ، به یک سفر اکتشافی در جنوب بحرالمیت رفت . در کاوشهای او در تل بیت مرسیم و بیتین از 1926 تا هنگام مرگ او در 1932 ، اولبرایت نیز مشارکت داشت .
5. مدرسۀ‌مذهبی اقیانوس ارام - انستیتوی فلسطین برکلی - کالیفرنیا : 1926 ، زیر نظر این مؤسسه و با همکاری مدرسۀ آمریکایی پژوهشهای شرقی در بیت‌المقدس ، W . F . Bade به کاوشهایی در تل‌النصبه دست زد . مهم‌ترین نشریات این مؤسسه ، مجله و مکاتبات آموزشگاه فلسطین است .
6. دانشکدۀ هاروارد : این دانشکده ، از سال 1928 و با همکاری مدرسۀ آمریکایی پژوهشهای شرقی ، کاوشهایی در بیت شمس انجام داد و نتایج اقدامات و کاوشهای خود را در نقطۀ یاد شده ، در چندین جلد کتاب باستان‌شناسی منعکس کرد .
7. دانشگاه هاروارد : این دانشگاه ، کاوشهای باستان‌شناسی چندی در سبسطیه انجام داد و نتایج کار خود را منتشر ساخت .
8. مدرسۀ الهیات شیکاگو : با همکاری مدرسة آمریکایی پژوهشهای شرقی ، این مدرسه کاوشهایی در خربة الطبیقه انجام داد .
9. مدرسۀ آمریکایی پژوهشهای ماقبل تاریخ : این مدرسه ، با همکاری مدرسۀ انگلیسی آثار باستانی در بیت‌المقدس ، به کشف و بررسی غارهای ماقبل تاریخ در فلسطین ، ‌پرداخت .

علاوه بر اینها ، در سال 1870 انجمن آمرکایی اکتشاف11 فلسطین به سبک صندوق انگلیسی اکتشاف فلسطین تأسیس شد . این انجمن ، در تکمیل پیمایش انگلیسیها در فلسطین ، کوشید یک پیمایش توپوگرافیک بر روی منطقۀ شرق رود اردن انجام دهد . هدف این انجمن ، دفاع از تورات بود . خطاب خود را به خوانندگان با این عبارات آغاز کرده بود : " کارهای انجمن ما ، برای احساسات مسیحیان و یهودیان ، خوشایند خواهد بود . مأموریت انجمن ، تبیین تورات و دفاع از آن خواهد بود ، زیرا نقد معاصر آن را به باد حمله گرفته است . انچمن ، احساس می‌کند خدمت مقدسی را در راه دانش و دین تعهد کرده است . "

ه - - انگلستان

1. صندوق اکتشاف فلسطین12 : این صندوق ، در سال 1865 در لندن تأسیس شد . با تأسیس آن ، کارهای روشمندانۀ اکتشاف در فلسطین آغاز شد . این مؤسسه ، به ریاست اسقف اعظم یورک بود و هدف‌های خود را صرفاً علمی و دینی مطرح کرده بود ، ولی اگر نگوییم هدف ا ستعماری این مؤسسه در رأس هدف‌ها بود دست کم یکی از آنها بود . زیرا در میان کسانی که در پیمایش جغرافیایی و کاوش باستان‌شناسی برای این صندوق کار می‌کردند ، شماری از مأموران اطلاعاتی انگلیس بودند که بعد ، در استعمار فلسطین از جانب انگلستان و زمینه‌چینی برای اشغال این سرزمین توسط صهیونیست‌ها ، دخالت داشتند . از میان آنها می‌توان از " کندر " و " لارنس " و " کیچنر " نام برد . صنوق اکتشاف ، هزینۀ کاوش‌های باستان‌شناسی و عملیات اکتشافی را در بسیاری از نقاط فلسطین و شرق اردن ، به‌ویژه در نقب و درۀ عربه ، به عهده داشت . این صندوق ، از سال 1869 در لندن دست به انتشار فصلنامه‌ای زد تحت عنوان : Exploration Fund Quarterrly Statement Palestine . این علاوه بر تعدادی نشریه بود که مؤسسه در پایان هر شماره از فصلنامۀ خود انتشار آنها را اعلام می‌کرد .
2. مدرسۀ انگلیسی آثار باستانی در بیت‌المقدس : این مدرسه در 1919 - 1920 در بیت‌المقدس تأسیس شد و با مدیریت گارستنگ ( J . Garstang ) و کروفوت ( J . W . Crowfoot ) فعالانه در اکتشاف فلسطین شرکت جست . کاوشهای باستان‌شناسی در آن عسقلان ، تل‌الخریجه ، تل‌عمر ، تل‌قیس ، جرش ، طنطوره ، غارهای ماقبل تاریخ فلسطین ، راهب‌نشین‌های بیت‌‌المقدس و دیگر نقاط بود . این مدرسه ، فصلنامۀ خود را تحت عنوان : Bulletin of the British School of Arechaeolog in Jerusalem منتشر کرد .
3. مدرسۀ انگلیسی آثار باستانی در مصر : جایگاه این مدرسه در قاهره بود ولی در دوران مدیریت فلندرز پیتری ( Flinders Petrie ) به چند کاوش باستان‌شناسی در " تل‌جمه " و " تل‌الفارعه " و " تل‌العجول " و درۀ " غزه " در جنوب فلسطین ، دست زد .

و - دانمارک

در سال‌های 1926 ، 1929 و 1932 ، یک هیأت دانمارکی ، زیر نظر موزۀ سلطنتی کپنهاگ ، به سه سفر اکتشافی به ناحیۀ خربة سیلون در چهل کیلومتری شمال بیت‌المقدس مبادرت کرد .

علاوه بر این مدارس و هیأت‌های بیگانه ، در فلسطین یک ادارۀ آثار باستانی وجود داشت که در سال 1920 همزمان با قیومیت انگلیس تأسیس شد . این اداره ، به محافظت از نقاط باستانی و انجام دادن کاوشهای باستان‌شناسی مبادرت کرد و کاوشهایی در " درۀ مغاره " ، " خربة " ، " کرزه " ، " کوه کرمل " ، و روستای " نبی روبین " ، " عتلیت " و " تل ابوحوام " و " بیت‌المقدس " انجام داد و فصلنامه‌ای منتشر کرد که در آن نتایج کاوشها و فعالیت‌های گوناگون خود را منعکس می‌ساخت .

در بیت‌المقدس نیز یک موزۀ آثار باستانی تأسیس شد که در برگیرندۀ آثار کشف شده در فلسطین بود . این موزه در سال 1924 به انتشار مجله‌ای ویژه اقدام کرد .

همچنین در سال 1920 انجمن آکادمیک بین‌المللی شرقی فلسطینی تأسیس شد که با انجمنها و مؤسسات دیگر در کارهای کاوش کشف و آثار باستانی در فلسطین مشارکت داشت و در سال 1921 به انتشار مجله‌ای ویژۀ آثار باستانی مبادرت ورزید .

برخی آموزشگاههای مذهبی وابسته به راهب‌نشینهای مسیحی نیز دست به حفریات باستان‌شناسی زدند . از این آموزشگاهها ، آموزشگاه تورات پاپ بود که در سال 1927 افتتاح شد و حفریاتی در " تلیلات " ، " الغسول " و برخی نقاط ماقبل تاریخ انجام داد . اسقف‌نشین سرزمین مقدس نیز به کاوشهایی در " صفوریه " و " کوه طور " و " کفرناحوم " دست زد .

امروزه ، ادارۀ پرورش و آموزش عالی در سازمان آزادی‌بخش فلسطین به پژوهش دربارۀ‌میراث باستانی فلسطین و شرکت در کنفرانس‌های علمی و آثار باستانی در کشورهای عربی و جهان ، اهتمام می‌ورزد و به تازگی یک مرکز برای آثار باستانی فلسین و میراث فلسطین ، در دمشق ایجاد کرده است . این اداره می‌کوشد تا از این میراث غنی محافظت کند و آن را از جنبۀ علمی و صحیح آن اراه دهد . و این جدا از اقدامات نهادهای صهیونیستی و برخی نهادهای بیگانه است که در پی آنند که تا بر این میراث پرده برافکنند و به آن خدشه وارد آورند و سرانجام آن را در راه اثبات حق برساخته و مورد ادعای خود در سرزمین عربی فلسطین ، مورد استفاده قرار دهند .

مآخذ :

1. ابوطالب ، محمود : آثار الاردن و فلسطین فی العصور القدمیة ، اضواء جدیدۀ ( 1952 - 1977 ) ، عمان ، 1978 .
2. Abbright, W.F., The Archaeology of Palestine, Penguin, 1960.
3. Baramki, D., The Art and Architecture of Ancient Palestine, Beirut, 1969.
4. Barrois, A.G., Manuel d' Archeologie Biblique, Paris, 1939.
5. Theompson, H.O., Archaeology and Archaeologists. An historical review with focus on the ancient Near East, Amman, 1970.